شناسایی پیشران‌های مؤثر بر شکل‌گیری خانه‌های دوم در مناطق پیراشهری (ناحیۀ مطالعاتی مرکزی استان مازندران)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 10، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 42، فروردین 1402، صفحه 297-327   

نوع مقاله: پژوهشی-کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.81385.1251

نویسنده

زهرا شریفی‌نیا^*

دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

چکیده

در سال‌های اخیر تمامی مناطق استان مازندران تحت‌تأثیر موج ساخت خانه‌های دوم قرار گرفته، اما شدت شکل‌گیری خانه‌های دوم در تمام مناطق یکسان نبوده است و تابع متغیرهای بسیاری است. از سوی دیگر، شکل‌گیری خانه‌های دوم بدون مجوز قانونی و خارج از محدوده قانونی روستاها و نواحی پیراشهری از دیگر چالش‌هایی است که سیستم مدیریت شهری و منطقه‌ای در استان مازندران در سال‌های اخیر به‌شدت با آن مواجه است؛ بنابراین هدف تحقیق حاضر آن است تا پیشران‌های مؤثر بر شکل‌گیری خانه‌های دوم را در مناطق پیراشهری ناحیه مطالعاتی مرکزی استان مازندران بررسی کند. این پژوهش بنا به هدف، کاربردی و بر اساس روش، توصیفی و زمینه‌یابی و روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و میدانی بود. جامعه آماری تحقیق، 2886 نفر از مالکان خانه‌های دوم بودند که با استفاده از فرمول کوکران و مقدار خطای 05/0، حجم نمونه 339 برآورد شد و همچنین 20 نفر از کارشناسان سازمان‌های جهاد کشاورزی، محیط‌زیست، استانداری و دانشگاه که به‌صورت گلوله‌برفی انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از تکنیک دلفی و تحلیل میک‌مک استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که از بین 19 پیشران شناسایی‌شده در تکنیک دلفی، سوداگری مشاوران املاک، ناکارآمدی قوانین و مقررات مربوط به ساخت‌وساز در مناطق پیراشهری، تفکیک اراضی در اثر قانون ارث و انطباق محدوده پیشنهادی روستا با الگوی توسعه فضایی آتی، با کاربرد تحلیل میک‌مک به‌عنوان پیشران‌های کلیدی محسوب می‌شوند؛ زیرا هم کنترل‌شدنی‌‌اند و هم بر پویایی و تغییر سیستم تأثیرگذار هستند. همچنین از مجموع روابط ارزیابی‌شدنی در ماتریس اثر متقاطع، امتیاز 79 رابطه عدد صفر (عوامل بر همدیگر تأثیر نداشته یا از همدیگر تأثیر نپذیرفته‌اند)، امتیاز 58 رابطه عدد 1 (عوامل تأثیر کمی بر هم داشته‌اند)، امتیاز 99 رابطه عدد 2 (عوامل رابطه تأثیرگذار نسبتاً قوی داشته‌اند) و امتیاز 61 رابطه  عدد 3 (روابط عامل‌های کلیدی بسیاری بوده و از تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بسیاری برخوردار است) بوده است.

