تأثیر بیماری آلزایمر بر وجوب و صحت نماز

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 57، شماره 2 - شماره پیاپی 141، مرداد 1404، صفحه 139-169   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.85488.1694

نویسندگان

سهیلا رستمی^* ؛ وریا حفیدی

دانشیار گروه فقه شافعی، دانشکدهٔ علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

چکیده

آلزایمر از بیمارهای مغزی غیرقابل برگشت و شایع دوران بزرگ‌سالی است که به‌علت رسوب ترکیبات شیمیایی آسیب‌زا در ساختار سلول‌های مغزی پدید آمده و سبب اختلال در انتقال پیام‌های عصبی بین سلول‌ها و کارایی حافظۀ کوتاه‌مدت و سپس بلندمدت شده و بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی بیمار تأثیر گذاشته و توانایی ذهنی و جسمی وی را به‌‌مرور کاهش می‌دهد. با‌وجود شیوع، گستردگی و روند روبه‌رشد این بیماری، پژوهش‌های فقهی محدودی درباره تأثیر آلزایمر بر احکام و تکالیف شرعی افراد مبتلا به این بیماری انجام شده‌ است. در این پژوهش که براساس روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است، به بررسی و تحلیل فقهی تأثیر بیماری آلزایمر بر وجوب، صحت و ادای نماز از دیدگاه مذاهب ‌اسلامی پرداخته‌ می‌شود. حاصل بررسی ادوار هفت‌گانهٔ آلزایمر آن است که از مرحلۀ پنجم بیماری به بعد، علاوه‌بر آنکه بیمار شرط قدرت یعنی اراده، علم و آگاهی‌اش را از دست می‌دهد، شرط عقل را نیز دارا نخواهد بود؛ چراکه وی به حیات نباتی نزدیک شده و برای انجام کارهای روزمرۀ خود نیازمند یاری اطرافیانش است، در این‌حالت بیمار علاوه‌بر آنکه اهلیت ادایش را ازدست می‌دهد، به‌تبع، مخاطب حکم تکلیفی نیز نیست.

کلیدواژه‌ها

آلزایمر؛ ادا؛ صحت؛ نماز؛ وجوب

مراجع

آلتمن، لیندا. آلزایمر. ترجمهٔ فرهاد همت‌خواه. تهران: عصر کتاب. چاپ‌سوم، 1390.

ابن‌ابی‌شیبه، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ب‍ن‌‌م‍ح‍م‍د. ال‍م‍ص‍ن‍ف‌ ف‍ی‌ الاح‍ادی‍ث‌ و الاث‍ار. ریاض: الرشد. 1409ق.

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر ‌الفتاوی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی. 1410ق.

ابن‌بطال، ع‍ل‍ی‌‌ب‍ن‌‌خ‍ل‍ف‌. شرح صحیح البخارى. ریاض: الرشد. 2003م.

ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم. شرح عمدة الفقه. ریاض: دار العاصمة. 1997م.

ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم. مجموع الفتاوی. المدینة النبویة: مجمع الملک فهد. 1995م.

ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی. فتح الباری. بیروت: دار المعرفة. 1379ق.

ابن‌حجر هیتمی، احمدبن‌محمد. تحفة ‌المحتاج. مصر: المکتبة التجاریة الکبری. 1983م.

ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد. المحلى. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1425ق.

ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد. مسند. بیروت: الرسالة. 2001م.

ابن‌رجب، عبدالرحمن‌بن‌احمد. فتح الباری. المدینة النبویة: مکتبة الغرباء الأثریة. 1996م.

ابن‌رشد، محمدبن‌احمد. بدایة المجتهد و ن‍ه‍ای‍ة ال‍م‍ق‍ت‍ص‍د. قاهره: دار الحدیث. 2004م.

ابن‌عابدین، محمدامین. رد المختار علی الدر المختار (حاشیه ابن‌عابدین). قاهره: دار الفکر. 1992م.

ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبدالله. الکافی. ریاض: مکتبة الریاض. 1980م.

ابن‌عثیمین، محمدصالح. الشرح الممتع علی زاد المستقنع. ریاض: دار ابن الجوزی. 1428ق.

