ارائه سناریوهای بازآفرینی در بافت‌های ناکارآمد شهری (نمونه موردی: منطقه 6 شهر مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 12، شماره 2، شهریور 1404، صفحه 37-59   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2023.83861.1340

نویسندگان

زهره کوهجانی¹؛ علی شمس الدینی^{* 2}؛ علیرضا عبدالله زاده³

¹گروه شهرسازی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

²دانشیار جغرافیا، عضو هیات علمی واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

³گروه شهرسازی، واحد صفاشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، صفاشهر، ایران

چکیده

رشد سریع و بی‌رویه شهرنشینی مشکلات زیادی را به همراه داشته است. یکی از مشکلات عمده وجود ساختارهای شهری ناکارآمد است. توسعه بهینه چنین ساختارهایی مستلزم آن است که برنامه ریزان و سیاست‌گذاران با درک دقیق از وضعیت شهر، بهترین رویکردها و مدل‌ها را برای تعیین مسیر توسعه انتخاب کنند. یکی از ابزارهای مناسب، تبیین سناریو مناسب بازآفرینی با استفاده از روش نوین برنامه­ریزی سناریو در بهسازی این‌گونه بافت هاست.  منطقه 6 مشهد به دلیل وجود بافت­های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی با مشکلات و چالش‌هایی در ابعاد مختلف مواجه است. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از نرم‌افزار MaxQDA و تکنیک دلفی، محرک‌های کلیدی شناسایی شده و با استفاده از روش سناریونگاری و نرم‌افزارMICMAC و Scenario Wizard، سناریوی مطلوب و بحرانی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که عوامل پنج‌گانه به ترتیب1- شیوه برنامه­ریزی و مدیریت شهری با امتیاز 4.8، 2- امنیت اجتماعی با امتیاز 4.8، 3- جلب مشارکت و سرمایه­گذاری با امتیاز 4.5، 4- مهاجرت اتباع و تعامل و مشارکت‌پذیری ذی­نفعان (انسجام و همیاری اجتماعی) با امتیاز 4.08، 5- راندمان دستگاه­های نظارتی با امتیاز 3.8 و 6- توسعه بافت ناکارآمد منطقه 6 با امتیاز  3.6  نقش کلیدی و اساسی در بازآفرینی دارند. همچنین بر اساس دو موقعیت متضاد که دارای دو عدم قطعیت بحرانی بودند، 1- برنامه‌ریزی از پایین به بالا/ مشارکت و همکاری ذینفعان و تأیید سکونت ساکنین اصلی، 2- رشد قانونی منطقه/ ارتقای امنیت اجتماعی، سناریوهای آینده بازآفرینی بافت ناکارآمد منطقه 6 تدوین و بر این اساس سناریوی مطلوب شکوفایی منطقه و سناریوی بحرانی آن منطقه دربند ارائه شد.

