مطالعۀ عوامل مؤثر بر ترس از جرم میان شهروندان ایرانی:مروری بر پژوهش‌های سابق

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 3، دوره 21، شماره 4 - شماره پیاپی 50، دی 1403، صفحه 71-97   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.78852.1229

نویسندگان

طاها عشایری^{* 1}؛ سیدعلی میرلوحی²؛ انیس اسدی³

¹استادیار گروه تاریخ و جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری (ره)، تهران، ایران

³دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

ترس از جرم به معنای ترس، دلهره، هراس، اضطراب عمومی، احساس ناامنی و نگرانی اجتماعی نسبت به قربانی توسط جرائم اجتماعی (سرقت، کیف‌قاپی، دزدی، تهدید مالی-جانی، تنه‌زدن، اخاذی، مزاحمت ناموسی، فحاشی و هتک حرمت) است. جامعۀ ایرانی به دلیل تغییرات اجتماعی-فرهنگی و فرایندهای گذار اجتماعی از حالت سنتی-مکانیکی به قالب مدرن-ارگانیگی (صنعتی شدن، شهرنشینی، افزایش مهاجرت و جهانی‌شدن)، با عبور از آسیب و جرائم سنتی به مسائل و جرائم نوپدید و پیچیده همراه بوده است که کیفیت زندگی شهروندان را تحت تأثیر قرار داده است. به‌طوری‌که افزایش مسائل و آسیب‌های اجتماعی؛ شیوع جرائم مالی و خشن، سرقت، کیف‌قاپی، خشونت خیابانی و باز تکرار آن در رسانه‌های جمعی، برشدت ترس از جرم و نگرانی شهروندان افزوده‌ شده است. براین‌اساس هدف اصلی این پژوهش، مطالعۀ عوامل مؤثر بر ترس از جرم میان شهروندان ایرانی (مروری بر پژوهش‌های سابق) است. روش تحقیق از نوع فراتحلیل، روش نمونه‌گیری تعمدی-غیراحتمالی؛ از جامعۀ آماری 89 سند (منابع علمی نورمگز، مگ‌ایران، ایران داک و پایگاه علمی جهاد دانشگاهی) 35 سند علمی به‌عنوان حجم نمونه در فاصلۀ زمانی 1388 الی 1403 با تکیه ‌بر ملاک ورود و خروج گزینش ‌شده و از طریق آزمون d کوهن و f فیشر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج فراتحلیل نظام‌مند cma2 نشان می‌دهد که عوامل اجتماعی (رضایت از عملکرد پلیس انتظامی، بی‌سازمانی اجتماعی، تعلق اجتماعی، کنترل اجتماعی، سرمایۀ اجتماعی)؛ عوامل فرهنگی (مصرف رسانۀ جمعی، سرمایۀ فرهنگی، تعلق مذهبی، سبک زندگی ورزشی)؛ عوامل اقتصادی (محرومیت نسبی، پایگاه اقتصادی، فشارهای اقتصادی، مشارکت اقتصادی) و عوامل روانی (عزت‌نفس، برچسب‌زنی، تجربۀ قربانی شدن، سلامت روانی، انزوای اجتماعی) در افزایش نگرانی و ترس از جرم شهروندان مؤثر بوده است. درنهایت ترس از جرم به‌مثابه واقعیتی اجتماعی، اجباری و بیرونی طی سال‌های 1388 الی 1403 ریشه‌های چند بعدی داشته و عدم سیاست‌گذاری کلان، میانی و خرد در کنترل آن؛ منجر به بی‌ثباتی سکونتی، افزایش ناهمگونی اجتماعی، اختلال نظارت و کنترل اجتماعی، بی‌تفاوتی مدنی، افت کیفیت زندگی، کاهش سلامت روانی-اجتماعی، کاهش مشارکت اقتصادی، فروپاشی سرمایۀ اجتماعی و گذار جامعۀ مدنی به محیط انتقالی، فضای پنجرۀ شکسته و غیردفاع اجتماعی-محیطی می‌گردد.
 