کلیدواژه‌ها

خانه‌های دوم؛ مناطق پیراشهری؛ تحلیل میک‌مک؛ مازندران مرکزی

مراجع

1. ایزدی، ح.، و صلح‌جو، م. (1397). بررسی علل و پیامدهای شکل‌گیری خانه‌های دوم در حومه‌های کلان‌شهرها؛ مورد پژوهی: شهر مشهد. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8(31)، 129-152.
2. آمار، ت.، و برنجکار ا. (1388). تحلیل جغرافیایی گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی شهرستان بندرانزلی بعد از انقلاب اسلامی. چشم انداز جغرافیایی، 4(9)، 7-25.
3. خندان، م.، سبحانی، ن. (1400). تحلیلی بر وضعیت حریم و چالش‌های آن در نواحی پیراشهری تهران. توسعه فضاهای پیراشهری، 3(5)، 97-112.
4. دادورخانی، ف.، محمودی چناری، ح.، و موسوی، س. س. (1400). ارزیابی اثرات محیطی خانه‌های دوم گردشگری؛ مطالعه موردی: دهستان رودبار قصران شهرستان شمیرانات استان تهران. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 17(57)، 873-855..
5. دفتر امور شهری و شوراهای استانداری مازندران. (1401). بازیابی از https://ostan-mz.ir/shahri
6. دفتر آمار و اطلاعات و GIS استانداری مازندران. (1401). بازیابی از https://ostan-mz.ir
7. رحمانی، ع.، وزیری نژاد، ر.، احمدی نیا، ح.، و رضائیان، م. (1399). مبانی روش شناختی و کاربردهای روش دلفی: یک مرور روایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، 19(5)، 515-538.
8. رضائیان، م. (1397). آشنایی با روش دلفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، 17(12)، 1093-1094.
9. رفیعی، م.، خطیبی، س.م.، و داودپور، ز. (1399). تبیین مفهوم پیراشهری و عوامل مؤثر در ایجاد و توسعۀ آن. باغ نظر، 17(92)، 29-50.
10. رنجبر حیدری، و.، قربانی، ا.، سیمبر، ر.، و حاجیانی، ا. (1395). شناسایی و تبیین عوامل و پیشران‌های مؤثر بر روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس در افق ده ساله با بهره‌گیری از روش میک‌مک. آینده‌پژوهی دفاعی، 1(2)، 7-36.
11. زنگی‌آبادی، ع.، و حسینی‌خواه، ح. (1399). برنامه‌ریزی توسعة منطقه‌ای بر پایة روش آینده پژوهی تحلیل اثرات متقاطع و سناریونویسی سایب؛ مطالعة موردی: استان کهگیلویه و بویراحمد. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52(2)، 657-674.
12. سعیدی، ع.، و سلطانی مقدس، ر. (1392). نقش خانه‌های دوم در گردشگری و جریان سرمایه در نواحی روستایی (مورد: ناحیه بینالود خراسان رضوی). جغرافیا، 11(36)، 33-53.
13. شاهی دشت، غ.، سرور، ر.، و مدیری، م. (1400). واکاوی نظام تحولات و چالش‌ها در فضاهای پیراکلانشهری؛ مورد: کلان‌شهر مشهد. توسعه فضاهای پیراشهری، 3(5)، 199-221.
14. شاهیوندی، ا.، قاسمی، م.، و راست‌قلم، ن. (1399). آینده نگاری تاب آوری مسکن در منطقة 8 اصفهان با استفاده از روش تلفیقی سناریوپردازی و تحلیل اثرات متقاطع. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(22)، 131-153.
15. علی پور، ح.، براری، م.، و سبحانی، ن. (1398). بازتاب گسترش خانه‌های دوم در فضاهای پیراشهری استان مازندران. توسعه فضاهای شهری، 1(2)، 47-58.
16. عنابستانی، ع. ا. (1389). فرایند شکل‌گیری خانه‌های دوم روستا و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی: روستاهای ییلاقی غرب مشهد). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 42(73)، 103-117.
17. فتحی، س.، علی‌الحسابی، م.، و بهزادفر، م. (1396). ضرورت‌های توجه شهرسازان جهت ایجاد انسجام کالبدی- اجتماعی در محلات بلند مرتبه؛ با تأملی بر توسعه منطقه 22 شهرداری تهران به‌عنوان یک منطقه پیراشهر. مدیریت شهری، 16(47)، 219-254.
18. قدیری معصوم، م.، غلامی، ع.، محمودی چناری، ح.، تقوی زیروانی، ا.، و محمدزاده لاریجانی، ف. (1395). اثرات خانه‌های دوم بر مناطق روستا-شهری؛ مورد: منطقه شهری فیرروق در شهرستان خوی. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(18)، 105-122.
19. کاظمیان، غ.، ضیایی، م.، امیری، م.، و مرادی، ح. (1397). ارائه الگویی برای مدیریت مناطق پیراشهری کلان شهر تهران؛ موردمطالعه: منطقه 22. جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 8(2)، 361-378.
20. محمدی، م.، و میرتقیان رودسری، س. م. (1396). شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری گردشگری خانه‌های دوم روستایی؛ مطالعه موردی: مجموعه روستای جواهرده رامسر. پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 6(2)، 125-140.
21. مهدی‌پور، م.، آمار، ت.، و پوررمضان، ع. (1401). آسیب‌شناسی خانه‌های دوم در نواحی روستایی شهرستان لاهیجان در دو دهه اخیر. جغرافیا و مطالعات محیطی، 11(41)، 69-80.