کلیدواژه‌ها

آینده‌پژوهی؛ بازآفرینی پایدار؛ بافت ناکارآمد؛ سناریونویسی؛ منطقه ۶ شهر مشهد

مراجع

1. ایمان پور، م.ر.، شمس‌الدینی، ع.، و سرور، ر.(1400). تحلیل سناریوهای اسکان غیررسمی در شهرهای شمال شرق ایران(موردمطالعه: شهر بجنورد). نشریه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، 3 (2)، 92-77.
2. ایمان پور، م.ر.، شمس‌الدینی، ع.، و سرور، ر.(1401). شناسایی و تحلیل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر اسکان غیررسمی در شهر بجنورد. نشریه شهر پایدار، 5 (2)، 182-165.
3. اردستانی، ز.، و ابراهیمی، ا. (1401). بازآفرینی شهری به‌منظور ارتقای9 بافت­های فرسوده شهری با بهره­گیری از روش تلفیقی و یکپارچه ساختار سلسله مراتبی فازی(Fuzzy AHP) (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). فصلنامه علمی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 13 (49)، 178-166.
4. امینی، م.، صارمی، ح.م.، و قالیباف، م. ب.(1395). جایگاه حکمروایی شهری در فرآیندبازآفرینی بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: منطقه ۱۲ شهر تهران. تحقیقات جغرافیایی، 33 (3)، 202-217.
5. امیری، خ.، مسعود، م.، مرادی چادگانی، د.، صافی اصفهانی، ف.، و صادقی، ن. (1400). تدوین الگوی مشارکت‌پذیری الکترونیکی شهروندان در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهر اصفهان. نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، 10 (39)، 73-85.
6. امیری، خ.، مسعود، م.، مرادی چادگانی، د.، صادقی، ن.، و صافی اصفهانی، ف. (1401)، معرفی الگوی کاربردی مقتدرسازی اجتماع منسجم محلی در فضای سایبرنتیک به‌منظور ارتقاء سطح مشارکت ساکنان در بازآفرینی نواحی دچار افت شهری اصفهان، نشریه مطالعات شهری، 11 (42)، 61-74.
7. ایزدفر، ا.، ساسانپور، ف.، تولائی، س.، و سلیمانی، م. (1399)، بازآفرینی پایدارشهری بر پایه سناریونگاری (مورد شناسی: منطقه 14 شهرداری اصفهان)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، 10 (34)، 68-45.
8. ایزدفر، ن.، رضایی، م.ر، و محمدی.ح. (1399)، ارزیابی بافت­های ناکارآمدشهری براساس رویکرد بازآفرینی پایدار (مطالعه موردی: بافت ناکارآمدشهریزد). فصلنامه پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، 8 (2)، 345-327.
9. ابراهیم نژاد، م.ر.، شیخ‌الاسلامی، ع.ر.، و ملک حسینی، ع. (1400)، الگوی ارزیابی پروژه­های محرک توسعه در بازآفرینی بافت فرسوده شهری. نشریه تحقیقات جغرافیایی، 36 (3)، 253-261.
10. پوراحمد، ا. (1389). سیر تحول مفهوم‌شناسی بازآفرینی شهری به‌عنوان رویکردی نو در بافت‌های فرسودة شهری، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سیر تحول مفهوم‌شناسی بازآفرینی شهری به‌عنوان رویکردی نو در بافت‌های فرسودة شهری. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1 (1)، 73-92.
11. پاکرو، ن.، و ستارزاده، د. (1401). بررسی مؤلفه‌های مؤثر در چالش‌های نهادی مشارکت شهروندی در بازآفرینی پایدار شهری. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22 (65)، 79-101.
12. جعفری جبلی، ح.، موسی کاظمی، م.، حکمت نیا، ح.، و مختاری، ر. (1401). تبیین آثار بازآفرینی فضاهای شهری بر عملکرد اقتصادی و اجتماعی بافت تاریخی اصفهان. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 33 (1)، 21-44.
13. حسینی، ع.، کهکی، ف.، و احدی، ز. (1400). تبیین اهمیت کیفیت مکان در بازآفرینی شهری با رویکرد آینده‌پژوهی، مورد مطالعه منطقه ده شهر تهران. نشریه پژوهش­های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 9 (4)، 957-980.
14. حجازی نیا، س.، رحیمی، م.، و شمس‌الدینی، ع. (1401). تبیین اثرات حاشیه‌نشینی بر میزان وقوع جرائم شهری در شهر یاسوج (مطالعه موردی سکونتگاه­های پیرامونی مادوان سفلی، بلهراز و مهریان). فصلنامه علمی – پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 12 (4)، 382-363.
15. رسول نازی، س.، نقیبی، ف.، و خسرونیا، م. (1401). بررسی نقش ظرفیت­های مردمی و محلی در بازآفرینی بافت ناکارآمد شهری (نمونه موردی بافت فرسوده ارومیه). نشریه پژوهش­های جغرافیایی انسانی، 54 (1)، 131-154.
16. رئیس قنواتی، ک.، شمس‌الدینی، ع.، و حیدری، ع.ا. (1401). تعیین پیشران‌های کلیدی مؤثر بر توسعه پایدار شهر بندری ماهشهر با رویکرد آینده‌پژوهی. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 26 (1)، 199-173.
17. رهنما، م.ر.، شکوهی، م.ا.، و لطف‌اللهی، س. (1398). تحلیل سناریوهای احیاء منطقه شهری قلعه آبکوه در کلانشهر مشهد. فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 10 (38)، 63-76.
