تبیین جامعه‌شناختی تأثیر فضای مجازی بر بی‌تفاوتی اجتماعی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 3، دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 48، شهریور 1403، صفحه 69-107   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.82289.1346

نویسندگان

سیدصمد بهشتی^{* 1}؛ مسلم نراقی منش²؛ ابوالقاسم عسکری²؛ نظر پیشرو نصرآباد سفلی³؛ شجاعت پورصدیقی⁴

¹دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

²کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

³دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، ایران

⁴کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، واحد یزد ،دانشگاه آزاد اسلامی، یزد،ایران

چکیده

گسترش استفاده از شبکه‌های مجازی، بر ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها تأثیرات مختلفی داشته است. یکی از مهم‌ترین عرصه‌هایی که لازم است اثرات این فضا بر آن بررسی شود، حوزۀ روابط اجتماعی انسان‌هاست. هدف از انجام این تحقیق، تبیین جامعه‌شناختی تأثیر فضای مجازی بر بی‌تفاوتی اجتماعی است. این تحقیق با روش کمی و به شیوۀ پیمایشی انجام‌ شده است. در این تحقیق، 375 نفر دانشجو از بین 5385 نفر دانشجوی دانشگاه یاسوج به‌عنوان نمونۀ آماری بررسی شدند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه بوده است که با توجه به محدودیت‌های ناشی از بیماری کووید 19 به‌صورت آنلاین جمع‌آوری شدند. یافته‌ها نشان دادند میانگین بی‌تفاوتی دانشجویان به میزان (103.95) پایین‌تر از سطح میانگین طیف به میزان (111) است و در سطح جامعه آماری دانشجویان در سطحی بالاتر از متوسط، نسبت به شرایط جامعه حساس هستند. همچنین علیرغم اینکه بیشتر از سطح متوسط طیف از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند ولی استفاده فعال آنها از این شبکه ها نهایتا در سطح متوسط هست. هرچند به طور کلی بین میزان زمان استفاده از شبکه‌های مجازی با میزان بی‌تفاوتی رابطه مثبتی وجود دارد ولی بیشترین میزان بی تفاوتی ناشی از استفاده از شبکه های مجازی با هداف سرگرمی است. مقایسه ها نشان دادند میزان بی‌تفاوتی اجتماعی در بین مردان و شاغلین کمتر از زنان و دانشجویان بیکار است. همچنین میزان بی تفاوتی اجتماعی بین دانشجویان کارشناسی با مقاطع بالاتر و نیز دانشجویان علوم انسانی با سایر رشته های دانشگاهی معنادار هست. برآورد رگرسیونی متغیرهای تحقیق نشان داد حدود 17.5 درصد از تغییرات بی‌تفاوتی اجتماعی ناشی از استفاده از شبکه‌های اجتماعی است. در مجموع، یافته‌های این تحقیق نشان داد حضور در شبکه‌های مجازی و استفاده از آنها هرچند می تواند به تغییر در بعد شناختی و عاطفی افراد منجر شود ولی در عرصۀ کنش منجر به تغییرات چندانی نمی‌شود و این خطر را به همراه دارد که در فضای عمل، بین زندگی واقعی و مجازی افراد شکاف ایجاد شود.
 

