Criticism of the Ontological-Theological Implications of the Theory of Emanation with an Interpretative Approach to Divine Impermeability

جستارهایی در فلسفه و کلام

Article 8, Volume 55, Issue 2 - Serial Number 111, February 2024, Pages 153-176   

Document Type: Original Article

DOI: 10.22067/epk.2023.83449.1261

Authors

Yusuf Farshadnia¹; Ensiyeh Asgari^{* 2}

¹Master student of Hadith Sciences - narrative interpretation, University of Qom

²faculty member of Hazrat-e Masomeh University

Abstract

The theory of emanation based on "creating from being" has conflicts with the divine impermeability based on "creating not from being" in terms of its implications. This requires the accurate attention of scholars in the field of Islamization of human sciences. The article has analyzed the ontological-theological implications of the theory of emanation and criticized it based on an interpretive approach to divine impermeability. Impermeability approach negates any "birth" and "emanation" from God and introduces him with the expressions, "He neither begets nor is born" and "Nor is there to Him any equivalent". While based on the theory of emanation, begetting is accepted in God's Essence and His will is considered as an essential attribute, in the interpretive approach to divine impermeability, God's will is an attribute of action. In the intended meaning of "impermeability", God starts creation based on will and its accompaniment, that is, "Be! and it is" (the agent by will); while in the theory of emanation, the issuance of the creation is necessary from the essence of the Real, and any possibility of not issuing is ruled out, and therefore, God's will and power are limited. In the theory of emanation and its other frequently used equivalent "effusion", there is cognation between the cause and the effect; but according to divine impermeability, there is no need for cognation between the creator and the creature, and it is possible for God to create diverse and multiple beings by creating and making them without the need for an intermediary.

Keywords

ontological-theological; divine emanation and effusion; divine impermeability; creating from being; creating not from being

References

قرآن کریم

ابن رشد، محمد بن احمد. رساله مابعد الطبیعه. تصحیح رفیع العجم و جیرار جهامی، بیروت: دار الفکر، 1994م.

ابن سینا، حسین بن عبدالله. التعلیقات. بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی، 1404ق.

ابن طاووس، سید رضی الدین. اقبال الاعمال. تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1409ق.

ابن طاووس، سید رضی الدین. مهج الدعوات. قم: دار الذخائر، 1411ق.

ابن عربی، محی الدین. الفتوحات المکیه. بیروت: دار التراث العربیه، بی­تا.

ابن فارس، أحمد. معجم مقاییس اللغة. تحقیق عبد السلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر، 1399ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم. لسان العرب. بیروت: دارصادر، 1414ق.

ابوالفتوح رازى، حسین بن على. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى، 1408ق.

ارسطو. مابعدالطبیعه. ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات حکمت، 1385.

ازهری، محمد بن احمد. تهذیب اللغة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی­تا.

اشکوری، محمد­بن­علی. تفسیر شریف لاهیجى. تصحیح جلال الدین محدث، تهران: دفتر نشر داد، 1373.

افلوطین. اثولوجیا. قم: بیدار، 1413ق.

برنجکار، رضا(1373). «خدا و جهان در اندیشه ارسطو»، کیهان اندیشه، ش.۵۹(بهار1373):‌ ۱۳۶- ۱۵۳.

بروجردی، سید ابراهیم. تفسیر جامع. تهران: انتشارات صدر، 1341.

تفتازانی، مسعود بن عمر؛ نسفی، عمر بن محمد. شرح العقائد النسفیة و معه العقائد النسفیة. تصحیح سعد طه عبدالرؤوف. قاهره: المکتبة الأزهریة للتراث،‌۱۴۲۱ق.

جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. قم: انتشارات اسراء، 1392.

جودوی، امیر؛ برومند، محمد حسین؛ صالحی، اکرم(1390). «صمد نفی مادیت از ذات احد»، کتاب قیّم، ش.4(زمستان1390): ۵۳- ۷۰.

جهامی، جیرار. موسوعه مصطلحات الفلسفه. لبنان: ناشرون، بی­تا.

