نگاهی نو به جایگاه عدالت شاهد و طرق احراز آن، در فقه و حقوق ایران

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 آبان 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.80737.1524

نویسندگان

محمد مهدی الشریف¹؛ رضا قاسمی رستمی^{* 2}؛ سید محسن قائم فرد³؛ سید وحید صادقی²

¹دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دوره دکتری حقوق خصوصی دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

³استادیار گروه حقوق دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان

چکیده

تبصره‌ی ماده‌ی 195 قانون مجازات اسلامی با بیانی مغلق، اکتفا به «حسن ظاهر» را برای «شهادت» به عدالت گواهان ناکافی دانسته و تعدیل و تزکیه شهود را منوط به علم و اطمینان کرده است. هر چند با توجه به مبانی فقهی این ماده ‌می‌توان گفت که بر خلاف شهود تزکیه، شخص قاضی می‌تواند، به حسن ظاهر شاهدان به عنوان اماره‌ی تعبدی بر عدالت آن‌ها اعتماد نموده و شهادت ایشان را بینه‌ی شرعی قلمداد کند. اما امروزه با توجه به گستردگی روابط اجتماعی، به ندرت موردی یافت می‌شود که قاضی، شاهدان را به حسن ظاهر و عدالت بشناسد تا بتوان از بینه شرعی و آثار اثباتی تعبدی آن سخن گفت. از این رو به قاضی اجازه داده شده که به گواهی گواهانی که عدالت آن‌ها احراز نشده است، در حد یک «اماره‌ی قضایی» و طریق عقلایی و غیر تعبدی کشف واقع، ترتیب اثر دهد و البته در این صورت، دیگر بحث نصاب شهود و نوع دعوا مطرح نبوده و اعتبارگواهی گواهان در گرو ایجاد علم یا ظن، برای دادرس خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عدالت؛ شاهد؛ حسن ظاهر؛ شیاع؛ معاشرت؛ اماره‌ی تعبدی؛ اماره‌ی قضایی

مراجع