کلیدواژه‌ها

فضای مجازی؛ اینترنت؛ شبکه‌های اجتماعی؛ بی‌تفاوتی اجتماعی

مراجع

1. استونز، ر. (1393). متفکران بزرگ جامعه‌شناسی (ترجمۀ مهدی میردامادی). چاپ نهم، تهران: مرکز.
2. اسلوین، ج. (1380 ). اینترنت و جامعه (ترجمۀ عباس گلیگوری). تهران: کتابدار.
3. بروجردی علوی، م.؛ و ایلالی، ح. (1397). پیامدهای زیست مجازی ایرانیان، فصلنامۀ مطالعات رسانه‌های نوین، 4 (16)، 110-75.
4. بل، د. (1389). درآمدی بر فرهنگ‌های سایبر (ترجمه مسعود کوثری و حسین حسنی). تهران: انتشارات جامعه­شناسان.
5. ترنر، ج.ا. (1394). نظریه­های نوین جامعه­شناسی (ترجمۀ علی‌اصغر مقدس و مریم سروش). چاپ اول، تهران: جامعه‌شناسان.
6. توسلی، غ. (1382). مشارکت اجتماعی در شرایط جامعه آنومیک(رابطه آسیب­ها و انحرافات اجتماعی با مشارکت اجتماعی). تهران: دانشگاه تهران.
7. جمشید زاده، الف؛ کفاشی، م.؛ میرزایی، خ. (1400). مطالعه جامعه­شناختی نقش شبکه­های اجتماعی بر بی­تفاوتی اجتماعی مطالعه موردی(شهروندان منطقه 1 و 2 شهر تهران در سال 1398)، مطالعات جامعه­شناختی شهری، 11(39)، 34-1.
8. چیت­ساز، م.؛ و سالک، س. (1395). بررسی جامعه­شناختی اثرات شبکه­های مجازی جدید بر زندگی فردی و اجتماعی(مطالعه موردی شهروندان شهرضا)، فصلنامه مهندسی فرهنگی، 7(86)، 126 –
9. دیلینی، ت. (1392). نظریه­های جامعه­شناسی کلاسیک (مترجم بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی). چاپ هفتم، تهران: نشر نی.
10. ریتزر، ج. (1389). نظریه جامعه­شناسی در دوران معاصر(مترجم محسن ثلاثی). چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات علمی.
11. زیمل، گ. (1358). کلان‌شهر و حیات ذهنی( ترجمه گیتی اعتماد).چاپ اول، برگرفته از کتاب گزیده مقالاتی از کتاب مفهوم شهر، شماره 1، تهران: نشر ایران.
12. ساروخانی، ب. (1385). جامعه‌شناسی ارتباطات. چاپ هفدهم، تهران: اطلاعات.
13. سیدمن، ا. (1392). کشاکش آرا در جامعه شناسی (مترجم هادی جلیلی). چاپ ششم، تهران: نشر نی
14. صیادی، پ.، و عطایی، پ. (1396). تحلیل جامعه­شناختی تأثیر استفاده از اینترنت بر روابط افراد در خانواده (موردمطالعه: شهر اصفهان)، فصلنامه علمی – پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، 11(2)، 342-313.
15. ظهیری نیا، م.؛ گلابی، ف.؛ و هدایت ایوریق، ر. (1393). شناسایی عوامل مؤثر بر بی­تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی، مطالعات علوم اجتماعی ایران، 12(45)، 121- 86.
16. عدلی‌پور، ص. (1391). تبیین جامعه‌شناختی پیامدهای شبکه‌های اجتماعی مجازی بر هویت اجتماعی کاربران جوان شهر اصفهان (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد منتشر نشده). دانشگاه اصفهان، ایران.
17. عدلی‌پور، ص.؛ ملکیان، م.؛ و حاجیانی، س. (1393). آسیب‌شناسی شبکه‌های اجتماعی مجازی. تهران: پارسینه.
18. عنبری، م.؛ و غلامیان، س. (1395). تبیین جامعه‌شناختی عوامل مرتبط با بی­تفاوتی اجتماعی، بررسی مسائل اجتماعی ایران، 7(2)، 159-133.
19. فتحی؛ ح.؛ و جعفری، ع. (1396). رابطه مصرف رسانه­ای با تغییر سبک زندگی (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی)، فصلنامه مطالعات رسانه­های نوین، 3(9)، 255-222.
20. قاضی‌زاده، ه و کیانپور، م. (1394). «بررسی میزان بی‌تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان( موردمطالعه: دانشگاه اصفهان)»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال چهارم، شماره پیاپی 9، شماره اول: 59-78.
21. کرایب، ی. (1388). نظریه اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس (ترجمۀ عباس مخبر). تهران: نشر آگه.