18. رهنما، م.ر.، و معروفی، ا. (1394). سناریونگاری در مطالعات شهری و منطقه­ای (مفاهیم، روش­ها و تجارب). مشهد: انتشارات مرکز پژوهش­های شورای اسلامی.
19. رضائی، م.، بلاغی، ر. ، شمس­الدینی، ع.، شاعر، ف.، و ماندنی، س. (1395). ارزیابی و تحلیل ابعاد اجتماعی حاشیه‌نشینی در کلانشهرها (مطالعه موردی: محلات حاشیه‌نشین شهر شیراز). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 13 (52)، 75-57.
20. رضایی، س.، کریمیان بستانی، م.، و میری،غ. (1401). شناسایی پیشران­های مؤثر در بازآفرینی شهری سکونتگاه‌های غیررسمی با رویکرد آینده‌پژوهی (نمونه موردی: شهرزاهدان). مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9 (4)، 127-149.
21. زالی، ن.، و بهشتی، م.ب. (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعه­ی منطقه­ای با رویکرد برنامه­ریزی بر پایه سناریو: مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی. نشریه برنامه­ریزی و آمایش فضا، 15 (1)، 41-63.
22. سجادی، ژ.، پرتانیان، ن.، و یزدانی راد، پ. (1400)، رویکرد آینده‌نگاری در بازآفرینی محلات فرسوده شهری با تأکید بر مسکن پایدار. فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده، 2 (3)، 27-49.
23. مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی و نفوس مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
24. صفایی پور، م.، و زارعی، ج. (1396). برنامه‌ریزی محله‌محور و بازآفرینی پایدار بافت‌های فرسوده شهری با تأکید بر سرمایه اجتماعی (نمونه موردی: محله جولان شهر همدان). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7 (23)، 135-150.
25. فنی، ز.، توکلی نیا، ج.، و بیرانوندزاده، م. (1399). کاربست تحلیلی – ساختاری بازآفرینی پایدار شهری. نشریه پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، 52 (1)، 181-197.
26. فصیحی، ح.ا.، موحد، ع.، پریزادی، ط.، و عباسی، ب. (1401). نقش بازآفرینی شهری در مطلوبیت فضاهای عمومی. نشریه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 9 (31)، 51-67.
27. فدایی جزی، ف.، مختاری ملک ابادی، ر.، و ابراهیمی بوزانی، م. (1400)، بافت­های فرسوده فرصتی برای توسعه درون­زای شهری در راستای تأمین مسکن محله سرچشمه منطقه سه شهر اصفهان. نشریه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه­ای، 2 (3)، 48-65.
28. معروف نژاد، ع. (1400). تحلیل و رتبه­بندی بافت­های فرسوده و ناکارآمدشهری از منظر شاخص­های اجتماعی با استفاده از تکنیک ماباک. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 25 (78)، 323-343.
29. مباشری، م. (1401)، تحلیل اثرات بازآفرینی پایدار بافت فرسوده بر کاهش جرم و افزایش امنیت (مورد مطالعه: شهرزابل). فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، 8 (2)، 191-201.
30. مرادی پور، ح.ا، و نوروزیان، م.(1384). آینده‌پژوهی، مفاهیم و روش­ها. فصلنامه رهیافت، 36، 45-50.
31. Boud, L., & Pustma, R. (2019). Learning from the Future: Competitive Foresight Scenarios. New York: Wiley Publications.
32. E., & Dixon, R. (2011). Urban regeneration & social sustainability: Best practice from European cities. Hoboken: Blackwell Publishing.
33. Godet, M. (2000). The art of scenarios and strategic planning: Tools and pitfalls. Technological Forecasting and Social Change, 65 (1), 3–22.
34. G., Wright, G., Fairbrother, P., & Philips, R. (2017). Branching scenarios’ seeking articulated action for regional regeneration – A case study of limited success. Technological Forecasting and Social Change, 124, 189-202.
35. Hongjie, X., Ming, Ch. (2017). Toward a compact settlement: A sustainable development way of settlements for Chinese cities. Futures, 63-75.
36. Korkmaz, C., & Balaban, O. (2020). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International, 95,
37. Ratcliffe, J., & Krawczyk, E. (2011). Imagineering city futures: The use of prospective through scenarios in urban planning. Futures, 43, 642–653.
38. Riccardo, p., & Vecchiato. W. (2012). Urban regeneration: A Handbook. London: Sage, No.2.
39. A. (2020). Urbanization and cities of the future. International Journal for Innovation Education and Research, 8(3), 235-245.

40- Zegras, Ch., & Rayle, L. (2020). Testing the rhetoric: an approach to assess scenario planning’s role as a catalyst for urban policy integration. Futures, 44 (4), 303-318.