تجربۀ زیستۀ کنشگران از مفهوم زمینه‌های فرهنگی توسعه در زنجان

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 6، دوره 19، شماره 4 - شماره پیاپی 42، دی 1401، صفحه 187-147   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.78893.1231

نویسندگان

لیلا ندرلو¹؛ ربابه پورجبلی^{* 2}؛ محبوبه بابائی²

¹دانشجوی دکتری رشته جامعه‌شناسی اقتصادی توسعه، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

²استادیار، گروه جامعه‌شناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

فرهنگ دارای کارکردهای گوناگونی بوده و اثرگذاری آن بر توسعه و ابعاد مختلف زندگی اقتصادی اجتماعی بشر اغماض‌نشدنی است. به‌رغم نقش درخور توجه آن در زندگی، ولی متأسفانه به حاشیه رانده شده است و رسالت عمده توسعه، حضور مجدد فرهنگ در زندگی روزانه مردم است؛ بنابراین در پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی توصیفی قصد بر آن است تا تجارب کنشگران زنجانی درمورد زمینه‌های فرهنگی توسعه در زنجان بررسی شود. با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند و در نظر گرفتن اشباع نظری داده‌ها، 27 نفر از مردم زنجان در پژوهش مشارکت کردند. داده‌ها با استفاده از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری و پیاده‌سازی شد و سپس به روش دستی تحلیل شد. مدت‌زمان انجام هر مصاحبه به‌طور متوسط 30 تا 60 دقیقه بود. روش تجزیه و تحلیل مصاحبه‌ها مبتنی بر هفت مرحله روش‌شناسی کُلایزی انجام شد. این مراحل شامل مرور اطلاعات مکتوب، استخراج عبارات مهم مرتبط با پدیده، فرمول‌بندی معانی، قراردادن معانی فرموله‌شده در داخل خوشه‌ها و شکل دادن مضامین (تم‌ها)، ترکیب نتایج در قالب توصیف پدیده موردمطالعه، تعیین ساختار ذات پدیده و اعتبارسنجی یافته‌ها از طریق مراجعه مجدد به مشارکت‌کنندگان است. براساس نتایج پژوهش، زمینه‌های فرهنگی محقق‌شده توسعه در زنجان براساس تجربه زیسته مشارکت‌کنندگان عبارت‌اند از: توسعه نهادهای اجتماعی و مردمی، حس تعلق به خانواده و اقوام، تسهیلگری رسانه‌ها، تحقق آگاهی اجتماعی درباره جایگاه زنان در جامعه، توسعه تفکر اسلامی و ایرانی و تکوین خودآگاهی جمعی؛ بنابراین مردم زنجان در کنار سنت‌های موردقبول خود، به بازسازی زندگی روزمره برحسب عوامل جهانی روی می‌آورند و بیشتر از طریق منابع و بسترهای تازه ازقبیل رسانه‌های جهانی، فضاهای مجازی و فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی و همچنین عوامل محلی، شیوه‌های زندگی خود را از میان گزینه‌های مختلف برمی‌گزینند.

