آشکارسازی تغییرات مناطق آب‌وهوایی ایران طی دوره‌ 1965 تا 2015

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 13، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 49، فروردین 1403، صفحه 265-292   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.77275.1246

نویسندگان

هنگامه شیراوند¹؛ زرین طحان¹؛ سید اسعد حسینی^{* 2}

¹کارشناس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، تهران، ایران

²کارشناس هواشناسی، اداره هواشناسی سقز، سقز، ایران

چکیده

هدف این مطالعه بررسی تغییرات مناطق آب‌وهوایی ایران طی دوره‌های 10 ساله از سال 1965 تا 2015 است. بدین منظور از داده‌های دما، رطوبت، بارش، باد و ساعت آفتابی، 411 ایستگاه همدید کشور و پایگاه داده‌ای اسفزاری نیز در دو بخش استفاده شد. بخش اول به کمک 1434 ایستگاه از ابتدای سال 1961 تا 2004 و بخش دوم از سال 2004 تا 2015 به کمک 960 ایستگاه تشکیل شد. ابتدا به کمک تحلیل عاملی، عوامل‌ مؤثر بر آب‌وهوای ایران بررسی و سپس به کمک تحلیل خوشه‌ای طبقه‌بندی آب‌وهوایی صورت گرفت. به‌منظور اعتبارسنجی مناطق شناسایی شده از تحلیل سیلهوته (SI) بهره گرفته شد. نتایج نشان داد طی دوره­های مختلف، طبقات آب‌وهوایی ایران دچار تغییرات قابل‌توجهی شده­اند. بیشترین تغییرات مکانی مربوط به منطقه بسیار گرم و خشک، گرم و خشک و سرد خشک بوده که طی دوره‌های مختلف به‌طور مکرر تغییر پیدا کرده­اند. شدیدترین تغییرات منطقه­ای در دوره 10 ساله دوم (1985-1976) نسبت به دوره 10 ساله اول (1975-1965) و دوره 10 ساله پنجم (2015-2006) نسبت به دوره 10 ساله چهارم (2005-1996) مشاهده شده است. همچنین بر اساس نتایج حاصل در دوره‌های اخیر بر وسعت مناطق بسیار گرم خشک و گرم خشک افزوده شده و بر عکس از وسعت مناطق سرد و خشک و معتدل مرطوب کاسته شده است. نتایج حاصل از تحلیل سیلهوته نیز نشان داد که در بیش از 92 درصد از پهنه کشور، نقاط به‌درستی در گروه خود قرار گرفتند که بیانگر اعتبارسنجی بالای مناطق شناسایی شده است.

کلیدواژه‌ها

: ایران؛ طبقات آب‌وهوایی؛ تغییرات دوره‌ای؛ شاخص سیلهوته؛ تحلیل خوشه‌ای

مراجع

- اقبالی، آرزو؛ بابائیان، ایمان؛ آزادی، مجید؛ حبیبی نوخندان، مجید؛ زرین، آذر؛ 1401. پیکربندی بهینه مدل RegCM4.5 مبتنی بر پهنه‌های اقلیمی برای پیش‌بینی بارش دوره پربارش ایران (نوامبر- می)، مطالعه موردی: سال‌های 2019-2014. پژوهش‌های اقلیم شناسی، 13 (49)، 14-1.

  https://clima.irimo.ir/article_152061.html

- حیدری، حسن؛ علیجانی، بهلول؛ 1387. طبقه‌بندی آب‌وهوای ایران با استفاده از تکنیک‌های آماری چند متغیره، پژوهش‌های جغرافیایی، 37، 74-57.

                                                            https://www.sid.ir/paper/421952/fa

- خسروی، محمود؛ آرامش، محسن؛ 1391. پهنه‌بندی آب‌وهوای استان مرکزی با استفاده از تحلیل عاملی-خوشه‌ای. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 23 (2)، 100-87.

                      https://gep.ui.ac.ir/article_18543.html

- خسروی، محمود؛ نظری پور، حمید؛ 1389. کاربرد تحلیل خوشه‌ای در شناسایی ویژگی‌های روزهای بارش (ایستگاه خاش)، فضایی جغرافیایی، 21، 90 – 65.                                                                     https://www.sid.ir/paper/91523/fa

- دوستکامیان، مهدی؛ 1393. تغییرات زمانی و مکانی آب قابل بارش جو ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقلیم شناسی، استاد راهنما: حسین عساکره، دانشگاه زنجان.

 https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/a1e01a943460fcf13910f4ddc543d9be

- دوستکامیان، مهدی؛ حقیقی، اسماعیل؛ بور بوری، رضا؛ ۱۳۹۶. واکاوی و شناسایی تغییرات مکانی پهنه‌های گرم و سرد دمایی ایران طی دوره‌های مختلف. فصلنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی، 6، 141-162.

 https://geoeh.um.ac.ir/article_31213.html

- سلیقه، محمد؛ بریمانی، فرامرز؛ اسمعیل نژاد، مرتضی؛ 1387. پهنه­بندی آب‌وهوای استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 6(12)، 101-106.