ابن‌عربی، محمدبن‌عبدالله. احکام القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة. 2003م.

ابن‌قدامه، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌‌ب‍ن‌‌اح‍م‍د. المغنی. قاهره: مکتبة القاهرة. 1968م.

ابن‌قیم جوزیه، محمدبن‌ابی‌بکر. اغاثة اللهفان فی مصائد الشیطان. ریاض: مکتبة المعارف. بی‌تا.

ابن‌قیم جوزیه، محمدبن‌ابی‌بکر. تهذیب السنن مطبوع مع عون المعبود. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1415ق.

ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید. سنن. بیروت: دار احیاء الکتب العربیة. بی‌تا.

ابن‌مفلح، ابراهیم‌بن‌محمد. المبدع فی شرح المقنع. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1997م.

ابن‌منذر، محمدبن‌ابراهیم. الأوسط فی السنن و الإجماع و الإختلاف. ریاض: دار طیبة. 1985م.

ابن‌نجیم، زین‌الدین‌بن‌ابراهیم. الأشباه و النظائر. بیروت:  دار الکتب العلمیة. 1999م.

ابن‌نجیم، زین‌الدین‌بن‌ابراهیم. البحر الرائق فی شرح کنز الدقائق. بیروت: دار الکتاب الاسلامی. بی‌تا.

ابن‌هشام، عبدالله‌بن‌یوسف. شرح شذور الذهب فی معرفة کلام العرب. سوریا: الشرکة المتحدة للتوزیع. بی‌تا.

ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث. سنن ابی‌داود. بیروت: دار الرسالة العالمیة. 2009م.

ارجمند، محسن، محمد صمدانی‌فر. بیماری آلزایمر؛ مجموعه کتاب‌های بهداشت سالمندان7. تهران: نسل فردا. 1383.

استفتائات دفتر مقام معظم رهبری، 27- http://www.leader.ir/. تاریخ مراجعه به سایت 18 آبان1402.

بخاری، محمدبن‌اسماعیل. صحیح البخاری. بیروت: دار طوق النجاة. 1422ق.

بدرالعینی، محمودبن‌احمد. شرح سنن ابی‌داود. ریاض:  الرشد. 1999م.

بهوتی، منصوربن‌یونس. الروض المربع ب‍ش‍رح‌ زاد ال‍م‍س‍ت‍ق‍ن‍ع‌. بیروت: دار المؤید-مؤسسة الرسالة. بی‌تا.

بیهقی، احمدبن‌حسین. السنن الکبرى. بیروت: دار الکتب العلمیة. 2003م.

ترمذی، محمدبن‌عیسی. سنن الترمذی. مصر: مکتبة مصطفى البابی الحلبی. 1975م.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعه. قم: آل‌البیت(ع). بی‌تا.

حطاب، محمدبن‌محمد. مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل. بیروت: دار الفکر. 1992م.

حلی، جعفربن‌حسن. المعتبر فی شرح المختصر. قم: سید‌الشهداء(ع). 1407ق.

خرشی، محمد. شرح مختصر خلیل. مصر: الأمیریة الکبرى. 1317ق.

خطابی، احمدبن‌محمد. معالم السنن فی شرح سنن ابی داوود. حلب: المطبعة العلمیة. 1932م.

خواجه‌پور، منیژه.  آلزایمر، پیری و تغییرات بیوشیمی در مغز. 1383.

دسوقی، محمد. حاشیه الدسوقی. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

روحانی، مهران. آشنایی با فراموشی و آلزایمر. تهران: شرکت انتشارات فنی ایران، نردبان. 1384.

زالی، حکیمه، سمانه سادات سیدی، علی رشیدپور، مجید رضایی طاویرانی. «اپیدمیولوژی و اتیولوژی بیماری آلزایمر»، کومش. ج16، ش2، زمستان1393، .

زرقانی، محمدبن‌عبدالباقی. شرح الزرقانی ع‍ل‍ی‌ م‍وطا ‌الام‍ام‌ م‍ال‍ک‌‌بن‌انس. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة. 1424ق.

