واکاوی پیدایش عالم از نگاه هاوکینگ بر اساس مبانی ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 109، اسفند 1401، صفحه 9-30   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.76379.1115

نویسندگان

اعظم صالحی رزوه¹؛ محسن فهیم^{* 2}؛ مجتبی جعفری³

¹دانشجوی دکتری˛ گروه الهیات˛ واحد نجف آباد˛ دانشگاه آزاد اسلامی˛ نجف آباد، ایران

²استادیار گروه الهیات˛ واحد نجف آباد˛ دانشگاه آزاد اسلامی˛ نجف آباد، ایران

³استادیار گروه الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

مسئلۀ آفرینش و خلقت عالم هستی یکی از چالش‌‌های فلاسفه، متکلمان و دانشمندان فیزیک در همۀ اعصار بوده است. هدف این پژوهش که به شیوۀ توصیفی – تحلیلی تنظیم شده، بررسی دیدگاه هاوکینگ دربارۀ پیدایش جهان هستی با دیدگاه ملاصدرا بر اساس آموزه‌های حکمت متعالیه است. در این مقاله ضمن بررسی این دو دیدگاه دربارۀ خلقت عالم هستی، به مقایس مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی ملاصدرا و نظریۀ هاوکینگ در چگونگی آفرینش نیز پرداخته شده است تا در سایۀ آن، وجوه اشتراک و اختلاف آراء و تفوق یکی بر دیگری معلوم شود. در این مقاله روشن می‌گردد که مفاهیم «هیچ» و «خلأ» در نظریۀ هاوکینگ دربارۀ خلقت جهان، با مفهوم خلأ در حکمت متعالیه بسیار متفاوت است و به‌معنای نیستی محض نیست. همچنین، ملاصدرا با التفات به آموزه‌‌های دینی و براساس مبانی عقلی خویش، همچون اصالت وجود‌‌‌ و حرکت جوهری، ضمن پذیرش خلق‌ از عدم، به اثبات عقلانی حدوث زمانی عالم (به‌معنای خاص) می‌پردازد. به‌اعتقاد ایشان، فیض الهی چنان مستمر و غیرمنفک از خداوند است که تصور آغازی برای خلقت در زمان حقیقی یا زمان موهوم رفع می‌‌شود.

کلیدواژه‌ها

دیدگاه ملاصدرا؛ دیدگاه هاوکینگ؛ خلقت جهان؛ حکمت متعالیه؛ مقایسۀ دیدگاه

مراجع

ابن‌سینا، حسین ابن عبداللّه، الاشارات و التنبیهات، ج1، نشر البلاغه، قم، 1375.

دهباشی، مهدی، ملاصدرا و وایتهد پژوهشی تطبیقی در هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی، انتشارات علم، تهران، 1386.

سجادی، سیدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران،  1379.

شاکرین، حمیدرضا، «هاوکینگ و خودبسندگی جهان؛ بررسی و نقد»، کلام اسلامی، شمارۀ 103، پاییز 1396، صص41-53.

شیروانی، علی، «حدوث و قدم زمانی عالم و حکمای معاصر»، اسراء، سال پنجم، شمارۀ 2، زمستان 1391، صص7-25.

صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحاشیه علی الهیات الشفاء، انتشارات بیدار، بی‌جا.

صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی اسفار العقلیة الاربعة، دار احیاء التراث‌العربی، بیروت، 1981م.

صلیبا، جمیل، صانعی، فرهنگی فلسفی، انتشارات حکمت، تهران، 1366.

طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایة الحکمة، چ12، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، بی‌تا.

طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد بی حسن، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، نشر البلاغه، قم، 1375.

عبودیت، عبدالرسول، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، مؤسسه امام خمینی، قم، 1385.

گلشنی، مهدی، محمدتقی جعفری‌تبریزی، تحلیلی از دیدگاه فلسفی فیزیکدانان معاصر، مرکز نشر فرهنگی مشرق، تهران، 1374.

گلشنی، مهدی، فیزیکدانان و مسئله خداباوری، ج3، کانون اندیشۀ جوان، تهران، 1389.

لین کریگ، ویلیام، «جهان و خالق آن»، ترجمه: بتول نجفی، نامۀ علم و دین، شمارۀ 2، 1377، صص52-47.

مطهری، مرتضی، حرکت و زمان در فلسفۀ اسلامی، انتشارات حکمت، تهران

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، صدرا، تهران، 1384.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار،ج1، ج11، صدرا، تهران، 1366.

ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة (مجلدات دوم و هفتم)، به ضمیمه تعلیقات سبزواری، به اشراف سیدمحمد خامنه‌ای، تصحیح و تحقیق و مقدمه دکتر مقصود محمدی، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1380.

ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، تصحیح‌: سیدجلال‌الدین‌ آشتیانی، چاپخانۀ‌ دانشگاه‌ مشهد، مشهد، 1364.

ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، المبد و المعاد، تصحیح‌: سیدجلال‌الدین‌ آشتیانی، انجمن‌ فلسفۀ‌ ایران، تهران، اسفند.

ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، تفسیر القرآن‌ الکبیر، تصحیح:‌ محمد خواجوی، انتشارات‌ بیدار، قم،‌ 1361.

 

ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی، المرکز الجامعی للنشر، مشهد، 1360.

ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، مشاعر، ترجمه: بدیع الملک میرزا عمادالدوله، تهران، 1342.

هاوکینگ، استیون، تاریخچۀ زمان، ج8، ترجمه: محمدرضا محجوب، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1383.

هاوکینگ، استیون، جهان در پوست گردو، ج8، ترجمه: محمدرضا محجوب، حریر، تهران، 1389.

هاوکینگ، استیون، ملودین، لئوناردو، طرح بزرگ، ترجمه: علی هادیان، سارا ایزدیار، چاپ مازیار، تهران، 1391.

A Lecture (on the origin of the universe), avaialbe at: Jammer.M, 1974, The philosophy of Qantum mechanics, New York, Interscience.

Swinburne, Richard, 1979, The Existence of God (Oxford: Clarendon Press.

Hawking, Stephen and Leonard Mlodinow, 2010, The Grand Design (GD); New York: Bantam Books.

 A Brief History of Time (BHT); New York: Bantam, 1998.

Hawking, Stephen, 2018, Brief Answers To The Big Question, London, John Murray.

Hawking, Stephen & Leonard Mlodinow, 2010, The Grand Design, new york, bantam book.

 https://www.laphamsquarterly.org/time/stephen-hawking-travels-back-time