کلیدواژه‌ها

ترس از جرم؛ سرمایۀ اجتماعی؛ سلامت روانی؛ سبک زندگی؛ مشارکت اقتصادی

مراجع

1. ابراهیمی‌جم، س؛ و احمدیان، ر. (1393). علل شکل‌گیری بی‌دفاع شهری در پایانۀ غرب تهران، فصلنامۀ پژوهشنامۀ جغرافیای انتظامی، 4(1)، 53-76.
2. احمدی، ح؛ و عربی، ع. (1391). رابطۀ بین ساختار محله‌ای و ترس از جرم (مورد مطالعه: شهر کرج)، فصلنامۀ انتظام اجتماعی، 5(1)، 37-60.
3. احمدی، ح؛ عربی، ع؛ و حکیمی‌نیا، ب. (1392). بررسی رابطۀ مصرف رسانه‌ای و ترس از جرم (موردمطالعه: شهر کرج)، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 3(7)، 1-24.
4. احمدی، ح؛ عربی، ع؛ و صادق‌زاده‌تبریزی، م. (1391). بررسی مقایسه‌ای عوامل مرتبط با ترس از جرم زنان و مردان؛ مطالعۀ موردی زنان و مردان ساکن شهر کرج، فصلنامۀ علمی - پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، 6(18)، 1-22.
5. احمدی، حبیب؛ سروش، مریم؛ و افراسیابی، حسن. (1388). ترس از جرمدر مناطق جرم‌خیز شهر شیراز، فصلنامۀ جامعه‌شناسی کاربردی، 20(2)، 65- 80.
6. اسماعیلی، ع. (1386). بررسی میزان احساس امنیت زنان شهر مشهد و عوامل مؤثر بر آن، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی.
7. باپیری، ا؛ کمربیگی، خ؛ و درویشی، ف. (1395). بررسی تأثیر میزان احساس امنیت اجتماعی و برخی عوامل مرتبط با آن (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی استان ایلام)، فصلنامۀ فرهنگ ایلام، 16(46)، 75-90.
8. براری، ع.ر؛ عباسی‌اسفجیر، ع.ا؛ و رحمانی‌فیروزجاء، ع. (1398). ساخت و اعتباریابی ابزار سنجش ترس از جرم زنان، دو فصلنامۀ پژوهش‌های انتظامی- اجتماعی زنان و خانواده، 7(12)، 255-272.
9. بیات، ن؛ پورغلامی، م.ر؛ اصلانلو، ع؛ و طالبیان‌کیاکلایه، ف. (1397). ترس از جرم در فضاهای عمومی شهری؛ موردمطالعه: جامعۀ زنان منطقۀ 12 شهرداری تهران، دو فصلنامۀ پژوهش‌های انتظامی – اجتماعی زنان و خانواده، 6(1)، 110- 129.
10. پنج‌تنی، م. (1393). تحلیل جامعه‌شناختی ترس از جرم: آزمون تجربی نظریه‌های اثربخشی جمعی و پنجره‌های شکسته، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
11. ثانی، ش. (1401). ترس از جرم، میزان و عوامل (موردمطالعه: شهر پردیس)، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدۀ حقوق.
12. جلیلی، م؛ عینی‌فر، ع؛ مدنی، ر؛ و بروس، ج. (1400). تأثیر محدوده کالبدی مجموعه مسکونی بر ترس از جرم ساکنان، فصلنامۀ معماری و شهرسازی ایران، 22(1)، 189-204.
13. جهانی، س. (1390). ترس از جرمدر فضاهای عمومی شهر مشهد، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
14. چبیشه، ف. (1392). بررسی عوامل اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی مؤثر بر ترس از جرم: مطالعه موردی: شهروندان اهواز، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.
15. حاتمی‌نژاد، ح؛ و بابر، م. (1392). تبیین نقش فضاهای شهری در پیشگیری از وقوع جرم و ایجاد امنیت، فصلنامۀ سپهر، 22(87)، 68-76.
16. حاجیان، م. (1401). بررسی جامعه‌شناختی ترس از جرم در ساختار اجتماعی و عملکرد پلیس در کشور، فصلنامۀ مطالعات امنیت اجتماعی، 4(72)، 25-64.
17. حسینی‌نثار، م؛ و قاسمی، ع. (1391). بررسی احساس امنیت و عوامل مؤثر بر آن در کشور، چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، تهران، سازمان ملی جوانان.