کلیدواژه‌ها

توسعه؛ فرهنگ؛ مطالعه پدیدارشناسی؛ سنت؛ خودآگاهی

مراجع

1. اجتهاد نژاد­ کاشانی، س. س.، و اجلالی، پ. (1393). کندوکاوهای نظری- مفهومی درباره توسعه فرهنگی ازمنظر جامعه­ شناسی. فصلنامه علوم اجتماعی، 21(64)، 35-72.
2. ازکیا، م.، و احمدرش، ر. (1391). تحلیل جامعه­ شناختی پیامدهای ورود عناصر مدرن به کردستان (بررسی موردی: مناطق روستایی موکریان). نشریه توسعه محلی روستایی-شهری (توسعه روستایی)، 4(2)، 105-124.
3. استیگلیتز، ج. (1382). به­سوی پارادایم جدید توسعه (ا. مردانی گیوی، مترجم). مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، (195 و 196)، 104-115.
4. افروغ، ع. (1385). چالش‌های فرهنگی ایران. روزنامه اطلاعات، شماره 23732، پنجشنبه 30 شهریور 1385.
5. بهمنی ­طراز، غ.، و دلاوری، ا. (1395). فرهنگ سیاسی دموکراتیک و طبقه متوسط. فصلنامه پژوهش­های جامعه ­شناسان معاصر، 5(8)، 1-21.
6. برون، م. (1396). توسعه فرهنگی در ایران، چالش‌ها و راهکارها. دومین کنگره بین المللی علوم انسانی، مطالعات فرهنگی، تهران.
7. تافلر، ا. (1376). موج سوم (ش. خوارزمی، مترجم). تهران: نشر نی.
8. جعفری، ع. (1389). سیر تطور نظریات ارتباطات توسعه. رسانه، 20(4)، 97-117.
9. خدری، غ. ح.، و ابراهیمی، م. ص. (1395). واکاوی عاملیت انسانی در مفهوم انسانی. پنجمین کنفرانس الگوی ایرانی پیشرفت، الگوی پایه پیشرفت، تهران.
10. حسینی، س. ع.، و احمدی، ع. (1394). تحلیل فضایی نماگرهای توسعه فرهنگی استان هرمزگان با استفاده از مدل­ های برنامه ­ریزی. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 4(1)، 41-68.
11. خجسته‌مهر، ر.، محمدی، ز.، سودانی، م.، و عباسپور، ذ. (1397). تجربه زیسته فداکاری در ازدواج‌های پایدار. فصلنامه علمی پژوهش‌های مشاوره، 17(65)، 150-185.
12. دیلینی، ت. (1398). نظریه‌های کلاسیک جامعه­ شناسی (ب. صدیقی، و و. طلوعی، مترجمان). تهران: نشر نی.
13. زاهد، س. (1384). انگاره­ای اجمالی با تأکید بر موانع عمده توسعه فرهنگ بومی در باب توسعه فرهنگی در ایران. مجله راهبرد توسعه، 3، 81-92.
14. سیدمن، ا. (1400). کشاکش آرا در جامعه­ شناسی (چاپ دوازدهم) (ه. جلیلی، مترجم). تهران: نشر نی.
15. سلطانی، م. (1399). مصاحبه مدیر کل وقت دفتر امور اجتماعی استانداری زنجان. خبرگزاری مهر، شماره 5028882، 31 شهریور، بازیابی از https://www.mehrnews.com/news
16. شاهسواری، م.، اوجاقی ­میرکوهی، ن.، محمودی، ع.، و سپهری، ذ. (1394). بررسی اهمیت توسعه فرهنگی و تأثیر آن بر خودباوری جامعه. اولین کنفرانس بین­ المللی حسابداری، مدیریت و نوآوری در کسب و کار، صومعه‌‌سرا.
17. شیرین‌آبادی، علی؛ مارامایی (1397). تحلیلی بر ریشه‌های فرهنگی عدم توسعه‌یافتگی ایران. روزنامه دنیای اقتصاد، شماره خبر 3458093. شماره روزنامه 4520. 22 دیماه، بازیابی از https://donya-e-eqtesad.com/3485093
18. طالب، م.، و بخشی‌زاده، ح. (1397). سلسله تک‌نگاشت‌های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: توسعه اسلامی-ایرانی برمبنای پیوند با ریشه‌های فرهنگی و بومی با تأکید بر اجماع اندیشمندان حوزه و دانشگاه. تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
19. طالب، م.، و عنبری، م. (1387). جامعه‌شناسی روستایی: ابعاد تغییر و تحولات در جامعه روستایی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
20. عنبری، م. (1393). توسعه به مثابه هویت: گره الگوی پیشرفت در ایران. دوفصلنامه الگوی پیشرفت اسلامی و ایرانی، 3(5)، 35-9.
21. عنبری، م. (1395). جامعه‌شناسی توسعه: از اقتصاد تا فرهنگ. تهران: انتشارت سمت.
22. علوی، ل.، و رنجی­پور، ر. (1392). گفتمانی بدیل برای توسعه: رویکرد انسان­ شناختی به مفهوم توسعه. فصلنامه پژوهش ­های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، 14(1)، 169-192.
23. علیزاده، آ.، و کنعانی، ز. (1398). رویکردی به الگوی بومی پیشرفت از سلطه پارادایم پساتوسعه گرایی. هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی، ایرانی پیشرفت، الگوی پیشرفت؛ پیشروان‌ها، چالش‌ها و الزامات تحقق، تهران.
24. فکوهی، ن. (1379). از فرهنگ تا توسعه. تهران: انتشارات فردوس.
25. فکوهی، ن. (1389). توسعه و انسان شناسی کاربردی. تهران: نشر افکار.
26. فکوهی، ن. (1384). در هزار توهای نظم جهانی. تهران: نشر نی.
27. محمدپور، ا. (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش (جلد اول: منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی). تهران: انتشارات وزیری.
28. موسوی، ر.، و دوستی، ک. (1397). اعتماد اجتماعی مؤثر بر رویه ­ای شدن مشارکت مردم در توسعه منطقه ایلام. فصلنامه علمی ترویجی فرهنگ ایلام، 19(60، 61)، 209-230.
29. موسوی، ز. ه.، و شکوهی، م. ع. (1397). نقش زنان در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در شاهراه نقشه راه جهان امروز. هفتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ از الگوی پایه به سوی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران.
30. مداح، ه. (1388). بررسی انسان‌شناختی تأثیر پروژه‌های توسعه‌ای بر زندگی زنان (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی‌ارشد) دانشگاه تهران، تهران، ایران.
31. ندروین، پ. (1395). نظریه توسعه، فرهنگی، اقتصاد، جامعه (ا. محمدی، مترجم). تهران: انتشارات گل­آذین.
32. وبر، م. (1400). اخلاق پروتستانی و روح سرمایه ­داری (ع. انصاری، و پ. منوچری کاشانی). تهران: انتشارات سمت.
33. یوسفوند، س. (1395). مطالعه پدیدارشناسی فهم کنشگران ملی از مداخلات توسعه‌ای (موردمطالعه: شهرستان سلسله) (رساله دکتری). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
34. یوسف وند، س.، و عنبری، م. (1394). بازخوانی و نقد روش ­شناختی مطالعات توسعه اجتماعات محلی. نامه انسان­ شناسی، 13(23)، 193-160.

