تحلیل طولی از چشم‌انداز درحال تغییرِ نگرش نسبت به برابری جنسیتی در ایران

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 4، دوره 21، شماره 4 - شماره پیاپی 50، دی 1403، صفحه 99-129   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2024.81264.1319

نویسندگان

میلاد بگی^{* 1}؛ آیدا قربانی²

¹استادیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

²کارشناسی‌ارشد جمعیت‌شناسی،گروه جمعیت شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تغییر در نگرش افراد نسبت به جایگاه زنان در جامعه از پیش‌شرط‌های اصلی تحقق برابری جنسیتی است. مطالعۀ حاضر با هدف بررسی تغییرات در نگرش نسبت به برابری جنسیتی در ایران طی دو دهۀ اخیر و در بین نسل‌های مختلف انجام شده است. به این منظور با تکنیک تحلیل ثانویه اطلاعات 6701 نفر در سه موج پیمایش ارزش‌های جهانی طی دورۀ زمانی 1379-1399 تجزبه‌وتحلیل شد. جامعۀ آماری همۀ افراد بالای 15 سال بودند. نتایج نشان داد که هرچند به طور کلی نگرش افراد در گذر زمان بهبود داشته است؛ اما این افزایش تنها مربوط به حوزۀ سیاست و آموزش است و نگرش به برابری جنسیتی در اشتغال ثابت بود. دلیل این امر می‌تواند مدل خانوادۀ مرد نان‌آور ایرانی باشد. در این مدل اشتغال مردان برای بقای خانواده ضروری است و لذا افراد، اولویت مردان در به دست آوردن شغل‌ها را به رسمیت می‌شناسند. تفاوت‌های نسلی در نگرش به برابری جنسیتی مشهودتر است. نسل‌های جدید در همۀ شاخص‌ها نمرات بالاتری را کسب کرده‌اند. تحصیلات مهم‌ترین ویژگی فردی بود که تأثیر معناداری بر نگرش افراد داشت. افراد با تحصیلات دانشگاهی بالاترین نمرۀ نگرش را کسب کرده بودند. از میان ویژگی‌های فرهنگی، سکولاریسم، بی‌اعتقادی مذهبی و داشتن ارزش‌های پساماتریالیستی تأثیر مثبتی بر نگرش افراد داشتند. در سمت مقابل افرادی که دارای ارزش‌های سنتی خانوادگی بودند، نمرۀ پایین‌تری در نگرش نسبت به برابری جنسیتی کسب کرده بودند. به نظر می‌رسد تا زمانی اهمیت حضور در عرصۀ سیاسی و اشتغال زنان توسط افراد، خانواده‌ها و سیاستمدارن درک نشود، دسترسی به برابری جنسیتی میسر نخواهد شد. در این راه نقش دولت کلیدی است؛ زیرا بایستی زمینۀ حضور زنان در بازار کار و مفام‌های سیاسی را به رسمیت بشناسد.
 

کلیدواژه‌ها

برابری جنسیتی؛ سکولاریسم؛ ارزش‌های خانوادگی؛ پسامادی‌گرایی؛ تفاوت‌های نسلی؛ تحلیل طولی

