گونه‌شناسی نقد ادبی در نشریة ارمغان

جستارهای نوین ادبی

دوره 55، شماره 4 - شماره پیاپی 219، اسفند 1401، صفحه 102-128   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2023.79078.1371

نویسندگان

نرگس صالحی¹؛ یحیی طالبیان^{* 2}؛ مهدی محبتی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

³استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

با شکل‌گیری و انتشار مطبوعات از میانۀ دورۀ قاجار، بخشی از محتوای مطبوعات به مطالب و موضوعات ادبی اختصاص پیدا کرد و اندک‌اندک مجلات تخصصی در زمینۀ ادبیات در ایران شکل گرفت. یکی از حوزه‌هایی که نشریات ادبی به آن پرداخته‌اند، انتشار مقالاتی دربارۀ نقد متون ادبی بود. هر نشریه‌ای با توجه به رویکرد گردانندگان، به یک یا چند گونۀ ادبی توجه می‌کردند و آثار ادبی را بر آن اساس بررسی و نقد می‌کردند. نشریۀ ارمغان که از بهمن‌ماه 1298 در تهران با مدیریت حسن وحیددستگردی تا اسفندماه 1357 منتشر شد، یکی از نشریات تخصصی ادبیات در ایران است که قریب به شصت سال منتشر گردید و مقالات گوناگونی در حوزه نقد ادبی منتشر نمود. در پژوهش حاضر با بررسی تمامی شماره‌های نشریه از سال 1298 تا 1357 گونه‌ها و جریان‌های نقد ادبی نشریه به دست آمده است. بر همین اساس از میان 183 مقالۀ به دست آمده از نشریۀ ارمغان، طی 9 گونۀ عمده دسته‌بندی شده‌اند که از میان آن‌ها، گونۀ مطالعات تطبیقی با 59 مقاله و چهار رویکرد یکی از گونه‌های پر بسامد در نشریه ارمغان است و این در حالی است که هنوز مفهوم ادبیات تطبیقی به شکل درست در ایران شکل نگرفته است و از میان رویکردهای مطالعات تطبیقی، مطالعات برون‌فرهنگی به جهت نمایش قدرت تأثیرگذاری ادبیات فارسی موردتوجه بوده است. پس از آن به ترتیب نقد گونۀ ادبی با 31 و نقد زبانی با 27 مقاله و نقد بلاغی با 22 مقاله از پربسامدترین گونه‌های نقد در این نشریه هستند. با بررسی این گونه‌های نقد می‌توان گفت تمامی عرصه‌های نقد ادبی در این نشریه متأثر از رویکرد سنتی گردانندگان آن به ادبیات است و همین امر موجب شد تا در این نشریه تنها یک مقاله دربارۀ ماهیت نقد ادبی نوشته شود.

کلیدواژه‌ها

جریان‌شناسی؛ نقد ادبی؛ نشریات ادبی؛ مجلۀ ارمغان

مراجع

ابراهیمی محمدی. (1345). «تجزیه‌وتحلیل دو شعر از نظر علم و عرفان». ارمغان. سال 35. شمارۀ 10.

ادیب‌السلطنه. (1301). «از خاطرات اسلامبول». ارمغان. سال 3. شمارۀ 10.

اشتری، اسداللّٰه. (1317). «ادبیات و تربیت». ارمغان. سال 19. شمارۀ 3.

اقبال آشتیانی، عباس. (1317). «بهرامشاه نام نو ممدوح مخزن‌الاسرار». ارمغان. سال 19. شمارۀ 1.

امیری‌فیروزکوهی، سیدکریم. (1318). «انتقاد بر انتقاد». ارمغان. سال 20. شمارۀ 2.

. (1350). «درد دلی چند در باب تغییر خط و شعر و هنرهای دیگر». ارمغان. سال 40. شمارۀ 11.

. (1353). «شعر و نظم توضیح و رفع شبهه». ارمغان. سال 43. شمارۀ 5 و 6.

اورنگ، مجید. (1339). «نگاهی به ترجمه‌های اوستا». ارمغان. سال 29. شمارۀ 8 و 9. (1340). سال 30. شمارۀ 1 – 8.

. (1341). «زبان اوستا». ارمغان. سال 31. شمارۀ 7.

ایزدپرست، احمد. (1315). «ادبیات فارسی و تأثیر آن در ادبیات عربی». ارمغان. سال 17. شمارۀ 5.

ایلرس، ویلهلم. (1316). «نفوذ ایران در ادبیات آلمان». ارمغان. سال 18. شمارۀ 6 و 7.

آذرگشسب، فیروز. (1340). «ترجمۀ آیاتی از گات‌ها». ارمغان. سال 30. شمارۀ 9. (1341). سال 31. شمارۀ 2 -9. (1342). سال 32. شمارۀ 1 و 3 و 4 و 5؛ (1343). ارمغان. سال 33. شمارۀ 2 و 3.

