تحلیل راهبردی کشاورزی فراسرزمینی ایران با استفاده از مدل SWOT و QSPM

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 4، دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 43، تیر 1402، صفحه 105-139   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.78462.1184

نویسندگان

فرزانه رضایی¹؛ فرحناز رستمی^{* 2}

¹کارشناس ارشد توسعه روستایی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²دانشیار آموزش کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

کشاورزی فراسرزمینی به خرید یا اجاره قطعات زمین در مقیاس بزرگ و بهره‌برداری از آن‌ها در کشورهای دارای ظرفیت مناسب از نظر امکانات و منابع تولید گفته می‌شود. در طول چند سال اخیر اقداماتی در زمینه‌ کشاورزی فراسرزمینی ایران صورت گرفته است؛ با این حال بررسی­ها نشان می­دهد اطلاعات زیادی در این زمینه در‌ دسترس نیست. با وجودگذشت چندین سال از مطرح شدن بحث کشاورزی فراسرزمینی در کشور، هنوز از ارائه یک چشم انداز بلند مدت و نیز اجرای برنامه‌ریزی استراتژیک شفاف خبری نیست؛ بنابراین در این مطالعه با استفاده از دو مدل SWOT و QSPM، تحلیل راهبردی کشاورزی فراسرزمینی کشور ایران انجام شد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش از نوع متوالی اکتشافی بود. برای تعیین قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای کشاورزی فراسرزمینی، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه استراتژی به‌ منظور رفع نقاط ضعف و کاهش اثرات تهدیدها و همچنین برای تقویت نقاط قوت و سودمند شدن از فرصت‌های موجود از مدل SWOT استفاده شد. استراتژ‌ی‌های ارائه‌شده نیز براساس ماتریس کمی برنامه‌ریزی استراتژیک (QSPM) به منظور ارتقای کیفیت کاری و مدیریت زمان بررسی و اولویت‌بندی شدند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به امتیازات کسب‌شده توسط ماتریس عوامل داخلی (013/2 از 4) و ماتریس عوامل خارجی (454/2 از 4)، استراتژی‌های مناسب برای کشاورزی فراسرزمینی ایران استراتژی‌های الگوی تدافعی است. در میان استراتژی‌های مختلف الگوی تدافعی، استراتژی WT3 مربوط به اجرایی و عملیاتی کردن آیین‌نامه و سیاست‌گذاری‌های کشاورزی فراسرزمینی به منظور افزایش کارآمدی سازمان‌های متولی، دارای بیشترین امتیاز و اولویت اول شناخته شد.
 

کلیدواژه‌ها

کشاورزی فراسرزمینی؛ کشور سرمایه‌گذار (میهمان)؛ کشور سرمایه‌پذیر (میزبان)؛ استراتژی؛ مدیریت استراتژیک؛ SWOT؛ QSPM

