ارزیابی و مکان‌یابی بهینه فضای سبز شهر زابل با استفاده از الگوریتم فراابتکاری جست‌وجوی ممنوعه (TS )

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 12، شماره 1، خرداد 1404، صفحه 59-74   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2023.74647.1157

نویسندگان

اکبر کیانی^{* 1}؛ غلامعلی خمر¹؛ فاطمه وظیفه جو²

¹دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه زابل، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زابل، زابل

²دانشجوی کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زابل

چکیده

توزیع بهینه فضاهای سبز شهری در راستای اهداف پایدار و دسترسی عادلانه خدمات شهری ضرورت دارد. بر این اساس، مسئله پژوهش حاضر، مکان­یابی بهینه فضای سبز را با حداقل­ها در سطح شهر زابل مورد ارزیابی قرار داده است. هدف مقاله، مکان‌یابی بهینه فضای سبز درون‌شهری در راستای توزیع مناسب این نوع از کاربری‌ها به‌منظور تسهیل در دسترسی و بهبود تقاضا می‌باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش پژوهش توصیفی- تحلیلی ­و مبتنی بر مطالعات اسنادی و بررسی­های میدانی است. داده­ها و اطلاعات به روش کتابخانه­ای و مراجعه به سازمان­های مرتبط جمع‌آوری شد. متغیرها شامل دادها و اطلاعات مرتبط با فضای سبز، مسکونی، شبکه ارتباطی، سرانه­ها، فاصله دسترسی­ها و ... می­باشد. با استفاده از ابزار نرم‌افزارهای ArcGIS، Super Decision و MATLAB داده­ها و اطلاعات تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان می­دهد که وضعیت فضای سبز شهر زابل در سطح نواحی 5 گانه دارای سهم یکسانی از توزیع بهینه فضای سبز شهر نیستند برای دسترسی به توزیع بهینه یا عادلانه فضای سبز شهری، میزان اختلاف نواحی 5 گانه شهر زابل و در گام‌های بعدی، پس از مراحل تحلیل لایه‌های اطلاعاتی، طبقه‌بندی و ارزش‌گذاری درونی لایه‌ها و وزن دهی و همپوشانی لایه‌های اطلاعاتی در محیط ArcGIS اقدام به اولویت‌بندی زمین‌های شهر زابل برای ایجاد فضای سبز شده است. سپس با استفاده از الگوریتم فرا ابتکاری جست و جوی ممنوعه (TS) در زمینه حل مسئله مکان‌یابی هاب (Hub) اقدام به انتخاب مناسب‌ترین پهنه‌ها با توجه مختصات محلات ۴۰ گانه گردیده و 2 پهنه به عنوان گزینه‌های نهایی برای مکان­یابی فضای سبز جدید انتخاب شدند.