22. کوزر، ل . (1389). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی (ترجمۀ محسن ثلاثی). چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات علمی.
23. گیدنز، آ. (1386). جامعه‌شناسی (ترجمۀ حسن چاوشیان). تهران: نشر نی.
24. محسنی تبریزی، ع.؛ و صداقتی فرد، م. (1389). پژوهشی درباره بی­تفاوتی اجتماعی در ایران(موردپژوهش شهروندان تهرانی)، جامعه‌شناسی کاربردی، 22(43)، 22-1.
25. مددپور، م. (1383). هیوبرت دریفوس و ستیز نظری با تکنولوژی اطلاعات و اینترنت، کلیات کتاب ماه، 79(3)، 78-81..
26. مسعود نیا، ا. (13809). تبیین جامعه‌شناختی بی‌تفاوتی شهروندان در حیات سیاسی و اجتماعی، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، (167-168)، 165-152.
27. مصلحی نیک، ف.؛ و حاجیانی، الف. (1395). بررسی تأثیر فضای مجازی بر همدلی اجتماعی دانشجویان، فصلنامه راهبرد فرهنگی، 6(22)، 355-331.
28. مک‌کوایل، د. (1385). نظریه ارتباطات جمعی (مترجم پرویز اجلالی). چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌های.
29. مهدی زاده، م. (1389). نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. چاپ اول، تهران: نشر همشهری.
30. نوابخش، م.؛ و میرزاپوری ولوکلا، ج. (1394). تحلیل جامعه‌شناختی تأثیر بی‌هنجاری بر بی‌تفاوتی اجتماعی (موردمطالعه: شهروندان شهر بابل)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 7(3)، 67 –  
31. وب سایت شورای عالی فضای مجازی، (1396). عوامل-مشوق-فعالیت-شرکت های-خارجی-در-فضای-مجازی شورای عالی فضای مجازی،بازیابی شده در تاریخ 11(5)، از ir/general_content/82068
32. وب سایت مشرق نیوز، (1397). آخرین آمار کاربران فضای مجازی در ایران [اخبار]. بازیابی‌شده در تاریخ 31(2) از https://www.mashreghnews.ir/news/850425
33. ویندال، س؛ سیگناپترز، ب؛ و جین، الف. (1387). کاربرد نظریه­های ارتباطات (ترجمه علیرضا دهقان). تهران: جامعه شناسان.
34. هدایتی، ع.؛ زینی وند، ی.؛ و رسول­زاده اقدام، ص. (1395). آسیب­شناسی شبکه­های اجتماعی مجازی موبایل محور در زمینه تربیت دینی(موردمطالعه: دانش آموزان مقطع متوسطه شهر تبریز)، مطالعات جامعه­شناختی، 8(31)، 45 –
35. یزدانپناه، ل.؛ و حکمت، ف. (1392). بررسی عوامل مؤثر بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی جوانان (مطالعه دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان)، مجله مطالعات اجتماعی ایران، 8(2)، 150-127.
36. Viaznikova, L..F., Olga, M.O., Svetlana,v., Saltseva, M.F., Olga, N.B., Anna, S., Streltsova, I.V., Sivova,. T.I., (2019). Reasons if Student Social Apathy.. Humanities & Social Sciences Reviews,7(4), 1248-1254.
37. Mason.,D.S. (1991). Apathy and the Birth of Democracy: The Polish Struggle. East European Politics and Societies, 5(2), 205-233.
38. Kline,. (2014).Supermajority voting social indifference and status quo constraints. Journal of Theoretical Politics, 26(2), 312- 330
39. Chong,T.T.J. (2020). Definition: Apathy. Cortex.128, 326-327
40. Karoubi, M,.&Ferdowsi,S.,(2021) Impact of Perceived Social Apathy on Tourists’ Behavioral Intentions,Journalhomepage. Leisure Studies,40(5),628-644.
41. Zuboff,s., (2019). The age of surveillance capitalism. publca Affairs.
42. Mehdi Karoubi;Sajad Ferdowsi;. (2021). Impact of Perceived Social Apathy on Tourists’ Behavioral Intentions . Leisure Studies, (), –. doi:10.1080/02614367.2021.1888308