مراجع

1. اسماعیل زاده، ح.، حیدری، م.، کانونی، ر.، و یارمرادی، ک. (1394). راهبرد بهینه پایدارسازی محیط زیست شهری محمودآباد (با بهره گیری از مدل SWOT و ماتریس QSPM). فصلنامه آمایش محیط. 32 ، 125-150.
2. اعرابی، م.(1389). دستنامه برنامه ریزی استراتژیک (چاپ سوم). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
3. انوشه پور، ا.، و نصیری، م. (1393). کشاورزی فراسرزمینی: تجارب کشورها در سرمایه گذاری خارجی (جلد اول). تهران: مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی.
4. جهانگیر، م.، و محمدی، ع. (1396). ارزیابی توان توسعه زمین گردشگری غار کرفتو استان کردستان با استفاده از مدل استراتژیک SWOT و مدل تحلیلی FASSOULAS. فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 7(4)،167-182.
5. جهانگیری، ا. (1395). آیین‌نامه کشت فراسرزمینی. وزارت جهاد کشاورزی.
6. خالدی، ک.، شمشادی، ک.، هلالی، ع.، حقانی، ف.، ملایری، ف.ف شیخعلی، م.، ...، و قربانی، ا. (1393). کشاورزی فراسرزمینی: ظرفیت‌های تولید محصولات کشاورزی کشورهای همسایه و طرف‌های اصلی تجاری (جلد دوم). تهران: مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی.
7. رخشانی نسب، ح.، و صفری، خ (1393). برنامه‌ریزی راهبردی مدیریت پسماند شهر زاهدان به روش SWOT . علوم و تکنولوژی محیط زیست، 18(3)، 149-164.
8. زرقانی، ه.، قنبری، م.، و رضوی‌نژاد، م. (1394). بررسی و تحلیل راهبردهای مدیریت مهاجران افغانستانی استان خراسان رضوی با استفاده از مدل SWOT-ANP . پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 49(2)، 289-305.
9. سایت اقتصاد آنلاین (eghtesadonline.com)
10. سایت خبرگزاری علم و فناوری استان گیلان (stnews.ir)
11. سایت مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب (awnrc.com)
12. سایت وزارت جهاد کشاورزی (maj.ir)
13. عرب، م.، پورنبی، ن.، براتعلی، م،. و براتعلی، ح. (1395). بررسی سه کشور آفریقایی به عنوان کشورهای هدف برای ایران، در موضوع کشت فراسرزمینی. مقاله ارائه‌شده در دهمین کنگره پیشگامان پیشرفت، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران.
14. عرب، م.، پورنبی، ن.، و عابدی، ا. (1395). راهکار نجات ایران از بحران آب؛ کشت فراسرزمینی. مقاله ارائه‌شده در نهمین کنگره پیشگامان پیشرفت، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران.
15. کشاورز، م.، قدیری معصوم، م.، عیاشی، ا.، و سرپرست، ح. (1393). تحلیل راهبردهای توسعه گردشگری پایدار براساس مدل «ماتریس داخلی – خارجی» و تحلیل استراتژیک سوات(SWOT) (مطالعه موردی: شهرستان خرم آباد). فصلنامه علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، 16(54)، 21-46.
16. کشت فراسرزمینی و امنیت غذایی. (1396). ماهنامه سنبله، ماهنامه تحلیلی، علمی، فنی، کشاورزی و زیست محیطی، 30(257)، 58.
17. نصر اصفهانی، ا. (1393). کشاورزی فراسرزمینی: ظرفیت های تولید و مبانی حقوقی کشورهای منتخب (جلد سوم). تهران: مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی.

 

