تحلیلی بر نقش گروداران کلیدی در مدیریت تالاب‌های اقماری جنوب دریاچه ارومیه

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 6، دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 26، اسفند 1401، صفحه 47-58   

نوع مقاله: پژوهشی بنیادی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i4.2206.1159

نویسندگان

سید مهدی مجتهدی^{* 1}؛ اصغر طهماسبی²؛ سید محمد شبیری³؛ علیرضا علوی تبار⁴؛ بهمن زندی³

¹دانشجوی دکتری آموزش محیط زیست، گروه آموزش محیط‌زیست، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

²استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³استاد، گروه آموزش محیط‌زیست، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

⁴دانشیار، گروه محیط‌زیست، دانشکده محیط زیست، کرج، ایران

چکیده

رویکرد مدیریت زیست‌بومی نگاهی جامع‌نگر به مدیریت تالاب‌ها است که بر مدیریت مشارکتی و تعامل میان‌بخشی و فرابخشی دستگاه‌های دست اندرکار و جوامع محلی حوضه‌آبخیز تأکید دارد. با این وجود، تحلیل روابط و تعاملات گروداران در مدیریت تالاب‌ها، کمتر در مطالعات پیشین مورد توجه قرار گرفته است. از این رو، پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد تحلیل شبکه‌های اجتماعی به بررسی نقش و جایگاه گروداران کلیدی در شبکه همکاری سازمانی در تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه پرداخته است. بدین منظور پس از شناسایی گروداران کلیدی از روش نمونه‌گیری گلوله برفی و مصاحبه با دست‌اندرکاران و کنشگران موثر بر حفاظت و احیای تالاب، داده‌ها با ابزار مصاحبه و پرسشنامه‌ گردآوری و ماتریس شبکه همکاری تشکیل شد. سپس داده‌ها در نرم‌افزار Ucinet با استفاده از شاخص‌های مرکزیت درجه ورودی، مرکزیت درجه خروجی و مرکزیت بینابینی تحلیل شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دستگاه‌ها دولتی مانند جهاد کشاورزی، شرکت سهامی آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب شهری در مقایسه با سایر گروداران، بیشترین کنترل و قدرت در شبکه همکاری سازمانی برخوردار بوده و در مقابل سازمان‌های جامعه مدنی، همچون سازمانهای مردم نهاد، تشکل‌های کشاورزان از کمترین درجه مرکزیت ورودی برخوردارند. قدرت و نفوذ پایین سمن‌ها و تشکل‌های محلی در شبکه همکاری سازمانی، از علائم غلبه نظام برنامه‌ریزی متمرکز، از بالا به پایین و سلسله مراتبی در مدیریت حوضه آبخیز تالاب‌های منطقه است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل شبکه اجتماعی؛ مدیریت و حفاظت تالاب؛ میزان همکاری؛ گروداران؛ تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه

مراجع

آل‌محمد، س.، ملک‌محمدی ب.، یاوری ا. و یزدان‌پناه م. 1393. سیاست‌گذاری حکمرانی و مدیریت پایدار منابع سرزمین در حوضه آبریز ارومیه. راهبرد، 23(72): 145-۱۷۳.
اکبریان‌رونیزی، س.ر. و بدری، س.ع. 1394. تحلیل درک ذی‌نفعان از آثار و پیامدهای توسعه‌ی گردشگری در نواحی روستایی، نمونه موردی: منطقه لواسانات. جغرافیا و توسعه، 13(38): 47- 62.
ایرانخواه، ا.، مومنی، ح. و سلطان‌آبادی، م. 1396. پیامدهای زیست‌محیطی انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه. آفاق علوم انسانی، 1(7): 91- 106.
بهروزی‌راد، ب. 1387. تالاب‌های ایران. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. چاپ اول. تهران، ایران
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران. 1398. برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه. تهران. ایران
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران. 1397. برنامه مدیریت جامع تالاب کانی برازان. تهران. ایران
بهروزی‌خورگو، س. و محمدی‌کنگرانی، ح. 1396. ترسیم و تحلیل شبکه‌های ارتباطی میان ذی‌نفعان صیادی و نقش آن در توسعه گردشگری روستایی، مطالعه موردی: روستای سلخ، جزیره قشم. روستا و توسعه، 20(2): 47 -67.
توکلی، م. 1398. شناخت و تحلیل نقش قدرت ذی‌نفعان به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعۀ روستایی. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 23(1): 31-34.
جعفریان، و.، یزدانی، م. و قربانی، م. 1395. تحلیل شبکه ساختار قدرت دست‌اندرکارن سازمانی مدیریت منابع آب دشت گرمسار، تحقیقات منابع آب ایران، 12(3): 114-129.
حجازی‌زاده، ز.، جعفرپور، ز. و پروین، ن. 1383. پیش‌بینی خشکسالی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با استفاده از مدلهای (SARIMA) . اطلاعات جغرافیایی، 13(50): 57- 61. 
صادقی، ح. و خان‌زاده، م. 1398. تحلیل راهبردی توسعه بخش کشاورزی به روش SWOT و ماتریس QSPM (مطالعه موردی: حوضه آبریز دریاچه ارومیه). اقتصاد کشاورزی و توسعه، 27(108): 91- 120.
مجنونیان، ه. 1390. مقدمه‌ای بر حفاظت و مدیریت تالاب‌ها. انتشارات زعفران. چاپ اول. تهران. ایران.
مجنونیان، ه.، احمدی، ن.، قلیچی‌پور، ز. و جامعی، ن. 1399. فواید تالاب‌ها (ارزش‌ها و کارکردهای تالاب). انتشارات معارف. چاپ اول. تهران. ایران.
مجتهدی، م.، ورجاوند ناصری، ح. و عرب‌پور داهوئی، ف. 1392. برنامه مدیریت جامع حوضه آبخیز تالاب قره‌قشلاق به همراه مطالعات شناخت. نشر پریس. تهران. ایران.
محمدی، ح.، نصیری‌کاشانی، ک.، ملکی، س. و رستمی، ه. 1397. شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر خشک شدن دریاچۀ ارومیه با استفاده از روش یکپارچه‌سازی دیمتل و فرآیند تحلیل شبکه‌ای فازی. مدیریت بحران، 7(13): 13-26. 
مهندسین مشاورآبان‌پژوه. 1397. دریاچه ارومیه: نتایج پایش لیمنولوژیکی و بیولوژیکی پیکره اصلی و تالاب‌های اطراف دریاچه ارومیه. انتشارات ایران‌شناسی. چاپ اول. تهران، ایران.
ناظری‌تهرودی، م.، خلیلی، ک. و بهمنش، ج. 1394. بررسی روند حجم خشکی رودخانه با استفاده از آزمون نقاط چرخش، من-کندال و اسپیرمن (مطالعه موردی: رودخانه‌های حوضه دریاچه ارومیه). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 26(3): 313-328.
واعظی‌هیر، ع.، ساری‌صراف، ب. و والائی، ا. 1395. بررسی علل کاهش جریان در رودخانه‌های شاخص جنوب‌شرق دریاچه ارومیه. فضای جغرافیایی، 16(53): 123-150.
ورجاوند ناصری، ح.، طهماسبی، ا.، دارابی، ح.، یاوری، ا.ر.، امیری، م.ج. و نبی بیدهندی، غ. 1399. تحلیلی بر کنشگران و نهادهای رسمی حکمروایی چالش کم‌آبی حوضه آبخیز زاینده رود. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، ۷(۴): ۱۲۷- 146.
Abbaspour M. and Nazaridoust A. 2007. Determination of environmental water requirements of Lake Urmia, Iran: An ecological approach. International Journal of Environmental Studies, 64: 161-169.
AghaKouchak A., Norouzi H., Madani K., Mirchi A., Azarderakhsh M., Nazemi A., Nasrollahi N., Farahmand A., Mehran A. and Hasanzadeh E. 2015. Aral Sea syndrome desiccates Lake Urmia: Call for action. Journal of Great Lakes Research, 41(1): 307-311. 
Ahmadi A., Kerachian R., Rahimi R. and Emami Skardi M.J. 2019. Comparing and combining Social Network Analysis and Stakeholder Analysis for natural resource governance. Environmental Development, 32, 100451. 
Barraclough A.D., Cusens J. and Måren I.E. 2022. Mapping stakeholder networks for the co-production of multiple ecosystem services: A novel mixed-methods approach. Ecosystem Services, 56, 101461. 