18. خراسانی، م.ا؛ توانا، م؛ و صوفی‌نیستانی، م. (1396). سنجش رابطۀ محیط با ترس از جرم در مجموعه‌های مسکن مهر (مطالعه موردی: شهرستان پاکدشت)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 5(4)، 515-537.
19. دیلینی، ت. (1391). نظریۀ کلاسیک جامعه‌شناسی، (ب. صدیقی؛ و و. طلوعی. مترجمان)، تهران: نشر نی.
20. ربانی‌خوراسگانی، ر؛ و همتی، ر. (1388). تبیین جامعه‌شناختی ترس از جرم (موردمطالعه: شهروندان زنجانی)، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، 9(3)، 58-88.
21. سبزه‌ای، م.ت؛ و مرادی، گ. (1394). بررسی تأثیر عوامل اجتماعی مؤثر بر ایجاد فاصلۀ اجتماعی و ترس از جرم و ناهنجاری بین دو قوم کرد و لک در شهر کرمانشاه، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 5(14)، 161-184.
22. سجادیان، ن. (1394). ارزیابی نقش طایفه‌گرایی در احساس امنیت اجتماعی (موردمطالعه: شهر ایذه)، فصلنامۀ علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 24(94)، 60-76.
23. سراج‌زاده، س.ح؛ و گیلانی، ا. (1389). بی‌سازمانی اجتماعی و ترس از جرم (مطالعۀ مقایسه‌ای مناطق 3 و 12 شهر تهران)، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، 10(34)، 223–
24. سراج‌زاده، س.ح؛ و نوربخش، ا. (۱۳۸۹). بررسی رابطۀ توسعۀ اقتصادی و اجتماعی با جرم زنان در ایران، مجلۀ مطالعات زنان، 6(3)، 31-53.
25. سهراب‌زاده، م؛ عشایری، ط؛ و حسنوند، ا. (1393). تبیین جامعه‌شناختی ترس از جرم (پیمایش مناطق حاشیه‌نشین شهر تبریز در سال 1393)، مجلۀ مطالعات امنیت اجتماعی، 4(12)،87-122.
26. سیدزداه‌ثانی، م. (1392). ترس از جرمدر مشهد، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، 4(2)، 11-23.
27. شکوری‌اصل، ش. (1395). ترس از جرم در بانوان در فضاهای شهری، مجلۀ پژوهش‌نامه زنان، 1(4)، 85-108.
28. شهداد‌خواجه‌عسگری، ع؛ و زنجانی‌زاده‌اعزازی، ه. (1387). علت‌ها و پیامدهای ترس از جرم در بین زنان، مجله مطالعات اجتماعی ایران،2(3)، 118-162.
29. صابری‌فر، ر. (1401). مطالعۀ عوامل اثرگذار بر میزان ترس از جرم در محلات مسکونی با نگاهی به نظریۀ دام کمیابی (نمونۀ موردی: شهر اهواز)، نشریه سیاست‌گذاری شهری و منطقه‌ای، 1(2)، 29-44.
30. صدیق‌سروستانی، ر؛ و نصراصفهانی، آ. (1391). مطالعۀ عوامل مؤثر بر ترس از جرم در محله‌های شهری، مطالعۀ محله‌ای در منطقه 5 شهر تهران، مجلۀ مسائل اجتماعی ایران،3(1)، 149-176.
31. صرافی، م؛ توکلی‌نیا، ج؛ و احمدی، ل. (1398). تحلیل پدیدۀ ترس از جرم در الگوهای جابه‌جایی روزمرۀ زنان (مطالعۀ موردی: منطقه 6 شهرداری تهران)، مجلۀ پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 7(1)، 21 -38.
32. طاهری، ز؛ نعت‌الهی، ز؛ و سلطانی‌بهرام، س. (1403). پیوند محله‌ای و کاهش احساس ترس از جرم (موردمطالعه شهروندان بالای 15 سال شهرستان کاشان)، فصلنامۀ امنیت ملی،14(53)، 9-48.
33. عباسی‌اسفجیر، ع؛ رحمانی‌فیروزجاه، ع. (1389). محله‌ها و روابط همسایگی، مکانیسمی ساختاری در ایجاد جرم، مطالعات علوم اجتماعی ایران، 1(3)، 91-112.
34. عبدالله‌پور، م. (1391). بررسی میزان ترس از جرم در فضاهای شهری و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن،پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه مازندران، گروه علوم اجتماعی.