کلیدواژه‌ها

الگوریتم فرا ابتکاری؛ فضای سبز؛ مکان‌یابی؛ هاب

مراجع

1. احد نژاد روشتی، م.، عظیم زاده ایرانی، ا.، و نجفی، سعید. (۱۳۹۸). تحلیلی بر روند تغییرات کاربری اراضی و فرصت‌ها و موانع پیشرفت و رشد شهری (مطالعه موردی: شهر زابل). جغرافیا و مطالعات محیطی، 8 (30)، ۷۶-۵۹.
2. احمدی، ع.، موحد، ع.، و شجاعیان، ع. (1390). ارائه الگوی بهینه مکان‌یابی فضای سبز شهری با استفاده از GIS و روش AHP (منطقه موردمطالعه: منطقه 7 شهرداری اهواز)، فصل‌نامه آمایش محیط، 4 (15)، 162-148.
3. افتخاری، م.، و اکبری، م. (1399). ارزیابی هزینه‎ ای مدل‎ های فرا ابتکاری مورد استفاده در طراحی شبکه توزیع آب شهری. نشریه علوم و مهندسی آب و فاضلاب، 5 (2)، 48 -56.
4. افندی زاده زرگری، ش.، بیگدلی راد؛ ح.، و شاکر، ح. (1398). استفاده از روش بهینه سازی و فرا ابتکاری به منظور کاهش سرفاصله زمانی اتوبوس (نمونه موردی: خطوط اتوبوس رانی قزوین). فصلنامه مهندسی حمل و نقل، 10 (4)، 833 -849.
5. اکبریان، ر.، و یزدان پناه، ن. (۱۳۹۹). اولویت‌سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک‌های شهری با استفاده از روش AHP و مکان‌یابی آن در محیط GIS، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 12 (43)، ۱۵۰-۱۱۷.
6. امان اله پور، ا.، نظم فر، ح.، و لطفی شاهماربیگلو، ر. (۱۳۹۸). مکان‌یابی بهینه فضای سبز شهری با استفاده از GIS و روش ANP مطالعه موردی: شهر اردبیل،جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6 (1)، ۱۴۶-. ۱۲۷
7. پریزادی، ط.، شیخی، ح.، و ابراهیم پور، م. (۱۳۹۱). مکان‌یابی فضای سبز شهری (پارک‌های درون‌شهری) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه 9 کلان‌شهر مشهد)، مجله علمی –پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، 2 (3)، 134-111.
8. پورمحمدی، م. ر.، قربانی، ر.، و بهشتی روی، م. (1390). سرانه فضای سبزشهری در ایران و جهان، با تاملی بر کارآمدی­ها و ناکارآمدی­های آن در شهرهای کشور، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، 16(36)، 33.
9. چهارسوقی، س.ک.، ممیزی، ف.، و یزد خواستی، ا. (1393). توسعه مدل مکان‌یابی هاب بر مبنای صرفه‌جویی اقتصادی جریان‌ها با استفاده از وسایل حمل‌ونقل ظرفیت دار و محدودیت جریان ورودی به هاب. نشریه پژوهش‌های مهندسی صنایع در سیستم‌های تولید، 2 (4)، 19-1.
10. حاتمی د.، عربی ز.، و رحمانی ا. (1395). مکان یابی بهینه فضای سبز شهری با استفاده ازمدل Logic Fuzzy و AHP، در محیط GIS (نمونه موردی: شهر مشهد)، فصلنامه آمایش محیط، 9(32)، 63-84.
11. رهنما، م. ر.، و شاددل ل. (1401). ارزیابی ارتباط فضایی سلامت اجتماعی بانوان مشهد و فضاهای سبز شهری؛ چه عواملی بر حضور آن‏ها در فضاهای سبز شهری اثرگذار است؟، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، 54(119)، 45-65.
12. زیاری، ک. (۱۳۸۱). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
13. زیاری، ک.، مهدنژاد، ح.، و فریاد پ. (1388). مبانی و تکنیک­های برنامه­ریزی شهری، انتشارات دانشگاه بین­المللی چاه بهار.
14. سجادی، م.، و جعفری تهرانی، ح. (1393). برنامه­ریزی فضای سبز شهری با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی منطقه سه شهر اصفهان). معماری و شهر پایدار، 2 (2)، 42-27.
15. قدسی، س. ج.، شریف‌زاده ا.، و احدنژاد رودتشتی، م. (1400). ارزیابی فضای سبز شهری با تأکید بر توزیع عادلانه بین نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر زنجان)، نشریه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 3(4)، 1-15.
16. کلهرنیا، ب. (1365). برنامه‌ریزی پارک‌های شهری و فضاهای سبز، جزوه سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران، تهران: کتاب سبز شهرداری، وزارت کشور.
17. محمدزاده ر. (1390). نقدی بر توسعه فضاهای سبز استاندارد (نمونه موردی: شهرهای ایران)، فصلنامه فضای جغرافیایی، 11(35)، 65-88.
18. محمدی، ج. (۱۳۸۱). تحلیل پراکندگی فضایی و مکان‌یابی فضای سبز شهری در منطقه دو شهرداری تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
19. مرادی، ع.، غلامی، م.، شیبانی امین، ع.، بختیاری کیا، م. (۱۳۹۵). بررسی و تحلیل جمعیت شهر زابل طی مهر و موم‌های 1394-1368 و پیش‌بینی جمعیت و زمین مورد نیاز برای اسکان تا افق 1404. دومین کنگره بین‌المللی علوم زمین و توسعه شهری. / https://civilica.com/doc/526446
20. مرکز آمار ایران. (1390-1385). سرشماری عمومی نفوس و مسکن، تهران، مرکز آمار ایران.
21. مظاهری پور، ه.، و صدیقی زاده، د. (۱۳۹۴). بهینه‌سازی مسیریابی وسایل نقلیه با استفاده از الگوریتم‌های جستجوی ممنوع و ژنتیک با در نظرگیری محدودیت‌های تقدمی. نخستین همایش ملی مهندسی صنایع. https://civilica.com/doc/639508
22. موسوی، م. ن.، رشیدی ابراهیم حصاری، ا.، و روشن رودی، س. (2012). مکان‌یابی بهینه فضای سبز شهری: موردمطالعه شهر بناب. جغرافیا و مطالعات محیطی،1 (3)،  ۱۴-۱.
23. مهندسین مشاور طاش. (۱۳۸6). طرح جامع شهر زابل. کارفرما سازمان مسکن و شهرسازی استان سیستان و بلوچستان، شرکت طرح اندیشان شهر (طالش).
24. یقینی، م.، مومنی م.، و سرمدی م. ر. (1389). یافتن کوتاه ترین مسیر همیلتونی برای شهرهای ایران با استفاده از الگوریتم های جستجوی ممنوعه و ممتیک. فصلنامه مهندسی حمل و نقل، 2 (2)، 196-181.

 

25. Campbell, J.F., Ernst, A.T. & Krishnamoorthy, M. (2002). Hub location problems. In: Drezner, Z., Hamacher, H.W. (Eds.). Facility Location: Applications and Theory. Springer, Heidelberg, 373-408.
26. Glover, F., & Laguna, M. (1998). Tabu search in handbook of combinatorial optimization. Boston: Springer.
27. GmiraMichel, Maha., Potvin, G. (2021). Tabu search for the time-dependent vehicle routing problem with time windows on a road network. European Journal of Operational Research, 288 (1), 129-140.
28. Klompmaker, J. O., Hoek, G., Bloemsma, L. D., Gehring, U., Strak, M., Wijga, A. H., & Janssen, N. A. (2018). Green space definition affects associations of green space with overweight and physical activity. Environmental research, 160 (2018), 531-540.
29. Randrup, T. B., Östberg, J., & Wiström, B. (2017). Swedish green space management–The manager’s perspective. Urban forestry & urban greening, 28 (2017), 103-109.
30. Sante Riveira, I., Crecente-Maseda, R., & Miranda-Barros, D. (2008). GIS-based planning support system for rural land-use allocation. Computers and Electronics in Agriculture, 63 (2), 257-273.
31. TorgalTeresa, M., & DiasTânia Fontes G. (2021). A multi-objective approach for DRT service using tabu search. Transportation Research Procedia, 52 (2021), 91-98.
32. WangFen, H., Zhang, Q. (2019). A spatial exploring model for urban land ecological security based on a modified artificial bee colony algorithm. Ecological Informatics, 50 (2019), 51-61.