Bodin Ö. and Crona B.I. 2009. The role of social networks in natural resource governance: What relational patterns make a difference?. Global Environmental Change, 19(3): 366-374. 
Bodin Ö. and Prell C. 2011. Social Networks and Natural Resource Management: Uncovering the Social Fabric of Environmental Governance. Cambridge University Press, Cambridge. 
Dehghanipour A. H., Moshir Panahi D., Mousavi H., Kalantari Z., and Tajrishy M. 2020. Effects of Water Level Decline in Lake Urmia, Iran, on Local Climate Conditions. Water, 12(8): 2153. https://www.mdpi.com/2073-4441/12/8/2153
Groce J.E., Farrelly M., Jorgensen B.S. and Cook C.N. 2019. Using social‐network research to improve outcomes in natural resource management. Conservation Biology, 33(1): 53-65. 
Guerrero A.M., Barnes M., Bodin Ö., Chadès I., Davis K.J., Iftekhar M.S., Morgans C. and Wilson K.A. 2020. Key considerations and challenges in the application of social-network research for environmental decision making. Conservation Biology, 34(3): 733-742. 
Hamidi S. M., Fürst C., Nazmfar H., Rezayan A., & Yazdani M. H. 2021. A Future Study of an Environment Driving Force (EDR): The Impacts of Urmia Lake Water-Level Fluctuations on Human Settlements. Sustainability, 13(20): 11495. https://www.mdpi.com/2071-1050/13/20/11495.
Hukkinen J. 2012. Social networks and natural resource management: uncovering the social fabric of environmental governance. Integrative Environmental Sciences, 9(4): 279-281. 
Jasny L., Sayles J., Hamilton M., Roldan Gomez L., Jacobs D., Prell C., Matous P., Schiffer E., Guererro A.M. and Barnes M.L. 2021. Participant engagement in environmentally focused social network research. Social Networks, 66: 125-138. 
Jasny L., Sayles J., Hamilton M., Roldan Gomez L., Jacobs D., Prell C., Matous P., Schiffer, E., Guererro, A. M., and Barnes M.L. 2022. Reprint of: Participant engagement in environmentally focused social network research. Social Networks, 69: 221-234. 
Jiren T.S., Bergsten A., Dorresteijn I., Collier N.F., Leventon J. and Fischer J. 2018. Integrating food security and biodiversity governance: A multi-level social network analysis in Ethiopia. Land Use Policy, 78: 420-429. 
Mishra C., Young J.C., Fiechter M., Rutherford B. and Redpath S.M. 2017. Building partnerships with communities for biodiversity conservation: lessons from Asian mountains. Applied Ecology, 54(6): 1583-1591. 
Olsson P., Schultz L., Folke C. and Hahn T. 2007. Social networks for ecosystem management: a case study of Kristianstads Vattenrike, Sweden. The Centre for Interdisciplinary Environmental Research (CTM), Stockholm University, Stockholm, Sweden. 
Pouladi P., Afshar A., Afshar M., Molajou A. and Farahmand H. 2019. Agent-Based Socio-Hydrological Modeling for Restoration of Urmia Lake: Application of Theory of Planned Behavior. Journal of Hydrology, 576. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2019.06.080
Prell C., Hubacek K. and Reed M. 2009. Stakeholder Analysis and Social Network Analysis in Natural Resource Management. Society and Natural Resources, 22(6): 501-518. 
Reed M.S. 2008. Stakeholder participation for environmental management: a literature review. Biological conservation, 141(10): 2417-2431. 
Rhodes J.R., Guerrero A.M., Bodin Ö. and Chadès I. 2020. Fundamental insights on when social network data are most critical for conservation planning. Conservation Biology, 34(6): 1463-1472. 
Schröter B., Hauck J., Hackenberg I. and Matzdorf B. 2018. Bringing transparency into the process: Social network analysis as a tool to support the participatory design and implementation process of Payments for Ecosystem Services. Ecosystem Services, 34 (Part B): 206-217. 
Sylvère H. and Emmanuel T. 2016. Using social network analysis to understand actor participation and influence on sustainable management of Rugezi wetland, Rwanda. Rwanda Journal, 1(1S). 
Zebardast L., Akbarpour S., Jafari H.R. and Bagherzadeh Karimi M. 2021. Sustainable wetland management through bridging the communication gap between conservation projects and local communities. Environment, Development and Sustainability, 23(7): 11098-11119.