. (1341). «ترجمۀ گات‌ها از نظر خاورشناسان و مفهوم واقعی آن‌ها». ارمغان. سال 31. شمارۀ 1.

برتلس. (1320). «تصحیح یک بیت شرف‌نامه». ارمغان. سال 22. شمارۀ ‌5 و 6.

بهادر. (1314). «داستان‌نگاری». ارمغان. سال 16. شمارۀ 1.

بهار، محمدتقی. (1304). «نونیۀ رودکی». ارمغان. سال 6. شمارۀ 3 و 4.

بهمنی، اردشیر. (1356). «پژوهشی در افکار رودکی». ارمغان. سال 46. شمارۀ 8 و 9.

بی‌نام. (1352). «خاقانی و عطار». ارمغان. سال 42. شمارۀ 6.

بینش زنجانی، فرج‌اللّٰه. (1350). «پارسی سره ماهنامۀ دیرین درخشش ارمغان». ارمغان. سال 40. شمارۀ 5.

پازند، اردوان. (1337). «نیما و دهن‌کجی‌های او به شکوه شعر پارسی». ارمغان. سال 27. شمارۀ 1 – 4.

پژمان بختیاری، حسین. (1304). «لطیفۀ غیبی». ارمغان. سال 6. شمارۀ 7 و 8 – 10.

. (1306). «انتقاد». ارمغان. سال 8. شمارۀ 4.

. (1314). «انتقاد؛ نمودن». سال 16. شمارۀ 8.

تابنده گنابادی، سلطان حسین. (1346). «در پیرامون کتاب سرچشمۀ تصوف در ایران». ارمغان. سال 36. شمارۀ 3.

تربیت. (1310). «وامق و عذرا». ارمغان. سال 12. شمارۀ 8.

تره‌کی، محمدقدیرخان. (1315). «نفوذ افکار سعدی در فلسفۀ کانت». ارمغان. سال 17. شمارۀ 1 و 2.

تسبیحی، محمدحسین. (1354). «طنزگویی امیرخسرو». ارمغان. سال 44. شمارۀ 8.

. (1356). «صنایع لفظی امیرخسرو» ارمغان. سال 46. شمارۀ 4 و 5.

تمپل. (1343). «شعر و موسیقی». ارمغان. سال 33. شمارۀ 1.

جعفری، یونس. (1355). «پیر رومی و عارف هندی». ارمغان. سال 45. شمارۀ 2/ «چند نکته دربارۀ صائب تبریزی». شمارۀ 7 و 8.

جمالزاده، محمدعلی. (1351). «رواج بازار شعر و شاعری». ارمغان. سال 41. شمارۀ 1 - 3: 14-1.

جناب‌زاده، سیدمحمدعلی. (1349). «شاهنامه کتاب تعلیم و تربیت و اخلاق است». ارمغان. شمارۀ 9.

. (1350). «لغات و معانی». ارمغان. سال 40. شمارۀ 10.

جناب‌زاده، محمد. (1351). «عالم ادب و مادیات». ارمغان. سال 41. شمارۀ 4.

. (1355). «سیری در دیوان مثنوی‌معنوی مولوی بشنو از نی چون حکایت می‌کند». ارمغان. سال 45. شمارۀ 7 و 8.

حاجی آقابابایی، محمدرضا؛ عباسی، سمانه. (1398). «نقد ادبی در نخستین مطبوعات ایران». نقد ادبی. شمارۀ 46: 154‑127

حایری، هادی. (1299). «موازنه یا تمایز مقالات شیخ و خواجه». ارمغان. سال 1. شمارۀ 3.

حریری، علی‌اصغر. (1356). «امیرتیمور و خواجه‌حافظ». ارمغان. سال 46. شمارۀ 8 و 9 – 11 و 12؛ (1357). سال 47. شمارۀ 1- 3.

الحسینی یثربی، مهدی. (1310). «انتقاد بر کتاب احوال و اشعار رودکی». ارمغان. سال 12. شمارۀ 3 و 4.

حمیدی شیرازی، مهدی. (1350). «تصویر شعر قدیم در مسیر شعر جدید». ارمغان. سال 40. شمارۀ 6 – 9.

دری. (1320). «لغات غلط فرهنگستان». ارمغان. سال 22. شمارۀ 8 و 9.

دشتی، علی. (1350). «شیوۀ سخن حافظ». ارمغان. 40. شمارۀ 1.

دوانی، جلال‌الدین. (1319). «شرح یک غزل از خواجه‌حافظ». ارمغان. سال 21. شمارۀ 7.

دهقان کرمانی. (1304). «ادبیات حبابی». ارمغان. سال 6. شمارۀ 1.