35. عبدالمالکی، ا؛ زاهدی مازندرانی، م.ج؛ ملکی، ا؛ و علی‌اکبری، ا. (1396). تبیین جامعه‌شناختی ترس از جرم در شهر تهران، فصلنامۀ مطالعات امنیت اجتماعی، 3(51)، 231-260.
36. عربی، ع. (1390). بررسی رابطۀ بین ویژگی‌های فردی، ساختار محله و ترس از جرم (مطالعه موردی: شهر کرج)، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شیراز.
37. عشایری، ط؛ و حسنوند، ا. (1400). رابطۀ بین تعلق اجتماعی و ترس از جرم در شهر اردبیل، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 4(36)، 95-124.
38. عشایری، ط؛ و نیازی، م. (1402). جامعه‌شناسی ترس از جرم، تهران: نشر جامعه‌شناسان.
39. علیخواه، ف؛ و نجیبی‌ربیعی، م. (1385)، زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری، مجلۀ رفاه اجتماعی، 6(22)، 109-132.
40. علیزاده‌اقدم، م.ب؛ و عباس‌زاده، م؛ کوهی، ک؛ و افشار، س. (1399). مطالعۀ رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و کیفیت زندگی با ترس از جرم (موردمطالعه: حاشیه‌نشینان شهر تبریز)، دو فصلنامۀ جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 9(1)، 25-44.
41. علیوردی‌نیا، ا؛ و جانعلیزاده، ح؛ و پنج‌تنی، م. (1395)، تحلیل جامعه‌شناختی ترس از جرم، آزمون تجربی نظریه‌های اثربخشی جمعی و پنجره‌های شکسته، جامعه‌شناسی کاربردی، 27(61)، 43-66.
42. فرخجسته و.س؛ و عبدالهی، ر. (1398). بررسی رابطۀ حمایت اجتماعی ادراک‌شده و سبک‌های دل‌بستگی با ترس از جرم در جامعه زنان معتاد بزهکار شهر تهران، دو فصلنامه پژوهش‌های انتظامی ـ اجتماعی زنان و خانواده، 8(1)، 73- 90.
43. قلیچ، م؛ و عماری، ح. (1392). درآمدی بر فضای بی‌دفاع شهری، تهرن: انتشارات تیسا.
44. کاویانی، ا؛ و پورقهرمانی، ب. (1395). عوامل ترس از جرم در مناطق حاشیه‌ای جنوب شهر تبریز، فصلنامه انتظام اجتماعی، 8(4)، 8-32.
45. گیدنز، آنتونی. (1380).معنای مدرنیت، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: نشر کویر.
46. لطف‌اله، م. (1393). بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر ترس از جرم در بین زنان. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
47. محسنی‌تبریزی، ع؛ قهرمانی، س؛ و یاهک، س. (1390). فضای بی‌دفاع شهری و خشونت (موردمطالعه: فضاهای بی‌دفاع شهر تهران)، جامعه‌شناسی کاربردی، 22(44)، 51-70.
48. مرادی، ر؛ احمدی، س؛ و جم‌نژاد، س. (1398). بررسی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و فرهنگی با ترس از جرم بین سالمندان شهر شیراز، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 24(1)، 19-36.
49. مرصوصی، ن؛ و خزایی، ک. (1393). توزیع خدمات شهری و نقش آن در توسعۀ پایدار شهر (مطالعه موردی: مادر شهر تهران)، فصلنامۀ علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5(18)، 21-40.
50. نایبی، ه؛ و سلیمانی، م. (1396). بررسی رابطۀ وضعیت کالبدی-فضایی، جرم و احساس امنیت در فضاهای شهری (مطالعۀ موردی: پیاده‌روها در شهر خرم‌آباد)، فصلنامۀ مطالعۀ جامعه‌شناختی شهری، 7(22)، 2-22.
51. نبوی، ع؛ و چبیشه، ف. (1394). بررسی برخی عوامل اجتماعی مؤثر بر ترس از جرم و پیامدهای آن (موردمطالعه: شهروندان 18 سال و بالاتر اهواز)، مطالعات علوم اجتماعی ایران، 12(44)، 114-128.
52. نبی‌زاده، م؛ و نصرتی، م. (1402). تحلیل تطبیقی ترس از جرم در محلات شهری با استفاده از مدل محیطی (مطالعۀ موردی: محلۀ گلسار و محلۀ پاره‌بیجار شهر رشت)، فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیای اجتماعی، 12(48)، 49-97.
