شرحی بر قصیده جملیه' یا شرحی بر روایت یک خاطرة جمعی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 56، شماره 1 - شماره پیاپی 220، خرداد 1402، صفحه 47-65   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2023.81355.1422

نویسندگان

نسترن شهبازی^{* 1}؛ حسین بیات²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران، ایران

چکیده

توجه روایت‌شناسان به‌گونه‌ای از زاویه‌دید ما-راوی که قابل­تقلیل به انواع دیگر روایت نباشد، ریشه در مطالعات میان‌رشته‌ای دارد که در آن‌ها تلاش شده است اثبات گردد اساساً روایتگری به‌صورت جمعی امکان‌پذیر است. یکی از ژانرهایی که می‌تواند بستر کارآمدی برای به‌کارگیری این شیوه باشد، خاطره‌گویی به‌صورت جمعی است. ژانر خاطره با پیروی از الگوی کارکرد ذهن پرداخته می‌شود و برای باورپذیر شدن روایت، نویسنده حتی خطاهای رایج در فرآیند تداعی معانی در ذهن را نیز شبیه‌سازی می‌کند. از سوی دیگر خاطرۀ جمعی که از زبان راوی جمعی روایت می‌شود، از ظرفیت‌های منحصر به‌فردی مثل غلبه بر محدودیّت اوّل‌شخص مفرد (به شکل کلاسیک) و محصور نبودن در زمان‌ و مکان بهره می‌برد. این پژوهش با خوانش داستان شرحی بر قصیدۀ جملیه که روایتی در ژانر خاطره با روایتگری جمعی است، نشان می‌دهد گلشیری چگونه امکانات این دو مقوله را در تلفیق با یکدیگر در داستانی واحد به کار برده و چگونه با افزودن لحن کهن‌گرایانه و طنزگون، سبکی نوآورانه در ما-روایت ایجاد کرده است که از طرفی مؤید راوی جمعی عاملی برای فاصله‌گذاری باشد و از طرف دیگر جهت‌گیری نویسنده را در قبال سوژه مرکزی داستان که تصویری آیینی-شبه‌مذهبی است، نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

ما-راوی؛ شرحی بر قصیدۀ جَملیّه؛ گلشیری؛ خاطره جمعی؛ روایت جمعی

مراجع

آسابرگر، آرتور. (۱۳۹۸). تحلیل گفتمان کاربردی. ترجمۀ حسین پاینده. چ ۲. تهران: مروارید

آلوت، میریام. (۱۳۹۸). رمان به روایت رمان‌نویسان. ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس. چ ۴. تهران: مرکز

اشوایکارت، دیوید و هانس برنهارت اشمید. (۱۳۹۵). قصدیت جمعی. ترجمۀ مریم خدادادی. تهران: ققنوس

اخوت، احمد (۱۴۰۰). نقش‌هایی به یاد. چ ۴. تهران: گمان

تولان، مایکل. (۱۳۹۸). روایت‌شناسی؛ درآمدی زبان‌شناختی-انتقادی. ترجمۀ سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. چ ۳. تهران: سمت

جاهدجاه، عباس و لیلا رضایی (۱۳۹۲). «بررسی نظری و کاربردی روایت اوّل‌شخص جمع». جستارهای ادبی. ش ۱۸۲. صص 47 ـ 74.

جنکینز، ریچارد. (۱۳۹۶). هویّت اجتماعی. ترجمۀ نازنین میرزابیگی. تهران: آگاه

خانجانی، کیهان. (۱۳۹۹). «از کجا می‌آیی ای اقبال پی». روزنامه شرق. سال هفدهم. شماره ۳۷۳۹. چهارشنبه ۲۱ خرداد

دوبه، فرانسوا. (۱۳۹۰). صیانت از هویّت خویش در هویّت. جمعی ترجمۀ جلال ستاری، تهران: مرکز

روزبه، محمدرضا. (۱۳۹۵). «بررسی تطبیقی دو داستان زیباترین غریق جهان اثر مارکز و شرحی بر قصیده جملیه از هوشنگ گلشیری». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. دوره ۴. ش ۳. صص ۸۰-۵۹.

ژنت، ژرار. (۱۳۹۲). تخیل و بیان. ترجمۀ الله‌شکر اسداللهی تجرق. تهران: سخن

شیری، قهرمان. (۱۳۹۲). جادوی جن‌کشی. تهران: ورا

غلامی، احمد؛ رضوانی، سعید. (۱۳۹۹). «مجادله با قصیدۀ جملیه» در روزنامه شرق. سال هفدهم. شماره ۳۷۲۹. چهارشنبه ۷ خرداد

گلشیری، هوشنگ. (۱۳۸۲). نیمه تاریک ماه. چ ۲. تهران: نیلوفر

مندنی‌پور، شهریار. (۱۳۸۹). کتاب ارواح شهرزاد. چ ۳. تهران: ققنوس

مارتین، والاس. (۱۳۹۱). نظریه‌های روایت. ترجمۀ محمد شهبا. چ ۵. تهران: هرمس

هوپ، جاناتان و لارا رایت. (۱۳۹۶). سبک‌شناسی کاربردی. ترجمۀ سیدمحمدباقر برقعی‌مدرس. تهران: علمی و فرهنگی

Bekhta, Natalya. (2017. ( "We-Narratives: The Distinctiveness of Collective Narration". in Narrative. Vol. 25. No. 2. Pp. 164-181.

Cuc, Alexandru, Ozuru, Yasuhiro, Manie, and Hirst, William. (2006). “On the formation of collective memories: the role of a dominant narrator”. in Memory & Cognition. No. 34. Pp. 752–762.

Fludernik, Monika. (2011). “The Category ‘Person’ in Fiction: You and We Narrative and the Question of Authors and Readers.” in Current Trends in Narratology. edited by Greta Olson. de Gruyter. Pp. 41-101.

Margolin, Uri. (1996). “Telling our story: on 'we' literary narratives”. in Language and Literature. Vol. 5. No 2. Pp. 115-133.

MullerFunk, Wolfgang. (2003).” On a Narratology of Cultural and Collective Memory”. In Journal of Narrative Theory. Vol. 33, No. 2. Pp. 207-227.

Palmer, Alen. (2011).”The Mind Beyond the Skin in Little Dorri”. in Current Trends in Narratology. edited by Greta Olson. Berlin. New York: de Gruyter. Pp. 79-100.

Prager. Jeffrey. (2001) “Collective Memory”. in Psychology of International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. edited by Neil J. Smelser and Paul B. Baltes. Amsterdam: Elsevier. Pp. 2223-2227.

Richardson, Brian. (2011). “U.S. Ethnic and Postcolonial Fiction: Toward a Poetics of Collective Narratives”. in Analyzing World Fiction. edited by Frederick Luis Aldama. University of Texas Press. Pp. 3-16.


Scholes, Robert, Phelan, James and Kellogg Robert. (2006). The Nature of Nsrrative. New York: Oxrord University Press.

Tuomela. Raimo. (2007). The Philosophy of Sociality The Shared Point of View. New York: Oxford University Press.

Zahavi, Dan. (2021). “We in Me or Me in We? Collective intentionality and selfhood”. in Journal of Social Ontology. Vol. 7. No. 1.Pp 1-20