هستی شناسی وجود در سنّت پیشاصدرائی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 7، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 131-152   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.82351.1246

نویسنده

سید علی طاهری خرم آبادی^*

گروه فلسفه علم، دانشگاه صنعتی شریف

چکیده

فیلسوفان و متکلمان پیش از صدرالمتألهین در باره جایگاه هستی شناختی وجود دیدگاه های متنوعی داشتند. توجه به آرای آنان برای فهم اصالت وجود صدرائی بسیار مهم است. از سوی دیگر فیلسوفان و متکلمان در مواضع مختلفی به این مسئله پرداخته اند و در برخی موارد نوعی ناسازگاری ظاهری نیز به نظر می رسد. در آثار معاصر در باره این دیدگاه های متنوع بررسی مستوفایی یافت نمی شود. این مقاله در پی آن است که بر این مسئله پرتوی بیافکند. فیلسوفان مشائی وجود را موجود می دانستند و به احتمال زیاد آن را عرض قلمداد می کردند. شیخ اشراق و طرفدارانش بر این عقیده انتقاد کردند و وجود را معقول ثانی و غیر موجود دانستند. بسیاری فیلسوفان و متکلمان بعدی نیز در این مسئله دیدگاه سهروردی را ترجیح دادند. برخی متکلمان، در عین انکار عرض بودن وجود، آن را موجود در خارج اما هم مصداق با ماهیت دانستند. به عقیده آنها دیدگاهشان در برابر انتقادات سهروردی مصون است. بنا به این دیدگاه برای اینکه وجود، موجود باشد لازم نیست عرض در ماهیت باشد. مشکل دیگر مرتبط با این مسئله این بود که فیلسوفان معتقد بودند مفهوم عامّ وجود دارای افراد خارجی است و آنها را وجود های خاص می نامیدند. این دیدگاه با معقول ثانی بودن وجود ناسازگاری دارد و محقق لاهیجی در صدد رفع تعارض برآمده است. بنا به راه حلّ لاهیجی وجود، خارجی است اما موجود در خارج نیست. این راه حل خالی از اشکال نیست.
 

کلیدواژه‌ها

وجود؛ موجود؛ ماهیت؛ وجود مطلق؛ وجود خاص

مراجع

ابن سینا (1960). الشفاء: الالهیات. تصدیر و مراجعه: الدکتور ابراهیم مدکور، تحقیق: الاب قنواتی؛سعید زاید. قاهره: وزاره الثقافه و الارشاد القومی.
ابن سینا(1972). التعلیقات. تحقیق: عبدالرحمن بدوی. بیروت: الدار الاسلامیه.
ابن سینا(1371). المباحثات. تحقیق و تعلیق: محسن بیدار فر. قم: انتشارات بیدار.
ابن سینا(1383). الاشارات و التنبیهات مع شرح الخواجه نصیر الدین طوسی، ج 3. قم: مطبوعات دینی.
احمدی، احمد. (1388). بحث ماهیت و وجود در ابن سینا و ابن رشد و نقد آن. حکمت سینوی، شماره 43: 5-21.
ایجی، عضد الدین. (1907). المواقف مع شرح الجرجانی، ج2. قم: منشورات الشریف الرضی.
بهمنیار بن المرزبان. (1375). التحصیل. تصحیح و تعلیق: استاد شهید مرتضی مطهری. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
تفتازانی، سعدالدین. (1371). شرح المقاصد، ج 1. قم: منشورات الشریف الرضی.
جامی، عبدالرحمن. (1422). الدره الفاخره. تحقیق و تعلیق: ا. د. احمد عبدالرحیم السایح و ا. د. احمد عبده عوض. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه
جرجانی، علی بن محمد. (1907). شرح المواقف، ج 2. قم: منشورات الشریف الرضی.
رازی، فخرالدین (1966). المباحث المشرقیه. تهران: مکتبه الاسدی.
رنجبر، هما؛ حسینی، داود. (1398). در باره تاریخ مشهور اصالت وجود. فلسفه: سال 47، شماره 1، 107-123.
سهروردی، شیخ شهاب الدین. (1373). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح: هنری کربین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صدرالمتألهین، محمد. (1363). المشاعر. تهران: طهوری.
صدرالمتألهین، محمد. (1410). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
طوسی، نصیر الدین. (1433). تجرید الاعتقاد مع شرح العلامه الحلی: کشف المراد. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
عباس زاده، مهدی. (1397). فصوص الحکم فارابی؛ مبدأ حکمت اشراقی. حکمت سینوی. شماره 60: 47-69.
فارابی، ابونصر، (1405). فصوص الحکم. قم: انتشارات بیدار.
فیاضی، غلامرضا.(1387). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قوشجی، علاء الدین.(طبع قدیم). شرح التجرید.
لاهیجی، عبدالرزاق (1429). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، ج 1. قم: موسسه الامام الصادق علیه السلام.
نبویان، سید محمد مهدی (1395). جستارهایی در فلسفه اسلامی، مشتمل بر آرای اختصاصی آیت الله فیاضی. قم: انتشارات حکمت اسلامی.
یزدان پناه، سید یدالله. (1389). حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی، ج 1. تحقیق و نگارش: دکتر مهدی علی پور. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.