نقد روش‌شناختی تمرکز بر متن خطابات شرعی در مقام استظهار از ادلۀ نقلی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 9، دوره 57، شماره 2 - شماره پیاپی 141، مرداد 1404، صفحه 233-253   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.84380.1640

نویسندگان

مهدی گرامی پور¹؛ مصطفی جمال بافقی²

¹استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

²استاد سطوح عالی حوزۀ علمیۀ قم

چکیده

فقها اصل مسلمی با عنوان «حاکمیت عرف» را در باب فهم ظواهر متون شرعی پذیرفته‌اند که طبق آن، اعتبار تمامی ظهورهای ادعاشده در ادلۀ لفظیه، منوط به انطباق با فهم عرفی از متن دلیل است، لیکن به‌نحو گسترده نوعی رفتار خاص در برداشت از خطاب در میانشان رواج دارد که در کتب اصولی به این شیوه و چرایی آن اشاره‌ای نشده است. در این شیوه به خطابات شرعی که در واقع طریقیت در کشف واقع دارند موضوعیت داده شده و متن دلیل به‌منزلۀ واقعیت قانون تلقی شده است و در موارد بسیاری افراط در برداشت معانی صورت‌گرفته است. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی و نقد این روش و ثمرات آن در مقام استظهار بپردازد. منشأ این نوع استظهار در کلام برخی از فقها احتجاج‌محوربودن استفاده از ادله است که با دو نقد مواجه است: نقد نخست، غیرعرفی‌بودن چنین استظهاری است و نقد دوم مربوط به چگونگی ثبت و انتقال احادیث است.

کلیدواژه‌ها

فهم عرفی؛ استظهار؛ دلیل لفظی؛ خطاب شارع

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانى، محمدکاظم‌بن‌حسین. کفایة الأصول. قم: بی‌نا. 1409ق.

آملى، محمدتقى. مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى. بی‌جا: بی‌نا. 1380ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على. کتاب من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1413ق.

اصفهانی، محمدحسین. نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. بیروت: آل‌البیت لاحیاء التراث. چاپ‌دوم، 1429ق.

حر عاملى، محمد‌بن‌حسن. وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت(ع). 1409ق.

خمینى، روح‌الله. تهذیب الأصول. تهران: بی‌نا. 1423ق.

خویى، ابوالقاسم. المستند فی شرح العروة الوثقى. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

خویى، ابوالقاسم. مصباح‌الفقاهة: المکاسب. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

خویى، ابوالقاسم. موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسۀ احیاء آثار امام خوئی(ره). 1418ق.

روحانی، محمد، منتقی الاصول. قم: دفتر آیت‌الله سیدمحمد حسینی روحانی. چاپ‌اول، 1413ق.

روحانى، محمد. المرتقى الى الفقه الأرقى: کتاب الخمس. قم: مولود الکعبة. 1422ق.

سبزواری، عبدالأعلى. مهذب الأحکام. قم: المنار. 1413ق.

شبیرى زنجانى، موسی. کتاب نکاح. قم: رأى‌پرداز. 1419ق.

شهیدی‌پور زنجانی، محمدتقی. ابحاث اصولیة. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

صدر، محمدباقر. بحوث فی علم الأصول. قم: بی‌نا. 1417ق.

طباطبایى قمی، تقى. دراساتنا من الفقه الجعفری. قم: خیام. 1400ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة. 1407ق.

عراقی، ضیاء‌الدین. نهایة الافکار. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌سوم، 1417ق.

عراقى، ضیاءالدین. رسالة فی اللباس المشکوک. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1414ق.

علیدوست، ابوالقاسم. فقه و مصلحت. بی‌جا: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. 1388.

فاضل موحدى لنکرانى، محمد. اصول فقه شیعه.  قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار. 1381.

فیاض، محمداسحاق. تعالیق مبسوطة على العروة الوثقى. قم: محلاتى. بی‌تا.

مکارم شیرازی، ناصر. انوار الفقاهة: کتاب الخمس و الأنفال. قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع). 1416ق.

منتظرى، حسینعلى. کتاب الخمس و الأنفال. قم : بی‌نا. بی‌تا.

نایینى، محمدحسین. فوائد الأصول. قم: بی‌نا. 1376.

هاشمی شاهرودی، محمود. بحوث فی علم الاصول. بی‌جا: مؤسسۀ فقه و معارف اهل‌ البیت(ع). چاپ‌اول، 1433ق.

یزدى، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم. حاشیة فرائد الأصول. قم: بی‌نا. 1426ق.