 

22. Adamiak, C. (2016). Cottage Sprawl: Spatial Development of Second Homes in Bory Tucholskie, Poland. Landscape and Urban Planning, 147, 96-106.
23. Barnett, J. (2014). Host community perceptions of the contributions of second homes. Annals of Leisure Research, 17(1), 10-26.
24. Hajimirrahimi, S.D., Esfahani, E., Van Acker, V., & Witlox, F. (2017). Rural second homes and their impacts on rural development: A case study in East Iran. Sustainability, 9(4), 1-16.
25. Hjalager, A.M., Kloster Staunstrup, J., Tophøj Sørensen, M., & Nedergård Steffansen, R. (2022). The densification of second home areas sustainable practice or speculative land use?. Land Use Policy, 118, 1-11.
26. Li, T., & Fan, C. (2020). Occupancy, usage and spatial location of second homes in urban China. Cities, 96, 1-35.
27. Lipkina, O. (2013). Motives for russian second home ownership in Finland. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 13(4), 299-316.
28. Mowl, G., Barke, M., & King, H. (2020). Exploring the heterogeneity of second homes and the ‘residual’ category. Journal of Rural Studies, 79, 74-87.
29. Næss, P., Xue, J., Stefansdottir, H., Steffansen, R., & Richardson, T. (2019). Second home mobility, climate impacts and travel modes: Can sustainability obstacles be overcome?. Journal of Transport Geography, 79, 1-25.
30. Nouza, M., Ólafsdóttir, R.,  & Müller, D. (2013). A new approach to spatial–temporal development of second homes: case study from Iceland. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 13(1), 20-37.
31. Nouza, M., Ólafsdóttir, R., & Sæþórsdóttirand, A. D. (2018). Behaviour of Second Home Owners in Iceland Reflected by Place Attachment. Current Issues in Tourism, 21(2), 225-242.
32. Okuyucu, A. (2016). The relationship between motivation, socio-demographic and travelling characteristics of second home ownership: The case of Yalova-Cınarcık. Turkish Journal of Geographical Sciences, 14(1), 39-56.
33. Okuyucu, A., & Somuncu, M. (2016). Motivation resources in second home ownership: the case of Yalova-Çınarcık. International Geography Symposium, 13-14 October 2016, Ankara.
34. Sulak, B., & Türk, E. (2022). Rural dynamics of second home trends in the Eastern Black Sea Region. Journal of Rural Studies, 89, 35-44.
35. Üngüren, E., & Yiğit Kaçmaz, Y. (2021). Identifying the factors affecting second-home purchase decisions of foreigners in Turkey: an exploratory mixed-method approach. Tourism, 69(2), 163-179.
36. Ursić, S., Mišetić, R., & Mišetić, A. (2016). New perspectives on sustainable development of second homes in croatia: strategic planning or proliferation of building? Procedia-Social and Behavioral Sciences, 216, 80-86.
37. Van Acker, V., Goodwin, P., & Witlox, F. (2016). Key research themes on travel behavior, lifestyle, and sustainable urban mobility. International Journal of Sustainable Transportation, 10(1), 25–32.
38. Wu, M., & Gallent, N. (2021). Second homes, amenity-led change and consumption-driven rural restructuring: The case of Xingfu village, China. Journal of Rural Studies, 82, 391-403.