بررسی جایگاه پردیس های تاریخی برای تحریک توسعه در بازآفرینی شهری ( مورد مطالعه: مجموعه مفخم بجنورد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 12، شماره 1، خرداد 1404، صفحه 115-123   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2024.81946.1311

نویسندگان

حسن پارسی پور^{* 1}؛ صابر محمدپور²؛ فروغ خزاعی نژاد³

¹استادیار، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیاو برنامه ریزی شهری،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد،ایران

²استادیار، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

³استادیار، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیاو برنامه ریزی شهری،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران

چکیده

آنچه که در اثر رشد شتابان شهرنشینی و تغییرات فضایی کالبدی قسمتی از محلات بافتهای تاریخی به خوبی مشهود است ناکارآمدی کارکردی آنهاست که علی رغم این افت ، هنوز ارزش‌هایی را در خود نهفته دارد. بافت قدیم شهر بجنورد دارای مشکلات و پتانسیل هایی در سیستم های مختلف مدیریتی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی است. برخی از مشکلات و پتانسیل های مذکور نشأت گرفته ازحوزه فراگیر بافت قدیم شهر می باشد. وجود دو اثر باقیمانده عمارت و آیینه خانه از مجموعه دارالحکومه مفخم پتانسیلی است که می تواند در بازآفرینی بافت قدیم اثربخش باشد. روش تحقیق پژوهش حاضر بر اساس نوع توصیفی – تحلیلی بوده و بر اساس هدف، توسعه ای – کاربردی است. علاوه بر اطلاعات جمع آوری شده کتابخانه ای، تعداد 30 پرسشنامه از سه نهاد اداری و به شکل نمونه طبقه­بندی شده توسط مدیران تکمیل شد. نتایج حاصل از تحقیق بر مبنای مدل SWOT و  QSPMنشان می دهد که با توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگی عناصر مجموعه و پتانسیل گردشگری بجنورد، میزان آگاهی مردم با 26/5 نمره از اهمیت خاصی برخوردار است. بر این اساس پیشنهاد می گردد اقدامات مدیریتی همچون توجه به مدیریت یکپارچه سازمانهای مختلف، اقدامات اجتماعی همچون جلوگیری از بوجود آمدن فضاهای ناامن و پنهان برای افزایش امنیت اجتماعی محله و برگزاری رویدادهای ملی و منطقه ای در عرصه فضای باز مجموعه و اقدامات کالبدی همچون ایجاد یک میدان عمومی برای اجرای رویدادها و تعریف محور پیاده در حدفاصل دو اثر تاریخی عمارت و آیینه خانه می تواند در بازآفرینی بافت بسیار موثر باشد.

