1استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه اراک، اراک، ایران
2استادیار گروه مشاوره، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
3دکتری جامعه شناسی، دانشگاه تبریز،تبریز، ایران
چکیده
فضای مجازی دنیای جدیدی برای کشف و یادگیری دانش‌آموزان ایجاد کرده است. معلمان و خانواده‌ها دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند تا از فضای مجازی برای یادگیری خود استفاده کنند؛ اما هر محتوایی در فضای مجازی برای دانش‌آموزان مناسب نیست. این اطلاعات مزایای بی‌شماری را برای کاربران فراهم می‌کند. با این حال، با تهدیدهای جدی نیز همراه است. هدف از تحقیق حاضر مطالعۀ کیفی آسیب‌های فضای مجازی در دانش‌آموزان متوسطۀ اول شهر بوده است. برای تحقق این هدف از روش کیفی استفاده شد. داده‌های این مطالعه از روش مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته گردآوری و از روش تحلیل مضمون برای تحلیل داده‌ها استفاده شده است. با کمک نمونه‌گیری هدفمند و با معیار اشباع نظری با 14 نفر از دانش‌آموزان متوسطۀ اول شهر اراک مصاحبه شد و نهایتاً داده‌های گردآوری‌شده در قالب 2 مضمون کلان و 8 مضمون سازمان‌دهنده، کدگذاری و تحلیل شد. نتایج نشان می‌دهد که شش دستۀ کلی آسیب‌های خانوادگی، آسیب‌های تحصیلی، آسیب‌های اجتماعی، آسیب‌های روانی، آسیب‌های مذهبی و آسیب‌های جسمی را می‌توان به‌عنوان آسیب‌های فضای مجازی دانش‌آموزان در نظر گرفت. دو دستۀ دلایل خانوادگی (خانوادۀ گسسته و پریشان و سوء مدیریت و نظارت) و اجتماعی (فقدان سواد رسانه‌ای، فشارهای هنجاری و گذران اوقات فراغت) مهم‌ترین دلایل ایجاد آسیب های فضای مجازی مطرح شدند. در انتها باید بیان کرد که استفاده از فضای مجازی به بخش جدانشدنی از زندگی دانش‌آموزان تبدیل شده است و حضور بیشتر در این فضا بدون داشتن سواد رسانه‌ای و جذابیت فضای واقعی مثل خانواده و مدرسه می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر دانش‌آموزان داشته باشد.
ابراهیمی، س.، و خواجه‌وند احمدی، ع. (1399). تحلیل روان‌سنجی مقیاس قربانی‌شدن در فضای مجازی و ارتباط آن با عوامل روانی و اجتماعی در دانش‌آموزان دختر. مطالعات اجتماعی-روان شناختی زنان، 18(3)، 180-145.
اشتراوس، ا.، و کوربین، ج. (1391). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. (ا. افشار، مترجم) تهران: نشر نی.
باهنر، ن.، و جعفری کیذقان، ط. (1389). تلویزیون و تأثیرات کاشتی آن بر هویت فرهنگی ایرانیان. فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی، 4(1)، 156-131.
بهرامی، م.، و شاهی، ف. (1402). بررسی آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان و شیوه‌های مقابله با آن، هشتمین کنگره بین المللی تحقیقات بین رشته ای در علوم انسانی اسلامی، فقه، حقوق و روانشناسی، تهران: دانشگاه علمی کاربردی.
پورشهریاری، م. (1386). مقایسۀ افسردگی، انزوای اجتماعی و ارتباطات خانوادگی دانش‌آموزان دختر کاربر و غیر کاربر اینترنتی دبی. مطالعات روان‌شناختی، 1(2)، 69-49.
حبیب‌زاده ملکی، ا.، و قاسمی، م. (1388). رابطۀ بین استفاده از رسانه‌های صوتی-تصویری و بزهکاری نوجوانان. پژوهش‌های ارتباطی، 16(2)، 120-95.
حبیبی فهیم، ح.، خانیکی، ه.، و انتظاری، ا. (1392). رابطۀ فضای مجازی و عام‌گرایی کاربران اینترنت در میان کارکنان سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 2(90)، 161-141.
حدادیان، ع.، حضرتی صومعه، ز.، و ودیعه، س. (1402). تبیین جامعه‌شناختی آسیب‌های اجتماعی فضای مجازی در بین نوجوانان پسر. پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 18(1)، 124-101.
خرازانی، س. ح. (1395). رابطۀ استفاده از فضای سایبر با گرایش دانش‌آموزان به خشونت. پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، 11(1)، 184-161.