ذوالریاستین. (1304). «لطیفۀ غیبی». ارمغان. سال 6. شمارۀ 3 و 4 و 5 و 6.

رجوی، کاظم. (1350). «تاریخ شعر، نوپردازی در نقد شعر و سخن‌سنجی». ارمغان. سال 40. شمارۀ 8.

رضازاده شفق، صادق. (1310). «ابوالفضل بیهقی و تاریخ بیهقی». ارمغان. سال 12. شمارۀ 2 و 3/ «روسو و رمان ژولی». سال 12. شمارۀ 11. (1311). سال 13. شمارۀ 1.

رضوان کاشانی، سیدابوالقاسم. (1314). «مولوی و طرز تفکر او در فلسفه». ارمغان. سال 16. شمارۀ 2 و 3 - 9 و 10.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1361). نقد ادبی. ج اول. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.

زین‌الدین، کمال. (1354). «حافظ خراباتی». ارمغان. سال 44. شمارۀ 10.

سپهر. (1352). «در مکتب حافظ». ارمغان. سال 42. شمارۀ 1 و 11.

سمرقندی. (1314). «شرح رباعی». ارمغان. سال 16. شمارۀ 9.

سهسرامی، محمدکلیم. (1354). «آثار فارسی قرن هفتم در بنگال». ارمغان. سال 44. شمارۀ 6.

شجره، حسین. (1337). «دو چهرۀ درخشان فرهنگ ایران و آمریکا یعنی مولوی و امرسن». ارمغان. سال 27. شمارۀ 7.

شفیعی، محمود. (1354). «شاهنامۀ فردوسی پایۀ زبان و ملیت است». ارمغان. سال 44. شمارۀ‌ 5: - 9.

. (1356). «همه گویند ولی گفتۀ سعدی دگر است». ارمغان. سال 46. شمارۀ 11 و 12؛ (1357). سال 47. شمارۀ 2 و 3 و 9 تا 12.

. (1354). «نظری به اجمال از لحاظ سبک و دستور زبان در دیوان استاد جمال‌الدین اصفهانی». ارمغان. سال 44. شمارۀ 11 و 12؛ (1355). سال 45. شمارۀ 1 – 6.

. (1356). «سخن سعدی از نظر سبک و دستور زبان گلستان». ارمغان. سال 46. شمارۀ 2 – 10.

صفایی ملایری، ابراهیم. (1310). «سرقت یا اقتباس». ارمغان. سال 12. شمارۀ 5.

. (1338). «لغزش‌های ادوارد برون در تاریخ ادبیات ایران». ارمغان. سال 28. شمارۀ 8 و 9.

ظهیرالاسلام‌زاده دزفولی، صدرالدین. (1314). «شرح رباعی شیخ ابوسعید ابوالخیر». ارمغان. سال 16. شمارۀ 7.

. (1315). «خسرو و شیرین نظامی». ارمغان. سال 17. شمارۀ 3/ «لیلی و مجنون حکیم نظامی». سال 17. شمارۀ 4.

. (1316). «نامۀ هفت‌پیکر». ارمغان. سال 18. شمارۀ 1.

ع. ف. (1303). «ماهیت و حقیقت شعر». ارمغان. سال 5. شمارۀ 11 و 12.

فرامرزی، عبدالرحمن. (1304). «کلیله‌ودمنه». ارمغان. سال 6. شمارۀ 1.

فرزان، سیدمحمد. (1315). «انتقاد؛ کلیله‌ودمنۀ بهرامشاهی». ارمغان. سال 17. شمارۀ 1.

فرشیدورد، خسرو. (1351). «دستور تاریخی زبان فارسی؛ تحول ارزش کاربرد فعل در زبان فارسی». ارمغان. سال 41. شمارۀ 3.

. (1352). «پیشوند می و تحول آن در زبان فارسی». ارمغان. سال 42. شمارۀ 7 و 8/ «نقد شعر فارسی؛ نظری انتقادی دربارۀ فنون بلاغت فارسی و عربی». ارمغان. سال 42. شمارۀ 11.

قره‌خان، عبدالقادرخان. (1354). «انواع ادبی مشترک در ادبیات باستانی ایران و ترک». ارمغان. سال 44. شمارۀ 11 و 12.

قویم. (1327). «مضامین عربی در شعر پارسی». ارمغان. سال 23. شمارۀ 6 و 7.

کاسمی، نصرت‌اللّٰه. (1310). «انتقاد». ارمغان. سال 12. شمارۀ 2 – 7.

کی‌منش، کیومرث. (1339). «شعر چیست؟ شاعر کیست؟». ارمغان. سال 29. شمارۀ 4 و 5.

محیط طباطبایی، محمد. (1350). «این غزل از حافظ است یا سلمان». ارمغان. سال 40. شمارۀ 2.