کلیدواژه‌ها

بازآفرینی شهری؛ بجنورد؛ پردیس تاریخی؛ دارالحکومه مفخم؛ محرک توسعه

مراجع

1. ارزمانی م، و وطن پرست، م، و معتمدی، م. (1399). راهکارهای مشارکتی در تدوین شاخص­های بازآفرینی شهر بجنورد با رویکرد توسعه پایدار، مطالعات هنر اسلامی، دوره 16، شماره 38، صص 20-37.
2. ایازی، س. (1389). سکونتگاه­های غیر رسمی و برنامه­ریزی­های اجتماع­محور، فصلنامه سپهر، سال نوزدهم، شماره 73، بهار 1389، صص 64-73.
3. بنی عامریان، ح، و عندلیب، ع، و جهانشاهلو، ل. (1400). تبیین مدل نظری عوامل مؤثر بر بازآفرینی مراکز تاریخی از منظر محرکهای توسعه شهری، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال سیزدهم، شماره چهل و هفتم، پائیز 1400، صص 15-29.
4. بوچانی، م، و بهرام پوری، آو جهانشاهی، س. (1400). بازآفرینی بافت تاریخی مبتنی بر توسعه میان­افزا؛ راهکاری در پایداری اجتماعی-اقتصادی شهر، فصلنامه اقتصاد و برنامه ریزی شهری دوره 2، شماره 1، بهار 1400، صص 19-27.
5. بهزادی، س، و جلیلی صدرآباد، س. (1402). بررسی نقش دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی در توانمندسازی محدوده­های هدف توسعه (نمونه مطالعاتی: محله ناصرخسرو اصفهان)،مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، سال دهم، شمارۀ 1 ، بهار 1402، شمارۀ پیاپی 20، صص 12157-174.
6. پارسی پور، ح. (1394). ظرفیت سنجی فضایی در برنامه ریزی توسعه درونزای شهر (مطالعه موردی : شهر بجنورد)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
7. پارسی­پور، ح. (1400). امکان سنجی بلندمرتبه سازی شهر بجنورد، نشریه مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، دوره 16، شماره 55، تابستان 1400، صص 269 –
8. پوراحمد، ا، و اکبرنژاد بایی، ر. (1390). هرم بازآفرینی بافت تاریخی شهری با استفاده از مدل SWOT (نمونه موردی، بافت تاریخی شهر بابل)، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی چشمانداز زاگرس، سال سوم، شماره 9، پاییز 1390، صص 81-107.
9. رجبی، ا. (1400). شناسایی پیشران­های کلیدی مؤثر بر بازآفرینی بافت تاریخی شهر تبریز با رویکرد آینده­پژوهی ، فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی ، سال ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1400 ، صص 211-237.
10. رضایی، س، و کریمیان بستانی، م، و میری، غ. (1401). شناسایی پیشرانهای موثر در بازآفرینی شهری سکونتگاههای غیررسمی با رویکرد آینده پژوهی (نمونه موردی: شهر زاهدان) ،مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، سال نهم، شمارۀ 4 ، زمستان1401، شمارۀ پیاپی 19، صص 127-149
11. شیخی­نصب، م، و اذانی، م و مومنی،م، و محمدی ده چشمه، م. (1400). تحلیل عوامل مؤثر بر بازآفرینی بافت­های تاریخی از منظر توسعه گردشگری، مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، سال هشتم، شمارۀ 1 ، بهار و تابستان 1400، شمارۀ پیاپی 14، صص 123-144
12. صدری، آ، و بانکیان تبریزی، آ، و رفایی ش. (1398). تأثیر پیاده راه بر افزایش تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری بجنورد( نمونه موردی: حیابان طالقانی، محدوده میدان شهید تا مخابرات)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 19، شماره 54 ، پاییز 1398، صص 81 –
13. صنیعی­پور، ح، و شراره، ف، و میرزا علی م. (1396). وا کاوی معماری سنتی دوره قاجار در عمارت دارالحکومه مفخم بجنورد، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره ۲۲ شماره ۲، تابستان 1396، صص 75 –
14. عین الهی، د، و قنبران، ع. (1401). بازآفرینی فرهنگ مبنای مراکز شهری با تاکید بر احیای عناصر تاریخی و ایجاد فضاهای هویتمند؛ مطالعه موردی: مرکز شهر تکاب، شهرسازی ایران، دورۀ 8 ،شمارۀ 5 ، بهار و تابستان 1041 ،صفحه 1-20.
15. فنی، ز، و شیرزادی، ف. (1397). تحلیل عوامل موثر بر بازآفرینی فضاهای تاریخی شهر (مطالعه موردی: میدان مشق، تهران)، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی دوره 13 ،شماره 1( پیاپی42) ، بهار 1397، صص 179-197.
16. قانع، ما، و آروین، م، و ملکی، س. (1399). سنجش قابلیت بهره­گیری از محرک­های توسعه شهری در بازآفرینی بافت فرسوده (مورد شناسی: محله شاه جوق سمنان) ، جغرافیا و آمایش شهری و منطقه­ای، سال 10 ، شماره 34، بهار 1399، صص 1-22.
17. قربانی، ر، و اصغرزمانی، ا، و طاهونی، م.(1401). تحلیل مولفه­های بازآفرینی پایدارشهری در محلات شمالی بافت تاریخی – فرهنگی تبریز با رویکرد انسجام و پیوستگی، مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، مقاله آماده انتشار، فروردین 1401، صص 1-28
18. مرادی، ف، و سعیده زرآبادی، ز، و ماجدی، ح. (1398). واکاوی اصول بازآفرینی شهری فرهنگ- مبنا با رویکرد ارتقای رقابت پذیری، فصلنامه باغ نظر ، شماره 16 (70)، بهار 1398.
19. مظفری، ص. (1386). بررسی ساختار معماری عمارت دارالحکومه مفخم بجنورد، پایان نامه کاردانی مرمت و احیاء بناهای تاریخی، دانشگاه گلستان، گرگان.
20. مهدیزاده، ج. (1383). نظریه­های جدید اقتصادی- اجتماعی در مطالعات شهری بحث سوم نظریه­های جامعه شناختی در مطالعات شهری، مجله جستارهای شهرسازی، شماره نهم، تابستان 1383، صص 21-31.
21. نوریان، ف، و آریانا، ا. (1391). تحلیل چگونگی حمایت قانون از مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری مطالعه موردی : میدان امام علی (عتیق) اصفهان ، نشریه هنرهای زیبا ، دوره 17 ، شماره 2 ، تابستان 1391 ، صص 27-15.
22. وزارت راه و شهرسازی، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران. (1394). مجموعه قوانین و مقررات بازآفرینی شهری پایدار،  انتشارات سازمان عمران و بهسازی شهری، تهران، چاپ اول.
23. وزارت راه و شهرسازی، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران. (1395). جستار کیفیت در تجربه­های بازآفرینی شهری – دفتر سوم،  انتشارات سازمان عمران و بهسازی شهری، تهران، چاپ اول.
24. هاشم پور، پ، و نژاد ابراهیمی، ا، و یزدانی ث. (1397). کاربست رویکرد زمینه گرایی در بازآفرینی بافت­های تاریخی (نمونه موردی : میدان صاحب الامر تبریز)، دو فصلنامه معماری شهری پایدار، سال ششم، شماره یک، بهار و تابستان 1397، صص 124-105.