                                         https://gdij.usb.ac.ir/article_1245.html

- سلیمانی، مختار؛ رضایی، شیما؛ ولی زاده، کمال؛ ۱۳۹۲. پهنه‌بندی آب‌وهوای استان‌های: تهران، قزوین، قم با استفاده از تحلیل عاملی- خوشه‌بندی، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، دانشگاه صنعت هوایی، تهران.                                                                                          https://civilica.com/doc/265795

- شائمی برزکی، اکبر؛ آروین، عباسعلی؛ علیخانی، سحر؛ 1395. بررسی و پهنه‌بندی شاخص‌های آب‌وهوا کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری.جغرافیای طبیعی، 9(33)، 83-94.

               https://sid.ir/paper/184982/fa

- شیری کریم وندی، امین؛ طاهریان زاد، الله مراد؛ ۱۳۹۶. پهنه‌بندی آب‌وهوای پهنه‌ی خراسان با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره، اولین همایش اندیشه‌ها و فناوری‌های نوین در علوم جغرافیایی، گروه جغرافیای دانشگاه زنجان، زنجان.                                                                                                    https://civilica.com/doc/679374                                                                                                                 

- عساکره، حسین؛ دوستکامیان، مهدی؛ 1395. منطقه‌بندی آب‌وهوای آب قابل بارش جو ایران‌زمین. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 20(58)، 181-202.

                                                                                                   https://www.sid.ir/paper/203697/fa

- فرشادفر، عزت الله؛ 1389. اصول و روش­های آماری چند متغیره. چاپ سوم، انتشارات دانشگاه رازی، کرمانشاه.

 https://www.adinehbook.com/gp/product/9645551919

- قاسمی فر، الهام؛ ناصرپور، سمیه؛ 1393. پهنه‌بندی آب‌وهوای منطقه زاگرس. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، 23(89)،54-60.

                                                                                         https://www.sepehr.org/article_13044.html

- گل کار، حمیدرضا؛ رضایی نژاد، محمد؛ طاووسی، مجتبی. (1395. پهنه‌بندی اقلیمی استان خراسان جنوبی با نرم‌افزار GIS، حفاظت منابع آب و خاک، 6 (1)، 47-62.

                                                                                                          https://www.sid.ir/paper/232209/fa

- منتظری، مجید؛ بای، ناصر؛ 1391. پهنه‌بندی آب‌وهوا منطقه خزری با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۲۷ (۲)، 90-77.

                                         https://jgr.ui.ac.ir/article_17932.html

- موحدی، سعید؛ حیدری، بهروز؛ هاشمی عنا، سید کرامت؛ رنجبر، فیروز؛ 1391. پهنه‌بندی نواحی آب‌وهوایی استان خوزستان، فضای جغرافیایی، ۱۲ ، ۶۴-۷۳.

                                           https://www.sid.ir/paper/91574/fa

- نظری پور، حمید؛ دوستکامیان، مهدی؛ اسدی، آرزو؛ بیات، علی؛ 1393. منطقه­بندی آب‌وهوای جنوب و جنوب غرب ایران با رویکرد برنامه‌ریزی منطقه‌ای. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 15،  119-132.

 https://www.sid.ir/paper/230515/fa

 

- Cabrera, L., Azpra Romero, E., Zarraluquisuch, V., Gay Garcia, C. and. Estrada Porrua, F., 2012. Cluster analysis for validated climatology stations using precipitation in Mexico, Atmosphere. 25, 339-354.

https://www.revistascca.unam.mx/atm/index.php/atm/article/view/33694.

- Davies, DL., Bouldin, DW., 1979. A cluster separation measure. IEEE T. Pattern. Anal. 1, 224-227. https://ieeexplore.ieee.org/document/4766909.

- Harding, A. E., Gachon, P. Nguyen, V., 2010. Replication of atmospheric oscillations, and their patterns, in predictors derived from Atmosphere-Ocean Global Climate Model output. International Journal of Climatology, 31 (12): 1841-1847.  https://doi.org/10.1002/joc.2191.

- Kalkstein, L., Tan, G., Skindlov, J A., 1987. An evaluation of three clustering procedures for use in synoptic climatological classification, j climate and apple metrological. 26, 717- 730. https://doi.org/10.1175/1520-0450(1987)026<0717:AEOTCP>2.0.CO;2.

- Lam Tony N.T., Wan, Kevin K.W., Wong, S.L., Lam, Joseph C., 2010. Long-Term Trends of Heat Stress and Energy Use Implications in Subtropical Climates, Applied Energy. 87,608-612. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2009.05.014.

- Lobell, D B., Bonfils, C., 2008. The effect of irrigation on regional temperatures: A spatial and temporal analysis of trends in California, 1934–2002, J. Climate., 21, 2063–2071. https://doi.org/10.1175/2007JCLI1755.1.

- Majdi, F., Hosseini, S.A., Karbalaee, A., Kaseri, M., Marjanian, S., 2022. Future projection of precipitation and temperature changes in the Middle East and North Africa (MENA) region based on CMIP6. Theor Appl Climatol. 147, 1249–1262. https://doi.org/10.1007/s00704-021-03916-2.

- Mesgari, E., Hosseini, S.A., Hemmesy, M.S., Houshyar, M., Golzari Partoo, L., 2022. Assessment of CMIP6 models’ performances and projection of precipitation based on SSP scenarios over the MENAP region. Journal of Water and Climate Change.13 (10): 3607–3619. https://doi.org/10.2166/wcc.2022.195.

- Michailidou, C., Maheras, P., Arseni-Papadimititriou, A., Kolyva-Machera, F. nagnostopoulou, A., 2009. Study of weather types at Athens and Thessaloniki and their relationship to circulation types for the cold-wet period, part I: two-step cluster analysis, Theor Appl Climatol. 97,163-177. https://doi.org/10.1007/s00704-008-0057-x.

- Steiner, D., 1965. A multivariate statistical approach to climatic regionalization and classification, East African Agricultural and Forestry Journal, 50 (2), 329-347. https://kalrorepository.kalro.org/items/f6106bb6-72dc-497c-a88f-3d6172b64eb1.