اساطیر یونانی در شعر معاصر ایران (بازتاب اسطوره‌‌های یونانی در شعر شاعران معاصر ایران)

جستارهای نوین ادبی

دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 221، شهریور 1402، صفحه 127-153   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2023.83658.1470

نویسندگان

عیسی امن خانی^{* 1}؛ آرزو صبوریان²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه گلستان

چکیده

آشنایی ایرانیان با اساطیر یونانی پیشینۀ چندانی ندارد. اگر چند موردِ استثنائی در آثار گذشتگان (مانند اشارۀ خواجه‌نصیرالدین طوسی به اسطورۀ سیزیف) را نادیده بگیریم، آنگاه می‌‌توان ادعا کرد که آشنایی ایرانیان با اساطیر یونانی محدود به دورۀ معاصر است. در این دوره است که نام بسیاری از شخصیت‌‌های اساطیری در آثار روشنفکران ایرانی از آقاخان کرمانی تا علی شریعتی به چشم می‌‌خورد و این روشنفکران از اساطیر یونانی برای تبیین اندیشه‌‌های خود استفاده می‌‌کنند. همچون روشنفکران، شاعران معاصر (شاملو، آتشی، نادرپور، م. آزاد و...) نیز به اسطوره‌‌های یونانی توجه داشته، به اشکال گوناگون از آن‌ها الهام گرفته‌‌اند. از میان انبوه اساطیر یونانی، اسطورۀ پرومته، سیزیف، ایکار و آشیل بیشترین توجه شاعران معاصر را به خود برانگیخته و الهام‌بخش آنان بوده‌‌اند. توجه شاعرانی چون شاملو و م. آزاد به پرومته به دلیل تشابه رسالت شاعرانِ معاصر (آگاهی‌‌بخشی به تودۀ مردم) با این اسطوره بوده است؛ همچنان که پرومته آتش (نماد آگاهی) را از خدایان می‌‌رباید و به آدمیان می‌‌دهد، شاعران معاصر نیز رسالت خود را آگاهی بخشی به جامعه و تودۀ مردم می‌‌دانسته‌‌اند؛ امری که گاه حتی سبب همذات‌‌پنداری برخی از شاعران با پرومته شده است. اسطورۀ سیزیف و ایکار یکسان نیستند و تفاوت‌‌هایی میان آن‌ها وجود دارد؛ اما شاعران معاصر آن‌ها را نمادِ شکست پس از پیروزی گرفته‌‌اند. در شعر شاعران معاصر این دو شخصیت اسطوره‌‌ای استعاره‌‌ای از تحولات تاریخ ایران معاصر ـ که تاریخ پیروزی و شکست‌‌های پیاپی است ـ بوده است. برخلاف اسطورۀ پرومته، سیزیف و ایکار، زیبایی اسطورۀ آشیل اصلی‌‌ترین علت توجه شاعرانی چون شاملو به آن بوده است و نه چیز دیگر.

کلیدواژه‌ها

شعر معاصر؛ اساطیر یونانی؛ پرومته؛ سیزیف؛ ایکار؛ آشیل

مراجع

ـ آبادیان، حسین. (1400). معماران نظری حکومت خودکامه (1350-1290)، تهران: موسسۀ مطالعات و پژوهش‌‌های سیاسی.

- آتشی، منوچهر. (1390). مجموعۀ اشعار. تهران: نگاه.

ـ آقاخان کرمانی. (بی‌‌تا). صد خطابه. به ویراستاری محمدجعفر محجوب. بی‌‌جا. شرکت کتاب.

ـ آیدنلو، سجاد. (1386). نادرترین تلمیحات حماسی ـ اساطیری در شعر پارسی. در: نارسیده ترنج. اصفهان: نقش مانا.

- اخوان ثالث، مهدی. (1391). زمستان. تهران: زمستان.

ـ امن‌‌خانی، عیسی. (1392). اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران. تهران: علم.

ـ تقی زاده، سید حسن. (1379). اخذ تمدن خارجی. به کوشش عزیزالله علیزاده. تهران: فردوس.

- دزفولیان، کاظم و معصومه طالبی. (1389). مقایسۀ اساطیر یونان و ایران بر پایۀ اندیشه‌‌های باختین. ادبیات تطبیقی. سال دوم. شمارۀ سوم.

ـ رادیش، ایریس. (1394). کامو: آرمان سادگی (زندگی نامه). ترجمۀ مهشید میر معزی. تهران: ثالث.

- رحیمی، مصطفی. (1340). تقدیر. سخن. سال دوازدهم. شمارۀ هشتم.

ـ رضایی دشت ارژنه، محمود و همکاران. (1394). بررسی بازتاب اساطیر یونان در آثار نظامی گنجوی. پژوهش‌‌های ادبیات تطبیقی. دورۀ سوم. شمارۀ اول.

ـ زینی‌‌وند، تورج و همکاران. (1392). بررسی تطبیقی بازآفرینی اسطورۀ پرومته در شعر معاصر عربی و فارسی»

کاوش نامۀ ادبیات تطبیقی. سال سوم. شمارۀ دهم.

- ژیران، فلیکس. (1394). اساطیر یونان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: نشر مکتوب.

ـ سلطان پور، سعید. (بی‌‌تا). نوعی از هنر، نوعی از اندیشه. بی‌‌جا.

- شاملو، احمد. (1392). مجموعۀ آثار (دفتر یکم: شعرها). تهران: نگاه.

ـ شاملو، احمد. (1385). دربارۀ هنر و ادبیات: گفت و شنودی با احمد شاملو. به کوشش ناصر حریری. تهران: نگاه.

ـ شریعتی، علی. (1390). علی: مجموعه آثار شمارۀ 26. تهران: موسسۀ بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی مزینانی.

- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1390). هزارۀ دوم آهوی کوهی. تهران: سخن.

ـ کاپلستون، فردریک چارلز. (1388). تاریخ فلسفه: از اوکام تا سوئارس. جلد سوم. ترجمۀ ابراهیم دادجو. تهران: علمی و فرهنگی.

ـ کامو، آلبر. (1384). افسانۀ سیزیف. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهران: جامی.

ـ کمبر، ریچارد. (1385). فلسفۀ کامو. ترجمۀ خشایار دیهیمی. تهران: طرح نو.

- گریمال، پیر. (2536). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ احمد بهمنش. جلد اول و دوم. تهران: امیرکبیر.

- م. آزاد. (1391). محمود. مجموعۀاشعار. تهران: نگاه.

- مصدق، حمید. (1391). مجموعۀ اشعار. تهران: نگاه.

ـ ملایی توانی، علیرضا. (1381). مشروطه و جمهوری: ریشه‌‌های نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران (1305 -1284). تهران: گستره.

- نادرپور، نادر. (1392). مجموعۀ اشعار. تهران: نگاه.

- نصیرالدین طوسی، محمد‌‌بن محمد. (1391). اخلاق ناصری. به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: خوارزمی.