اعتبارسنجی عدم فصل به مثابه ابزاری برای تعمیم حکم

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 دی 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.83097.1599

نویسندگان

مسعود حبیبی مظاهری¹؛ محمدتقی فخلعی^{* 2}؛ محمد تقی قبولی درافشان³

¹دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد

²استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد

³دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی ، مشهد

چکیده

عدم فصل و اجماع مرکب شبه دلیلی فقهی است که نزد فریقین به منظور اثبات یا تعمیم حکم، فراوان مورد استفاده قرار می‌گیرد. پایه‌های نظری این بحث بر اجماع بر وجود پیوستگی میان حکم دو یا چند موضوع صرفاً مبتنی بر این مدعا که هیچیک از امت میان دو موضوع قائل به فصل نگردیده، متکی است. در این پژوهش که با روش توصیفی‌تحلیلی انجام پذیرفته تلاش شده پایه‌های نظری بحث تبیین و حجیت عدم فصل به مثابه دلیل یا ابزاری برای تعمیم حکم در بوته آزمون قرارگیرد. حاصل تحقیق آنکه عدم فصل توان نشان دادن مقتضیات مشترک جهت صدور حکم یکسان در دو یا چند مسئله را ندارد و در بسیاری از موارد ادعایی یا قول به فصل وجود دارد یا امکان تفصیل با توجه به تفاوت‌ها منتفی نیست. از سویی عدم قول به فصل هرگز ظرفیت کاشفیت از رأی معصوم را ندارد. در مواردی نیز عدم فصل خود معلول وجود علت مشترک حکم است یا یکسانی حکم در دو طرف به گنجیدن دو طرف در عنوان عام مربوط است که در هرحال استناد به عدم فصل را بی‌فایده می‌سازد. سرانجام به‌رغم انبوهی موارد استناد به عدم فصل در متون فقهی، اعتبار آن به سختی در معرض چالش است.

کلیدواژه‌ها

عدم فصل"؛ قول به عدم فصل"؛ اجماع مرکب"؛ "؛ تعمیم حکم"

مراجع