53. یوسفی، ع؛ و جوهری، ل. (1393)، فضاهای بی‌دفاع در شهر و حس ترس، پدیدارشناسی تجربۀ عبور از پل‌های زیرگذر در مشهد، فصلنامۀ جغرافیا و مخاطره محیطی، 4(1)، 129-143.
54. Blackwell, W., & Hoboken, NJ. (2013). Prediction of crime (issues in measurement). Encyclopedia of criminology and criminal justice. N1, 1-13.
55. Box, S., Hale, C., & Andrews, G. (1988). Explaining Fear of Crime, British Journal of Criminology, 28, 340-356.
56. Carro, D., S. Valera.,& Vidal, T. (2010). Perceived insecurity and fear of crime in a city with low crime rates Quality & Quantity.  Journal human, Feb2010, Vol. 44. Issue 2, 12, 303-314.
57. De Donder, L., Buffel, T., Verte, D., Dury, Sarah., & Witte, N. (2009). Feelings of Insecurity in Contex: Theoretical Perspectives for Studing Fear of Crime in Late Life, International Journal of Economics and Finance, Vol 1, No 1, 1-20.
58. Dolan, , & Peasgood,T. (2007). Estimating the Economic and Social Costs of the Fear of Crime, the British Journal of Criminology, Volume 47, Issue 1, 1 January 2007, 121–132. https://doi.org/10.1093/bjc/azl015.
59. Ferraro, K. (1995). Fear of Crime Interpreting Victimization Risk, New York: Suny Press.
60. Ferraro, K.F., & Lagrange, R. (1987). The Measurement of Fear of Crime. Sociological Inquiry, 57, 70–101.
61. Garofalo, J., & Laub, J. (1978). The Fear of Crime: Broadening our Perspective, Victimology N3, 242-253.
62. Hollis, M.E., Downey. S., del Carmen. A., & Dobbs. R.R. (2017). The relationship between media portrayals and crime: perceptions of fear of crime among citizens. Crime Prev Commun Saf 19(1), 46–60.
63. Jackson, J., & Gray, E. (2010). Functional fear and public insecurities about crime’. British Journal of Criminology 50(1), 1-22.
64. Jaehyung Park, A. (2008). Modeling the Role of Fear of Crime in Pedestrian Navigation, A dissertation for degree of Doctor of Philosophy, Simon Fraser University.
65. Kleck, G., & Baker Jackson, D. (2017). Does Crime Cause Punitiveness?. Crime & Delinquency, Vol. 63 (12), 1572–1599.
66. Mays, M. (2001). The Structural Determinants of Fear of Crime, Ph. D dissertation, The University of Texas at Arlington.
67. McCrea, R., Tung-Kai, S., John, W., & Stimson, J. R. (2005). Fear of Crime in Brisbane; Individual, Social and Neighbourhood Factors in Perspective", Journal of Sociology, 41, 7-27.
68. Prieto, C. , & Richard Bishop, S. (2018). Fear of crime: the impact of different distributions of victimization, PALGRAVE COMMUNICATIONS 4, N 46. | DOI: 10.1057/s41599-018-0094-8.
69. Tandogan, O., & Ilhan, B. S. (2016). Fear of crime in public spaces: From the view of women living in cities. Procedia engineering, 161, 2011-2018. Retrieved from: doi: 10.1016/jproeng.2016. 795.
70. Warr, M. (1985). Fear of rape amongst urban women. Social Problems, 32,
    50–238.