بررسی ساختار جوی پدیده فون در زمان رخداد آتش‌سوزی جنگل‌های شمال ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 10، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 49، فروردین 1403، صفحه 195-216   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.76403.1219

نویسندگان

فرامرز خوش اخلاق¹؛ حسن حاجی محمدی²؛ حسین کوشکی^{* 3}

¹دانشیار آب و هواشناسی، دانشکده‌ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

درک درست ساختار جوی که سبب رخداد آتش‌سوزی جنگل‌‌ها و مراتع می‌شوند با توجه به اهمیت این منابع طبیعی برای انسان عاملی بسیار مهم برای پیش‌بینی به‌موقع و انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از به وجود آمدن خسارت جبران‌ناپذیر توسط این بلای طبیعی است. به‌منظور بررسی سازوکارهای جوی حاکم بر رخداد پدیده فون در زمان رخداد آتش‌سوزی جنگل‌های شمال ایران از چهار نوع داده در تحقیق استفاده شد. ابتدا با اخذ داده‌های مربوط به آتش‌سوزی از اداره کل منابع طبیعی استان‌های گیلان، مازندران و گلستان دوره موردنظر شناسایی گردید. در ادامه با دریافت داده‌های دیده‌بانی شده ایستگاه‌های هواشناسی واقع در دامنه‌های رو و پشت به باد رشته‌کوه البرز تغییرات پارامترهایی چون دما، فشار و باد بررسی شد. سپس از داده‌های شبکه‌بندی شده مربوط به مراکز ملی پیش‌بینی محیطی/ علوم جو (NCEP/NCAR) و مرکز اروپایی پیش‌بینی میان‌مدت جوی (ECMWF) برای تبیین ساختار جو استفاده شد. برای بررسی دمای سطح زمین از تصاویر سنجنده مودیس و برای ردیابی توده‌های هوا از مدل پسگرد ذرات معلق بهره گرفته شد. مشخص شد که طی دوره موردمطالعه، رویداد 25 تا 31 ژانویه 2007 از قوی‌‌ترین و فراگیرترین فون‌های به وقوع پیوسته در منطقه است. نتایج نشان داد با تشکیل یک سلول پرفشار واقع در جنوب کشور و یک سلول کم‌فشار در قسمت بادپناه کوهستان البرز، گرادیان شدید فشاری را به وجود آورده و سبب شده تا جریان جنوبی مناطق شمالی ایران را تحت تأثیر قرار دهد. بر این اساس، طی یک فرآیند استاتیکی-دینامیکی جریان چرخندی بادپناهی در بادپناه رشته‌کوه البرز شکل گرفته است. از طرفی با صعود توده‌هوا بر روی رشته‌کوه البرز و همچنین تخلیه رطوبتی آن و عبور بسته هوا از روی کوهستان و شارش یافتن آن در منطقه و گرمایش بی دررو، توده‌هوایی گرم و خشک وارد منطقه شده که این شرایط با وزش بادهای شدید همراه شده و مناطق مستعد برای آتش‌سوزی را تحت تأثیر قرار داده است. با افزایش سرعت باد و فرارفت مثبت دما، پرش ناگهانی و افزایش دما به وجود آمده است. ردیابی بسته هوا نیز نشان داد سرمنشأ اصلی جریان وارد شده به منطقه در محدوده شمال دریای خلیج‌فارس و شمال شرق آفریقاست.

کلیدواژه‌ها

باد فون؛ آتش‌سوزی؛ گرادیان فشار؛ شمال ایران؛ سینوپتیک

مراجع

- پرنیان، علی؛ 1387. شرایط ایجاد فون بر روی استان‌های گیلان و مازندران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: صفاییان، پرویز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، دانشکده علوم و فنون دریایی، گروه فیزیک.

- جهانبخش، اسدی، حاجی محمدی، حسن؛ 1399. بررسی الگوهای همدیدی آتش‌سوزی جنگل (مطالعه موردی: جنگل‌های استان گلستان). فضای جغرافیایی، 20(70), 19-35.

 http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-2704-fa.html

- حاجی محمدی، حسن، باعقیده، محمد، فلاح قالهری، غلامعباس؛ 1396. بررسی ساختار جو در زمان رخداد آتش‌سوزی در شمال ایران. مجله آمایش جغرافیایی فضا. (25)7، 187-206.

https://gps.gu.ac.ir/article_54249.html  

- حسن پور چماچایی، رضا؛ 1385. بررسی سینوپتیکی باد گرم و اثر آن بر روی آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی استان گیلان، پایان نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: رضایی، پرویز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت. گروه جغرافیا.

