رهیافت تطبیقی بر قاعده‌ی الواحد از منظر آخوند خراسانی و علامه طباطبایی(ره)

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 33-47   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.78244.1161

نویسندگان

رضا اسفندیاری^{* 1}؛ مصطفی حسینی نسب²

¹دانشجوی دکتری پیام نور تهران جنوب رشته فلسفه و کلام اسلامی طلبه سطح 3 حوزه علمیه فیضیه قم

²دکترای مبانی نظری اسلام و استادیار (غیر هیات علمی) موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم

چکیده

 در این نوشتار کوشش شده تا با باز خوانی آرای دو اندیشمند بزرگ (آخوند خراسانی و علامه طباطبایی) درباره­ی قاعده­ی الواحد، علاوه بر تبیین تفاوت دیدگاه­های ایشان پیرامون این قاعده­، اشکالات این دو نظر نیز مشخص گردد.
نگارنده بر این باور است که دیدگاه­های هر دو اندیشمند با وجود نقاط قوت قابل توجه، قابل نقض است؛ نظیر مبنای آخوند که این قاعده را در تمام علل جاری می­داند و در علوم حقیقی و اعتباری مورد استفاده قرار می­دهد، بخلاف علامه که شمول قاعده را در علل فاعلی اعم از هستی‌بخش و طبیعی می­داند. در این پژوهش به این نتیجه دست­یافته شده که باتوجه به مبانی فکری این دو نفر در اصول فقه و فلسفه و با نظر به این امر که تبیین دقیق این قاعده در فلسفه است باید گفت قاعده الواحد مخصوص علت­های هستی بخش است که تنها یک سنخ از کمال را دارا می­­باشند (سوای موجودی که در عین بساطت کامل و وحدت، واجد همه کمالات باشد). شایان ذکر است که قاعده مزبور اختصاصی به واحد شخصی ندارد؛ بنابراین استفاده از این قاعده در مواردی نظیر بحث صحیح و اعم و یا بحث از واجب تخییری در اصول فقه و همچنین فلسفه که در آن­ها مباحث فوق جاری نیست جایگاهی ندارد. 

کلیدواژه‌ها

آخوند خراسانی؛ علامه طباطبایی؛ قاعده‌ی‌الواحد؛ عکس قاعده‌ی الواحد؛ صدور؛ سنخیت

مراجع

القرآن الکریم
ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقابیس اللغه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، مرکز النشر، 1404ق.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، اشارات و تنبیهات، چاپ هشتم، تهران، انتشارات سروش، بی تا.

اراکی، محمد علی، اصول الفقه، قم، موسسه­ی در راه حق، 1375.

انصاری مصری، محمد بن مکرم بن احمد، مشهور به ابن منصور، لسان العرب، بیروت- لبنان، بی­تا.

آشتیانی، مهدی، اساس التوحید، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران، موسسه­ انتشارات امیر کبیر، 1377.

بروجردی، حاشیه بر کفایه، 2 جلدی، بی جا، بی تا.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه(صدر الدین شیرازی) تدوین حمید پارسانیا، قم، اسراء، 1417ق.

حسن زاده آملی، حسن، ‌وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، قم، الف، لام، میم، 1383.

خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول، انتشارات ذوی القربی، 1388.

خویی ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، چاپ چهارم، قم، طبع دار الهادى، 1417ق.

سبزواری، ملا­هادی، التعلیقه علی الشواهد الربوبیه، بی­جا، بی­تا.

سبزواری، سید عبد الاعلی، تهذیب الاصول، چاپ دوم، قم، موسسه المنار، بی تا.

صدر الدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم(ملاصدرا)، الاسفار الاربعه، بی جا،1368.

طباطبایی، محمد حسین، حاشیه­ی علامه بر کفایه، بنیاد علمی، فکری علامه طباطبایی با همکاری نمایشگاه و نشر کتاب، بی تا.

طباطبایی، محمد حسین، بدایه الحکمه، قم، مرکز مدیریت حوزه­ی علمیه، 1436.

طباطبایی، محمد حسین، نهایه الحکمه، مرکز نشر دانشگاهی، 1370.

فیاضی، غلامرضا، تعلیقه بر نهایه الحکمه، قم، انتشارات موسسه­ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1392.

قطیفی، منیر، الرافد فی علم الاصول، قم، مکتب آیت الله السید السیستانی، 1414ق.

مشکینی، ابوالحسن، حاشیه بر کفایه، قم، انتشارات لقمان، 1413ق.

مصباح یزدی، محمد تقی، تعلیقه علی نهایه الحکمه، قم، انتشارات موسسه­ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، بی تا.

مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، چاپ پانزدهم، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1393.

نایینی، محمد حسین، فوائد الاصول، چاپ اول، قم، 1376.