خواجونداحمدی، ع.، و ابراهیمی، س. (1400). نقش عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی در بزه‌دیدگی در فضای مجازی. مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، 13(2)، 23-7.
ربیعی، ع.، و محمدزاده یزد، ف. (1392). آسیب‌شناسی فضای مجازی، بررسی تأثیر استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی دانشجویان. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 2(6)، 60-43.
رحمانی، س.، و ایل‌بیگی، ر. (1400). نقش ابعاد شخصیتی هگزاکو و نگرش‌های مذهبی و هوش اخلاقی در پیش‌بینی آسیب‌های فضای مجازی در دانش‌آموزان دختر دورۀ دوم مقطع متوسطۀ شهر مشهد. رویش روانشناسی، ۱۰ (۱۱)، 228-219.
روشندل اربطانى، ط.، و امیرى، ع. (1390)، بررسى الگوی مصرف رسانه‌ای دانش‌آموزان و تأثیرپذیری آنها از رسانه‌ها با هدف برنامه‌ریزى‌هاى آموزشى پلیس. مطالعات امنیت اجتماعی، 1(25)، 105-53.
رهبر، ن.، نیک‌قدم حجتی، س.، و سلیمانی روزبهانی، ف. (1394). تعیین عوامل مؤثر بر آسیب‌های فضای مجازی و راهکارهای مقابله با آن در دانش‌آموزان ایرانی (مطالعۀ موردی: دانش‌آموزان مقطع متوسطه و پیش‌دانشگاهی مدارس ناحیۀ 1 کرج). دومین‌همایش بین‌المللی مدیریت و فرهنگ توسعه، تهران.
زندوانیان، ا.، حیدری، م.، باقری، ر.، و عطارزاده، ف. (1392). آسیب‌های فضای مجازی بین دانش‌آموزان دختر. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 14(23)، 216-195.
سراج‌زاده، س. ح.، و بابایی، م. (1389). جهانی‌شدن، فرهنگ جهانی و کجروی فرهنگی. علوم اجتماعی، 17(48)، 71-43.
شربتیان، م. ح.، و بخارایی، ا. (1393). پیامدهای اجتماعی آسیب‌شناختی اینترنت. مهندسی فرهنگی، 8(79)، 172-143.
شمس، س.، عموزاده، م.، زینیوند مقدم، ح.، و غلامی، ب. (1392). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به کجروی فرهنگی دانشجویان دختر و پسر. زن و جامعه،4(1)، 123-101.
شیوندی، ک.، حسنوند، ف.، عبدالهی مقدم، م.، و کوشکی، م. (1401). مقایسۀ ویژگی‌های روان‌شناختی دانش‌آموزان دبیرستانی درگیر در فضای مجازی و دانش‌آموزان معمولی. مطالعات رسانه‌های نوین، 8(30)، 180-155.
فرجاد، م. ح. (1380). آسیب‌شناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی انحرافات. تهران: بدر.
قاسمی، و.، عدلی‌پور، ص.، و کیانپور، م. (1392). تعامل در فضای مجازی شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و تأثیر آن بر هویت دینی جوانان؛ مطالعۀ موردی فیس‌بوک و جوانان شهر اصفهان. دوفصلنامه علمی پژوهشی دین و ارتباطات، 19(2)، 35-9.
قاسمی، و.، میرمحمدتبار، س. ا.، و عدلی‌پور، ص. (1393). تبیین جامعه‌شناختی تأثیر رسانه‌های خارجی بر کجروی فرهنگی دانش‌آموزان دبیرستانی شهر فریدونکنار. مطالعات توسعۀ اجتماعی-فرهنگی، 2(3)، 78-53.
محمدپور، ا. (1389). طرح‌های تحقیق با روش‌های ترکیبی: اصول پارادایمی و روش‌های فنی. مطالعات اجتماعی ایران، 4(2)، 26-1.
Joseph, S., & Stockton, H. (2018). The Multidimensional Peer Victimization Scale: A systematic review. Aggression and Violent Behavior, 42(1), 96–114.
Morgan, M. (1995). The Critical Contribution of George Gerbner, Colorado. Westview Press,19(2), 99-117.
Salwen, M. (1991) Cultural imperialism: a media effects approach. Critical Studies in Mass Communication, 8(1), 29-38.
White, R. (1983). A backwater awash: The Australian experience of Americanisation. Journal of Theory, Culture and Society, 1(1), 108-122.