18. Anseeuw, W., Lay, J., Messerli, P., Giger, M., &Taylor, M. (2013). Creating a public tool to assess and promote transparency in global land deals: the experience of the Land Matrix. The Journal of Peasant Studies, 40(3), 521-530.
19. Araya, M. (2013). Effects of large-scale agricultural investments on smallholder farming in Sub-Saharan Africa (Case study: Ethiopia) (Unpublished master's thesis). Lund University, Swedish.
20. Arnstein, M. (2014). Farming beyond borders: Cuba & Puerto Rico. Nofa-Vermont's farming beyond borders program: A farmer-to-farmer exchange program. Retrieved from https://nofavt.org/programs/farmer-education-services/farming-beyond-borders
21. Azadi, H., Houshyar, E., Zarafshani, K., Hosseininia, G., & Witlox, F. (2012). Agricultural outsourcing: A two-headed coin? Global and Planetary Change, 100, 20-27.
22. Azadi, H., Vandergeten, E., Teklemariam, D., Nyssen, J., Witlox, F., & Vanhaute, E. (2016). Agricultural outsourcing or land grabbing: a meta-analysis. Springer Science, Business Media Dordrecht, 4(2), 40-47.
23. Borras, S., Seufert, P., Backes, S., Fyfe, D., Herre, R., Michele, L., & Mills, E. (2016). Land grabbing and human rights: The involvement of European corporate and financial entities in land grabbing outside the European Union. Retrived from https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2016/578007/EXPO_STU(2016)578007_EN.pdf
24. Cotula, L. (2014). Addressing the human rights impacts of ‘land grabbing’. Retrieved from https:// europarl.europa.eu/ RegData/etudes/ STUD/ 2014/5 34984/ EXPO_STU(2014)534984_EN.pdf
25. Cotula, L., Vermeulen, S., Leonard, R., & Keeley, J. (2009). Land grab or development opportunity? Agricultural investment and international land deals in Africa. Retrieved from www.ifad.org/pub/land/land_grab.pdf.
26. Daniel, S. (2011). Land grabbing and potential implications for world food security. New York: Springer Science, Business Media B.V.
27. Da Vià, E. (2011). The politics of “Win-Win” narratives: Land grabs as development opportunity? Paper presented at the “Global land grabbing” Conference IDS, University of Sussex, UK. 
28. Davis, K. F., D’Odorico, P., & Rulli, M. (2014). Land grabbing: A preliminary quantification of economic impacts on rural livelihoods. Population and Environment, 36, 180–192.
29. Edelman, M., Oya, C., & Borras JR, S. (2013). Global land grabs: Historical processes, theoretical and methodological implications and current trajectories. Third World Quarterly, 34(9), 1517-1531.
30. Fars News Agency. (2015). Iran plans to start agricultural outsourcing in Ukraine. Retrieved from http:// farsnews.com/ newstext.aspx? nn= 1394062 3001289.
31. First Iranian English Economic Daily. (2016). Iran, Kazakhstan expand agricultural cooperation. Retrieved from http://goo.gl/oa5V9q.
32. Ghorbani, A., Raufirad, V., Rafiaani, P., & Azadi, H. (2015). Ecotourism sustainable development strategies using SWOT and QSPM model: A case study of Kaji Namakzar Wetland, South Khorasan Province, Iran. Tourism Management Perspectives, 16, 290–297
33. Gobien, S., & Nolte, K. (2016). Land grabs and contract farming: A win-win situation? Paper prepared at the 2016 World Bank Conference on Land and Poverty, Washington DC.
34. Hallam, D. (2009). Foreign investment in developing country agriculture – Issues, policy implications and international response. Retrieved from oecd.org/investment/gfi-8
35. Havnevik, K. (2009). Outsourcing of African lands for energy and food – challenges for smallholders. Nordic Africa Institute, Uppsala.
36. International Academic Conference. (2012). Global Land Grabbing II. Cornell University, Ithaca, United States.
37. Ji, C., Guo, H., Jin, S., Yang, J. (2017). Outsourcing agricultural production: Evidence from rice farmers in Zhejiang province. PLOS ONE, 12(1), E0170861.
38. Juan, Z. (2014). The change path of agricultural production outsourcing. SHS Web of Conferences, 6, 02005.
39. Korea Legislation Research Institute. (2017). Overseas agriculture and forest recourses development and cooperation act. No: 14656.
40. Kumar, S. (2010). Agriculture outsourcing & food security: A way towards mutual cooperation. India, Africa & LAC under South-South Cooperation. Retrieved from https://africaindia.org/agriculture-outsourcing-food-security-a-way-towards-mutual-cooperation/
41. Kulkarni, A., & Deshpande, A. (2013). Sustainable development: Roles of societies governments and NGOs. International Journal of Environmental Science: Development and Monitoring (IJESDM), 4(2), 1289-2231.
42. Lavers, T. (2012). Land grab’ as development strategy? The political economy of agricultural investment in Ethiopia. The Journal of Peasant Studies, 39(1), 105-132.
43. Liu, P. (2014). Impacts of foreign agricultural investment on developing countries: Evidence from case studies. Retrieved from https:// fao.org/ fsnforum/index.php/resources/reports-and-briefs/impacts-foreign-agricultural-investment-developing-countries-evidence
44. Margulis, M., McKeon, N., & Borras, Jr, S. (2013). Land grabbing and global governance: Critical perspectives. Globalizations, 10(1), 1-23.
45. Oya, C. (2013). Methodological reflections on ‘land grab’ databases and the ‘land grab’ literature ‘rush’. Journal of Peasant Studies, 40(3), 503-520.
46. Sablonnière, R. (1986-2016). How do we define land grabbing? Retrieved from https://www.eurovia.org/publications/how-do-we-define-land-grabbing/
47. Sindayigaya, W. (2013). Foreign investments in agriculture-“Land grabbing”. Retrieved from https://zukunftsstiftung-entwicklung.de/media/ZSE/ UEber_uns/ Downloads/ pdf
48. Sulieman, H. M. (2015). Land grabbing along livestock migration routes in Gadarif State, Sudan: Impacts on pastoralism and the environment. Retrieved from https:// future-agricultures.org/ publications/ ldpi-working-papers/ land-grabbing- along-livestock- migration-routes-in-gadarif-state-sudan/
49. The Weekly Times. (2017). China to become biggest foreign owner of Australian farmland. Retrieved from https://farmlandgrab.org/27613
50. Visser, O., & Spoor, S. (2010). Land grabbing in Eastern Europe: Global food security and land governance in Post-Soviet Eurasia. Paper prepared at the 118^th seminar of the EAAE (European Association of Agricultural Economists), Ljubljana, Slovenia.
51. Yaofu, L., Xinhong, F., & Chunbei, C. (2013). The definition of agricultural outsourcing. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 4(11), 40-45.
52. Zerrouk, E. (2013). Water grabbing/ land grabbing in shared water basins the case of Salween River Hatgyi Dam. Journal of Water Resources and Ocean Science, 2(5), 68-78.
53. Zhaoxin, Z. (2016). Challenge of overseas Chinese agricultural investment. Land Issues Research Center for Rural Economy, Ministry of Agriculture of China.
54. Zolin, M., & Braggion, M. (2013). Land grabbing, food security and energy security in Asia: The cases of China and India. Paper presented at the Proceedings of 3rd Asia-Pacific Business Research Conference, Kuala Lumpur, Malaysia.