 

25. Abedini A., & Khalili, A. (2019). Determining the capacity infill development in growing metropolitans: A case study of Urmia city, Journal of Urban Management, Volume 8, Issue 2, August 2019, Pages 316-327.
26. Alpopi C. & Manole. (2013). Integrated Urban Regeneration - Solution for Cities Revitalize, International Economic Conference of Sibiu 2013 Post Crisis Economy: Challenges and Opportunities, IECS 2013, Procedia Economics and Finance 6 ( 2013 ) 178 – 185.
27. Chahardowli M. & Sajadzadeh H. (2022). A strategic development model for regeneration of urban historical cores: A case study of the historical fabric of Hamedan City, Land Use Policy, Volume 114, March 2022.
28. Doberstein C. & Hickey R. & Li E. (2016). Nudging NIMBY: do positive messages regarding the benefits of increased housing density influence resident stated housing development preferences? Land Use Policy 54, 276–289.
29. Gokce D. & Tanriverdi kaya A. (2019). Urban regeneration approaches in historic urban fabric in architectural students’ proposals: a case study in yukari mahalle, akcakoca.
30. Gunder M. (2011). Commentary: Is Urban Design Still Urban Planning? An Exploration and Response, Journal of Planning Education and Research 31(2) 184–195.
31. Mason D. & Victoria A. (2008). Community-based and Poverty Alleviation in Oaxaca Mexico, Journal Education and Research, NO 27, PP 245-260.
32. Ozlati E. & Nasr T. (2015). Regeneration of Historical Fabrics with the Approach of Mental Image and Memory of the Places (Case study: Shiraz Historic Pathway “Khaneghah Ahmadi”), European Online Journal of Natural and Social Sciences Vol.3, No.3 Special Issue on New Trends in Architecture, Civil Engineering, and Urban Studies,pp 356-368.
33. Rafieiyan M. & Mohammadi Aydaghmish. (2016). Proposing a Conceptual Framework of Urban Regeneration Interaction and Entrepreneur City in Achieving Place Marketing, A Quarterly Journal of Urban Economics and Management, Vol. 5, No2(18), 1 -20.
34. Un-habitat.(2021). Urban regeneration as a tool for inclusive and sustainable recovery, Report on the Expert Group Meeting, 1 - 2 December 2021, in Bilbao, Basque Country, Spain, ConferencePaper,https://www.researchgate.net/publication/332106251, pp 103-117.