- رنجبر سعادت آبادی، عباس، پورمیرزا، جمیله؛ 1394. مطالعه‌ هواشناختی پدیده‌ گرمباد در استان گیلان. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 13(40)، 69-90.                                       https://doi.org/10.22111/gdij.2015.2099

- شیرزادی، هما؛ 1371. بررسی اوضاع سینوپتیکی و فیزیکی پدیده فون و اثرات مخرب آن در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: قائمی، هوشنگ، دانشگاه تهران، مؤسسه‌ ژئوفیزیک، گروه هواشناسی.

- عزیزی قاسم، یوسفی یداله (1388. گرمباد (باد فون) و آتش‌سوزی جنگل در استان‌های مازندران و گیلان (نمونه: آتش‌سوزی تاریخ 25-30 آذر 1384)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 92. 15407- 15434.

 https://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/55313889201.pdf

 

- De Wekker, S. F., & Snyder, B. J., 2013. Mountain weather research and forecasting: recent progress and current challenges (Vol. 750). F. K. Chow (Ed.). Dordrecht, The Netherlands: Springer. https://link.springer.com/book/10.1007/978-94-007-4098-3.

- Drobinski, P., Haeberli, C., Richard, E., Lothon, M., Dabas, A. M., Flamant, P. H & Steinacker, R., 2003. Scale interaction processes during the MAP IOP 12 south föhn event in the Rhine Valley.https://doi.org/10.1256/qj.02.35.

- Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society: A journal of the atmospheric sciences, applied meteorology and physical oceanography, 129(588), 729-753.https://doi.org/10.1256/qj.02.42.

- Gaffin, D. M., 2002. Unexpected warming induced by foehn winds in the lee of the Smoky Mountains. Weather and forecasting,17(4),907-915. https://doi.org/10.1175/1520-0434(2002)017%3C0907:UWIBFW%3E2.0.CO;2.

- Ghavidel, Y., Farajzadeh, M., & Khaleghi Babaei, M., 2016. Synoptic backgrounds of the widest wildfire in Mazandaran Province of Iran during December 11–13, 2010. Meteorology and Atmospheric Physics, 128(6), 763-777. https://link.springer.com/article/10.1007/s00703-016-443-3.

- Grosvenor, D. P., King, J. C., Choularton, T. W., & Lachlan-Cope, T., 2014. Downslope föhn winds over the Antarctic Peninsula and their effect on the Larsen ice shelves. Atmospheric Chemistry and Physics, 14(18), 9481-9509. https://doi.org/10.5194/acp-14-9481-2014.

- Keeley, J. E., 2004. Impact of antecedent climate on fire regimes in coastal California. International Journal of Wildland Fire, 13(2), 173-182. https://www.publish.csiro.au/wf/WF03037.

- Klemp, J. B., & Lilly, D. R., 1975. The dynamics of wave-induced downslope winds. Journal of Atmospheric Sciences, 32(2), 320-339.

https://doi.org/10.1175/1520-0469(1975)032%3C0320:TDOWID%3E2.0.CO;2.

- McGowan, H. A., & Sturman, A. P., 1996. Regional and local scale characteristics of foehn wind events over the South Island of New Zealand. Meteorology and Atmospheric Physics, 58(1), 151-164. https://doi.org/10.1007/BF01027562.

- Mofidi, A., Soltanzadeh, I., Yousefi, Y., Zarrin, A., Soltani, M., Masoompour Samakosh, J., & Miller, S. T., 2015. Modeling the exceptional south Foehn event (Garmij) over the Alborz Mountains during the extreme forest fire of December 2005. Natural Hazards, 75(3), 2489-2518. https://doi.org/10.1007/s11069-014-1440-9.

- Richner, H. and Th. Gutermann., 2007. Statistical analysis of foehn in Altdorf, Switzerland. Extended Abstracts Volume 2, Int. Conf. Alpine Meteorol., June 4 to 8, 2007, Chambéry, France, 457-460.

https://www.researchgate.net/profile/HansRichner/publication/266889652_Statistical_analysisof_foehn_in_Altdorf_Switzerland/links/547330b70cf24bc8ea19c891/Statistical-analysis-of foehn-in-Altdorf-Switzerland.pdf.

- Speirs, J. C., Steinhoff, D. F., McGowan, H. A., Bromwich, D. H., & Monaghan, A. J., 2010. Foehn winds in the McMurdo Dry Valleys, Antarctica: The origin of extreme warming events. Journal of Climate, 23(13), 3577-3598. https://doi.org/10.1175/2010JCLI3382.1.