حر عاملی، محمد بن حسن. وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1409ق.

حقی، علی؛ جوارشکیان، عباس و حسین بلخاری قهی. «ریشه تاریخی مفهوم ماده المواد و صادر اول در فلسفه یونان»، تاریخ فلسفه، ش. ۴(بهار1396): ۷-۲۸.

خرمشاهی، بهاء الدین. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران: ناهید دوستان، 1377.

دل افکار، علیرضا؛ قنبری، لیلا. مفردات قرآن. بی­جا: دانشگاه پیام نور، بی­تا.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. مفردات الفاظ القرآن. بیروت: الدارالشامیه، 1416ق.

ربانی گلپایگانی، علی. «فاعلیّت خداوند در معجزات». کلام اسلامی، ش.۸۷(پائیز1392):۱۹- ۴۲.

رضوی، مرتضی. دو دست خدا. و بسایت بینش نو؛ پایگاه نشرآثار آیت الله مرتضی رضوی،1387. نشانی: https://binesheno.com/

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر. الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.

شاه‏عبدالعظیمى، حسین. تفسیر اثنى عشرى. تهران: میقات، 1363.

شکر، عبدالعلی؛ عبیداوی، هادی؛ فرشادنیا، یوسف. «انگاره انتساب «فرزند» و «ولادت» به خدا، و نقد لوازم آن بر اساس آیات قرآن»، پژوهشنامه معارف قرآنی، ش.47(زمستان1400):286-255.

شفابخش، علی. « تحلیل نظریه «صدور فلسفی» و «ابداع کلامی» پیرامون تفسیر «خلقت» در پرتو قاعده «معطی الشّیء لا یکون فاقداً له». پژوهشنامه کلام ، ش. 11(پائیز و زمستان1398): 29-56.

صدوق، محمد بن علی. التوحید. تحقیق هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 13۹۸.

صدوق، محمد بن علی. عیون اخبار الرضا (ع). بیروت: موسسه آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، 1431ق.

صدوق، محمد بن علی. معانی الأخبار. بیروت: دارالمعرفه، بی­تا.

صلیبا، جمیل. فرهنگ فلسفی. تحقیق منوچهر صانعى دره بیدى‌، قم: انتشارات حکمت، 1407ق.

طالقانی، محمود. پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار، 1362.

طباطبائی، سید محمد حسین. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: منشورات اسماعیلیان، بی­تا.

طباطبائی، سید محمد حسین. ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374.

طباطبائی، سید محمد حسین. نهایه الحکمه. ترجمه و شرح دکتر علی شیروانی، قم: بوستان کتاب، 1390.

طبرسى، فضل بن حسن. ترجمه تفسیر مجمع البیان، تهران: فراهانى، بی­تا.

طریحی، فخرالدین. مجمع البحرین. تهران: مرتضوی، 1375.

طوسی، محمد بن حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.

عباسی، محمدباقر؛ عبیداوی،هادی. «تحلیل مفهوم صدور و ولادت و لوازم آنها در اسفار اربعه و بیانیۀ شورای نیقیه». جستارهایی در فلسفه و کلام، ش.2: (زمستان1401): 129-150 doi:

22067/epk.2023.77558.1148
عبودیت، عبدالرسول، مصباح، مجتبی. خداشناسی فلسفی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، 1389.
عبیداوی، هادی. «مسئله شر بین مبدأ بودن یا مُبدی بودن خدا»، دومین همایش بین المللی علوم انسانی با رویکرد فرهنگی-اجتماعی، 1397الف.
عبیداوی، هادی. «مسئله زایش و صدور بین مبدأ بودن یا مُبدی بودن خدا»، کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم انسانی و مطالعات اجتماعی و فرهنگی، 1397ب.
عسگری، انسیه؛ فرشادنیا، یوسف. «تأثیر دعا در استخراج گزاره‌های معرفتی (بررسی موردی: هستی‌شناسی و خداشناسی)»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، ش.90(بهار1401): 133-150.
فارابی، ابونصر. التعلیقات. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1392.
فخر رازی، محمد بن عمر. مفاتیح الغیب‌‌ (التفسیر الکبیر). بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
فخر رازی، محمد بن عمر؛ نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد. شرحی الاشارات. قاهره: المطبعه الخیریه العامره، 1403ق.
فرات کوفی، فرات بن ابراهیم. تفسیر فرات کوفی. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نسخه الکترونیکی قائمیه، 1369.
فراهیدی، خلیل بن احمد. العین. قم: نشر هجرت، 1409ق.
فلوطین. دوره آثار فلوطین. ترجمه محمد حسن لطفی، تهران: خوارزمی، 1389.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. قاموس المحیط. بیروت: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع، 1426ق.
فیض کاشانی، ملا محسن. الأصفی فی تفسیر القرآن. نسخه الکترونیکی قائمیه،بی­تا.
قاضی عبدالجبار، ابن احمد. متشابه القرآن. تصحیح عدنان محمد زرزور، قاهره: مکتبه دار التراث، بی­تا.
قدردان قراملکى، محمدحسن. کلام فلسفى. قم: انتشارات وثوق، 1389.
قرشی بنایی، علی اکبر. قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1386.
قطب راوندی، سعید بن هبة الله. الدعوات. به تحقیق مدرسه امام مهدی قم: نشر مدرسه امام مهدی، بی­تا.
قمی مشهدی، محمد رضا. تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. قم: دار الغدیر، 1423ق.قمی، شیخ عباس. کلیات مفاتیح الجنان. ترجمه الهی قمشه ای، قم: آرموس، 1384.
قمى، على بن ابراهیم. تفسیر القمی. قم: دار الکتاب، 1363.
کاپلستون، فردریک چارلز. تاریخ فلسفه، ترجمه ابراهیم مددجو، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1391.
کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. محقق و مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: انتشارات اسلامیه، 1407ق.
گلسرخی، ایرج. تاریخ جادوگری. تهران: نشر مهارت، 1377.
مجلسی، محمد باقر. بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار. بیروت: موسسه الوفاء، 1403ق.
مجلسی، محمد باقر. زاد المعاد-مفاتیح الجنان. بیروت، المؤسسة الاعلى للمطبوعات، 1423ق.
محمدی ری شهری، محمد. میزان الحکمه. قم: دارالحدیث، 1375.
مدرسی، محمد تقی. تفسیر هدایت‌(من هدی القرآن). مشهد: آستان قدس رضوى؛ بنیاد پژوهشهاى اسلامى، 1377.
مصلح، جواد. ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیه. تهران: انتشارات سروش، 1389.
مطهری، مرتضی. آشنایی با قرآن. تهران: صدرا، 1389.
مکارم شیرازى، ناصر. تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371.
ملاصدرا، صدرالدین محمد. الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه. بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
ملاصدرا، صدرالدین محمد. المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‌، 1354.
ملاصدرا، صدرالدین محمد. تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار، 1366.
ملکشاهی صفت، مصطفی و همکاران. کنکاشی در چیستی و چرایی بسته بودن دست خدا در اندیشه یهود. اهواز:پژوهندگان راه دانش، 1397.
مولایی نیا، عزت الله؛ فرشادنیا، یوسف. (1402). امکان‌سنجی معنای «کُنْ فَیکُونْ» برای واژه «صَمَد». پژوهش های قرآنی، ش.106(بهار1402): doi: 10.22081/jqr.2023.65239.3638
نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد. تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. تحقیق شیخ زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1416ق.
یثربی، یحیی. «نقدى بر قاعده الواحد و اصل سنخیت»، نقد و نظر، سال دهم، ش.38 (بهار و تابستان1384): 251-263.

Mulla Sadra, M. (Sadr al-Din Shirazi). Al-Masha‘ir. A parallel English–Arabic text, Parviz Morewedge (Trans). New York: SSIP,1992.

Ross, W.D, The work of Aristotle. London: Rord a university press, 1970.