An Examination of Āṣif Muḥsinī’s Critical View on Correcting Weak Chains in Tahdhībayn Using Sound Chains from al-Fihrist

علوم قرآن و حدیث

Article 11, Volume 57, Issue 1 - Serial Number 114, September 2025, Pages 287-315   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jquran.2023.83199.1578

Authors

Saeedeh Mohseni¹; Mohammad hasan Rostami^{* 2}; Hasan Naghizadeh³

¹PhD Graduate, Department of Qur’an and Hadith Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

²Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

³Professor, Department of Qur’an and Hadith Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

Abstract

 
Isnād reinforcement through alteration, substitution or correction is a well-established method in addressing weak chains of transmission in Hadith literature. A prominent example is the practice of correcting weak chains in al-Mashyakhat al-Tahdhībayn using authentic chains found in al-Fihrist, a method employed by many rijāl scholars to increase the number of reliable isnāds and transmission routes in al-Mashyakha, though there are differences in how this principle is applied and in the process it involves. Most proponents base this approach on Shaykh Ṭūsī’s transfer of certain transmission paths from Mashyakha to al-Fihrist. However, Āṣif Muḥsinī, a contemporary expert in rijāl studies, questions this practice, arguing that such corrections lack sufficient textual support in al-Fihrist. He points particularly to the frequent use of the expression “akhbaranā” (he informed us) by Ṭūsī, which he believes indicates mere awareness of book titles rather than concrete modes of transmission such as audition or recitation. While Muḥsinī also presents some speculative arguments, these lack strong theoretical evidence.

Keywords

Isnād correction; al-Mashyakhat al-Tahdhīb; reliable chains; al-Fihrist; Āṣif Muḥsinī

References

https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/shahidi/feqh/1401/14011209

https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/shobeiry_mohammad/feqh/98/980903/

ابن‌شهیدثانی، حسن‌بن‌زین‌الدین. منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان. به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ‌اول، 1362.

اعرجی کاظمی، سید محسن‌. عدة الرجال. به‌تحقیق مؤسسة الهدایة لاحیاء التراث. قم: اسماعیلیان، چاپ‌اول، 1415ق.

بحرالعلوم، سید محمدمهدی‌بن‌مرتضی. الفواید الرجالیة. به‌تحقیق محمدصادق بحر العلوم. تهران: مکتبة الصادق(ع)، چاپ‌اول، 1363.

پاکتچی، احمد. دانشنامهٔ بزرگ اسلامی، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی. مقالهٔ «تحمل حدیث». مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ‌اول، 1367.

تفرشى، مصطفى‌بن‌حسین. نقد الرجال. به‌تحقیق مؤسسهٔ آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث. قم: آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، چاپ‌اول، 1377.

تهرانی، محمدحسن. «بررسی روش عمومی شیخ طوسی در کتاب فهرست». مطالعات اسلامی علوم قرآن و حدیث. س40، ش81(1387): 135-164.

تهرانی، محمدحسن. الذریعة الی تصانیف الشیعة. قم: اسماعیلیان و کتابخانهٔ اسلامیهٔ تهران‌، چاپ‌اول، 1408ق.

جلالی، مهدی، رحیمه شمشیری. «مزایای فهرست نجاشی بر فهرست و رجال شیخ طوسی و بررسی نسبت و اختلاف آن‌ها با یکدیگر». دو فصلنامهٔ علوم قرآن و حدیث. س41، ش83(1388): 101-120.

حائری، سیدکاظم. مباحث الاصول. تقریرات خارج سیدباقر صدر. قم: دار البشیر، چاپ‌اول، 1385.

خطیب، محمد عجاج. اصول الحدیث علومه و مصطلحه. بیروت: دار الفکر، چاپ‌اول، 1426ق.

خویی، ابوالقاسم‏. معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‌جا: بی‌نا، چاپ‌پنجم، 1413ق.

ربانی، محمدحسن. سبک‌شناسی دانش رجال حدیث. قم: مرکز فقهی ائمهٔ اطهار(ع)، چاپ‌اول، 1385.

سبحانی تبریزی، جعفر. کلیات فی علم الرجال. قم: حوزهٔ علمیه، مرکز مدیریت، چاپ‌دوم، 1410ق.

سیستانی، محمدرضا. قبسات من علم الرجال. بیروت: دار المورخ العربی، چاپ‌دوم، 1438ق.

شبیری، سیدجواد. درس خارج فقه. مدرسهٔ فقاهت.

شهیدی، محمدتقی. درس خارج فقه. 1401، مدرسهٔ فقاهت.

شوشتری، محمدتقی. قاموس الرجال. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ‌دوم، 1410ق.

طریحی، فخرالدین‌بن‌محمدعلی. جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال. به‌تحقیق محمدکاظم طریحی. تهران: کتاب‌فروشی جعفری تبریزی، بی‌تا.

طوسی، محمد‌بن‌حسن. الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ‌چهارم، 1363.

طوسی، محمد‌بن‌حسن. تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ‌چهارم، 1365.

طوسی، محمد‌بن‌حسن. فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الأصول‏. به‌تحقیق عبدالعزیز طباطبایی. قم: محقق طباطبایی، 1420ق.

علی‌نژاد، ابوطالب. «آشنایی با طریق شیخ طوسی و نقش کاربردی آن»، حدیث حوزه. ش2(1390)، 7-31.

قاسمی، محمد جلال‌الدین. قواعد التحدیث من متون مصطلح الحدیث. بیروت: چاپ محمد بهجه بیطار. چاپ‌اول، 1407ق.

کلباسی، محمد‌بن‌محمدابراهیم. الرسایل الرجالیة. به‌تصحیح محمدحسین درایتی. قم: مؤسسهٔ علمی‌فرهنگی دار الحدیث، چاپ‌اول، 1422ق.

محسنی، محمدآصف. بحوث فی علم الرجال. قم: مرکز المصطفی العالمی للترجمه و النشر، چاپ‌پنجم، 1389.

مروی، محمدحسین، محمد غفوری‌نژاد. «سیمای مکتب کلامی بغداد بر اساس داده‌های نجاشی و طوسی». پژوهش‌نامهٔ کلام. س7، ش14(1400): 213-240.

معرفت، محمدهادی. تفسیر و مفسران. قم: مؤسسهٔ فرهنگی التمهید، چاپ‌اول، تابستان1380.

مقدس اردبیلی، محمد‌بن‌علی. جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد. بیروت: دار الاضواء، چاپ‌اول، 1403ق.

مقدس اردبیلی، محمد‌بن‌علی. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ‌اول، 1403ق.

نجاشی، احمد‌بن‌على‏. رجال النجاشی. به‌تحقیق موسی شبیری زنجانی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ‌ششم، 1365.

نوری، حسین‌بن‌محمدتقی. مستدرک الوسایل. به‌تحقیق مؤسسهٔ آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث. بیروت: آل‌البیت لاحیاء التراث، چاپ‌اول، 1429ق.

نیل‌ساز، نصرت، ابوالفضل رجایی‌فرد. «سیر تاریخ‌نگاری شیعه در پنج قرن نخست براساس دو فهرست شیخ طوسی و نجاشی». معرفت. س27، ش251(1397): 25-40.