زرکشی، محمدبن‌بهادر. البحر المحیط. بیروت: بی‌نا. 1994م.

زرکشی، محمدبن‌بهادر. شرح الزرکشی علی مختصر الخرقی. بیروت: دار المکتبة العلمیة. 2002م.

زیدان، عبدالکریم. الوجیز فی اصول الفقه. طهران: احسان. 1998م.

زیلعی، عثمان‌بن‌علی. تبیین الحقائق فی شرح کنز الدقائق. قاهره: مطبعة الکبری الامیریة. 1313ق.

شاطبی، ابراهیم‌بن‌موسی. الموافقات فی اصول الشریعه. بیروت: دار ابن‌عفان. 1997م.

شمس‌الائمه سرخسی، محمدبن‌احمد. المبسوط. بیروت: دار المعرفة. 1993م.

شوکانی، محمد. نیل الاوطار. مصر: دار الحدیث. 1993م.

شهید اول، محمدبن‌مکی. ذکرى الشیعة فی احکام الشریعة‌. قم: آل‌البیت(ع). 1419ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. نجف: جامعة النجف الدینیة. 1398ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى. 1421ق.

طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد.المعجم الاوسط. قاهره: دار الحرمین. 1995م.

طوسی، محمدبن‌حسن. المبسوط. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة. 1387ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. النهایة. بیروت: دار الکتاب العربی. 1400ق.

علاء‌الدین کاشانی، ابوبکربن‌مسعود. بدائع الصنائع فی ترتیب الشرایع. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1986م.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة. 1412ق.

عمرانی، یحیی‌بن‌سالم. البیان. جده: دار المنهاج. 2000م.

فروغان، مهشید.  بیماری آلزایمر. تهران: قطره. 1378.

قرافی، احمدبن‌ادریس. الذخیرة. بیروت: دار الغرب الإسلامی. 1994م.

قرافی، احمدبن‌ادریس. الفروق. بیروت: عالم الکتب. بی‌تا.

قرطبی، محمدبن‌احمد. الجامع لأحکام القرآن. قاهره: دار الکتب المصریة. 1964م.

قشیری نیشابوری، مسلم‌بن‌الحجاج. صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1991م.

کاتوزیان، ناصر. قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. تهران: میزان. چاپ بیست‌ودوم، 1388.

ماوردی، علی‌بن‌محمد. الحاوی. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1999م.

مبارکفوری، عبدالله‌بن‌محمد. مرعاة المفاتیح شرح مشکاة ‌المصابیح. بنارس الهند: ادارة البحوث العلمیة و الدعوة و الإفتاء. 1984م.

مرداوی، علی‌بن‌سلیمان. الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف علی مذهب الإمام المبجل احمدبن‌حنبل. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1955م.

مغنیه، محمدجواد. الفقه علی المذاهب الخمسه. قم: دار الکتاب الاسلامی. 2008م.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد. مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

مواق، محمدبن‌یوسف. التاج و الاکلیل لمختصر خلیل. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1994م.

نووی، یحیی‌بن‌شرف. المجموع شرح المهذب. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

نووی، یحیی‌بن‌شرف. المنهاج شرح صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 1392ق.

نیک‌خو، محمدرضا، همایاک اوادیس یانس. متن تجدیدنظر شدۀ راهنمای تشخیص و آمار اختلال‌های روانی، انجمن روان‌پزشکی امریکا. تهران: سخن. چاپ‌دوم، 1384.

Alzheimer’s A. Alzheimer's disease facts and figures . Alzheimers Dement. 11: 332.2015

COYLE, J. T., PRICE., & DELONG. M. R. Alzheimers disease: A disorder of cortical cholinergic innewation. Science, 219, 1184-1190.1983.                              

Kaplan, Harold 1, & Sadock, Benjamin J. Synopsis of Psychiatry. USA.Williams & Wilkins .p:328.1998.

Rostami.S.; hafidi.w; The effect of prayer on mental health from the perspective of the Qur'an. The Islamic college university journal.  Najaf: Islamic University.1-17. 2024.