مدرسی چهاردهی، مرتضی. (1316). «تأثیر علمی و ادبی ایران در تازی». ارمغان. سال 18. شمارۀ 1.

. (1328). «جنگ و ادبیات». ارمغان. سال 24. شمارۀ.

. (1329). «اسلام و کومدی الهی دانته». ارمغان. سال 25. شمارۀ 2.

مسرور، حسین. (1310). «نقد نو ـ بر حواشی ناصرخسرو». ارمغان. سال 12. شمارۀ 4 – 7.

مفتون امینی، یداللّٰه. (1303). «در جواب پیشنهادکنندگان اصلاح و تغیر خط». ارمغان. سال 5. شمارۀ 5.

ناطق، م. (1307). «شعر و موسیقی». ارمغان. سال 9. شمارۀ 1.

النحوتی، عبداللطیف. (1314). «سعدی در نظر دیگران». ترجمۀ عبدالرحمن فرامرزی. ارمغان. سال 16. شمارۀ 3.

نفیسی، سعید. (1308). «ادبیات فارسی در هندوستان». ارمغان. سال 10. شمارۀ 8 و 9 و 10 و 11.

نور نعمت‌اللّٰهی، رضا. (1336). «گوش دل باز کن ای خواجه بدین قول و غزل/ که من از حافظ شیراز سخن‌ها دارم». ارمغان. سال 26. شمارۀ 1.

وحیددستگردی، حسن. (1299). «شمع در انجمن ادبیات». ارمغان. سال 1. شمارۀ 2.

. (1300). «انقلاب ادبی ـ ادیب انقلابی». ارمغان. سال 2. شمارۀ 2.

. (1302). «مقایسۀ شعرای فارسی و تازی». ارمغان. سال 4. شمارۀ 9 و 10 و 11 و 12؛ (1303) ارمغان. سال 5. شمارۀ 1 – 5.

. (1303). «تجدد ادبی یا انقلاب ادبی». ارمغان. سال 5. شمارۀ 9 و 10؛ 11 و 12.

. (1304). «ادبیات سرابی». سال 6. شمارۀ 2/ «ادای وظیفه». ارمغان. سال 6. شمارۀ‌ 9.

. (1305). «دزد سخن». ارمغان. سال 7. شمارۀ 4.

. (1306). «جزر و مد سخن». ارمغان. سال 8. شمارۀ 2 و 3.

. (1309-1305). «تصحیح لباب‌الالباب». ارمغان. از شمارۀ 4 سال هفتم تا شمارۀ 10 سال یازدهم.

. (1314). «سخن دلنشین». ارمغان. سال 16. شمارۀ 6 – 10.

. (1319). «حکیم نظامی تلقین به نفس، همت، مانیتیسم». ارمغان. سال 21. شمارۀ 7.

. (1355). «نویسندگان در نقش روان‌شناسان». ارمغان. سال 45. شمارۀ 1 و 11 و 12؛ (1356). ارمغان. سال 46. شمارۀ 7-1.

وحیدزاده، نسیم. (1354). «پنج استاد بی‌همال سخن فارسی؛ به ترتیب قدمت زمانی: فردوسی، نظامی، سعدی، مولوی و حافظ». ارمغان. سال 44. شمارۀ 6.

. (1356). «بزرگ‌ترین سخن‌سرایان معاصر یا عصر مشروطیت ادیب‌الممالک فراهانی، وحیددستگردی، شوریدۀ شیرازی، ایرج‌میرزا، عارف قزوینی، بهار خراسانی و پروین اعتصامی». ارمغان. سال 46. شمارۀ 7.

وصال شیرازی، وقار. (1312). «شرح شش رباعی از محتشم». ارمغان. سال 12. شمارۀ 10.

ولک، رنه و وارن، آستین. (1373). نظریۀ ادبیّات. ترجمۀ ضیاء موحّد و پرویز مهاجر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

یغمایی، پیمان. (1352). «ضرر و خطر اتصال کلمات فارسی». سال 42. شمارۀ 10؛ (1353). سال 43. شمارۀ 1.

یمینی، عبدالعظیم. (1350). «هان‌بینی تحلیلی سعدی و جهان‌بینی ترکیبی حافظ». ارمغان. سال 40. شمارۀ 9/ «معانی مختلف هنر در شاهنامه فردوسی». ارمغان. سال 40. شمارۀ 5.

. (1351). «شعر چیست و چگونه جای خود را در عرصۀ حیات عقلی بشر متمدن گشود؟». ارمغان. سال 41. شمارۀ 10-4؛ (1352) سال 42. شمارۀ 12-1؛ (1353) سال 43. شمارۀ 5-1؛ سال 43. شمارۀ 8، 9، 10؛ (1354) سال 44. شمارۀ 1.