درنگی در چیستی و مبانی «صلح قهری» در فقه امامیه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آبان 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.80190.1503

نویسندگان

رضا آوان^{* 1}؛ سیدمحمدتقی قبولی درافشان²؛ حسین ناصری مقدم³

¹دانش آموخته دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات ، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

²دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی ، دانشکده الهیات ، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

³استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی ، دانشکده الهیات ، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

صلح قهری به معنای الزام شرعی و قانونی دو طرف متنازع یا مردد بر امری است. پرسش‏های زیادی در باب این نهاد وجود دارد. اما پرسشی که این تحقیق در صدد پاسخ‏گویی به آن است، چیستی‏شناسی صلح قهری و مبانی آن است و این که آیا این نهاد حقیقتاً عقد است یا مفهومی دیگر دارد؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که اگر چه ظاهر کلمات فقیهان آن است که صلح قهری مصداقی از عقد صلح است ولکن با دقت در ماهیت و آثار این نهاد معلوم می‏شود که صلح قهری مهم‏ترین رکن عقد را که رضایت متعاقدان است واجد نیست. از این رو به نظر می‏رسد صلح قهری برزخی میان عقد و حکم شرعی است که با مصلحت رفع تنازع و خروج از تحیّر تشریع شده است. همچنین صلح قهری مجاری متفاوتی دارد. در برخی از آنها، شارع توصیه به تصالح می‏کند و در بعضی دیگر، امر شرعی به اجرای تصالح می‏نماید. مورد اخیر، محل بحث اصلی است که به نظر می‏رسد، نوعی عقد است که شارع اجرای آن را یا به حاکم سپرده و یا طرفین را به لحاظ مصالحی مانند حسم ماده نزاع، رعایت احتیاط، اجرای انصاف و خروج طرفین از تحیّر، به آن مأمور ساخته است.

کلیدواژه‌ها

صلح قهری؛ صلح الاجبار؛ شروط صحت عقد؛ تبعیت عقد از قصد؛ حکم شرعی

مراجع