 

35. Ardalan, K. (2009). Globalization and culture: Four paradigmatic views. Journal of Globalization Studies, 3(1), 39-54.
36. Calhoun, C. J., Gerteis, J., & Moody, J. (2007). Contemporary sociological theory. Malden: Blackwell.
37. Couton, P., & Gaudet, S. (2008). Rethinking social participation: The case of immigrants in Canada. Journal of International Migration and Integration, 9(1), 21-44.
38. Edgar, A., & Sedgwick, P. (2002). Cultural theory, the key thinkers. London and New York: Routledge.
39. Eugene, J. M. (2002). The cultural politics of local economic development: Meaning-making, place-making, and the urban policy process. Geoforum, 33, 385-398.
40. Groenewald, T. )2004). A phenomenological research design illustrated. International Journal of Qualitative Methods, 3, 1-26.
41. Gaotri, H. (1986). Popular participation in development. Paris: UNESCO.
42. Rahnema, M., & Bawtree, V. (Eds.). (1997). The post-development reader. London: Zed Books.
43. Sumpor, M. (2007). Is there any institutional capacity for integrated regional development? Application of new governance approaches in Paper presented at the 47^th Congress of the European Regional Science Association, Paris.
44. Waters, A. L. (2000). Globalization, information and developing countries: A selected guid to information resources. Retrieve from http://slis.ualberta.ca/issues/alg1/global.htm
45. Williams, R. (1981). Culture. Fontan: Glasgow.