مراجع

1. آذربایجانی، م. (1388). عدالت جنسیتی و اشتغال زنان. مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان)، 12(46)، 81-116.
2. آزادارمکی، ت.؛ و غفاری، غ. (1381). تبیین نگرش نسلی به زن در جامعۀ ایران. فصلنامۀ پژوهش زنان، زن در توسعه و سیاست، 1(3)، 8-9.
3. احمدی، و. (1392). تغییر نگرش نسبت به نابرابری جنسیتی در طی فرایند گذار جمعیتی. جامعه‌شناسی کاربردی، 24(3)، 15-34.
4. اینگلهارت، ر. (1373). تحول فرهنگی در جامعۀ پیشرفته صنعتی. (م. وتر، مترجم). تهران: انتشارات کویر.
5. بابایی‌فرد، ا.؛ و سربندی، آ. (1398). بررسی عوامل مؤثر بر نگرش به منزلت اجتماعی زنان در شهر کاشان. فصلنامۀ علمی - پژوهشی زن و جامعه، 10(40)، 91-92.
6. بگی، م. (1401). تعیین‌کننده‌های تغییرات نسلی و دوره‌ای ازدواج در ایران. فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 14(4)،35-62.
7. بگی، م.؛ و حسینی، ح. (1400). تفاوت‌های نسلی در نگرش نسبت به طلاق در ایران: کاربرد الگوی چندسطحی، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 10(34)، 23-44.
8. بهشتی، ص.؛ حیدری، آ.؛ و مدبرنژاد، ع. (1400). مدلسازی تأثیر رسانه‌ها بر انتظارات نقش جنسیتی مورد مطالعه: افراد 51 سال به بالای شهر یاسوج. پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 10(33)، 73-98.
9. پیشگاهی‌فرد، ز.؛ و پولاب، ا. (1388). آینده پژوهیِ وضعیت اشتغال زنان در منطقۀ خاورمیانه با تأکید بر جایگاه ایران. زن در توسعه و سیاست، 22، 5-38.
10. تاجیک، م. (1381). جامعۀ ایرانی و شکاف میان نسل‌ها، راهبرد، 26، 264-282.
11. توکل، م.؛ و قاضی‌نژاد، م. (1385). شکاف نسلی در رویکردهای کلان جامعه‌شناختی: بررسی و نقد رهیافت‌های نسل تاریخی و تضاد با تأکید بر نظرات مانهایم و بوردیو. نامۀ علوم اجتماعی، 27، 95-124.
12. چابکی، ا. (1392). مطالعۀ بین نسلی رابطۀ نگرش به طلاق و کارکردهای خانواده در زنان شهرتهران. مطالعات زن و خانواده، 1(1)، 159-185.
13. حاجی‌پور ساردویی، س.؛ و حاجی‌پور ساردویی، م. (1401). تغییر نگرش جنسیتی نسل آینده در راستای دستیابی به صلح پایدار. سیاست کاربردی، 4(1)، 71-90.
14. ریاحی، م. (1386). عوامل اجتماعی موثر بر میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی «مطالعۀ موردی جوانان کارآموز در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان مازندران» . زن در توسعه و سیاست، 1(17)، 109-136.
15. زارعی، م. (1395). بررسی انتقادی فمینیسمِ لیبرال‌رادیکال و مارکسی – سوسیالیستی با الگوی فطرت‌گرایانه در مطالعات زنان. فصلنامه علمی- پژوهشی (الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی)، 4(7)، 35-59.
16. شیری، ح. (1397). نگرش جنسیتی و عوامل مؤثر بر آن. فصلنامۀ علمی-پژوهشی زن و جامعه، 10(1)، 237-262.
17. عباسی‌شوازی، م.؛ و صادقی، ر. (1392). بررسی وضعیّت جمعیتی و اقتصادی-اجتماعی جوانان در ایران، گزارش تهیه‌شده برای صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در ایران.
18. عسکری‌ندوشن، ع.؛ عباسی‌شوازی، م.؛ و صادقی، ر. (1388). مادران، دختران و ازدواج: تفاوت‌های نسلی در ایده‌ها و نگرش‌های ازدواج در شهر یزد. مطالعات راهبردی زنان، 13(44)، 7-36.
19. علی‌حسینی، ع.؛ و نظری، م. (1395). بررسی مشارکت سیاسی زنان در ساختار مدیریت سیاسی جمهوری اسلامی ایران. زن و فرهنگ، 8(27)، 7-21.
20. فروتن، ی. (1390). شکاف نسلی مرتبط با نقش‌های جنسیتی و تحولات جمعیتی در ایران. پژوهشنامۀ جامعه شناسی ایران، 1(1)، 119-144.
21. فروتن، ی.؛ علی‌وردی‌نیا، ا.؛ و ایزی، ا. (1395). ملاحظات قومی مذهبی نگرش جنسیتی در شهرستان بجنورد. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 5(18)، 85-106.
22. فلاحتی، ل. (1395). نگرش به نقش‌های جنسیتی در نسبت با قومیت و جنسیت. تحقیقات فرهنگی ایران. 9(33)، 33-60.
23. قویدل، ص. (1398). مشارکت اقتصادی زنان و شاخص‌های کلان اقتصادی، معاونت توسعۀ کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (دفتر سیاست‌گذاری و توسعۀ اشتغال).
24. کشاورز‌حداد، غ.؛ و علویان‌قوانینی، آ. (1391). شکاف جنسیتی دستمزد در مناطق شهری ایران. پژوهش‌های اقتصادی ایران، 17(53)، 101-133.
25. مرکز پژوهش‌های مجلس (1400). نمایندگان مجلس شورای اسلامی، در دسترس در ژانویه 2023 در: https://rc.majlis.ir/fa/parliament_member
26. معیدفر، س. (1383). شکاف نسلی یا گسست فرهنگی، بررسی شکاف نسلی در ایران. نامۀ علوم اجتماعی، 24(24)، 55-79.
27. همتی، ر.؛ و مکتوبیان، م. (1392). بررسی وضعیت نابرابری جنسیتی در میان کشورهای منتخب خاورمیانه: با تأکید بر جایگاه ایران. پژوهشنامۀ زنان، 4(2)، 115-142.
28. Berridge, D., Penn , & Gnjali, M. (2009). Changing attitudes to gender roles: a longitudinal analysis of ordinal response data from the British Household Panel Study. International Sociology, 24(3), 346-367.
29. Bettencourt, K. E. F., Vacha-Haase, T., & Byrne, Z. S. (2011). Older and younger adults’ attitudes toward feminism: The influence of religiosity, political orientation, gender, education, and family. Sex Roles, 64 (11-12), 863-874.
30. Bettencourt, K., Vacha-Haase, T., & Beyrne, Z. (2011). older and younger adult's attitudes toward feminism: the influence of religiosity, political orientation, gender, education, and family. Sex rols, 64(11-12), 863-874.
31. Bryant, A. (2003). Changes in Attitudes toward Women's Roles: Predicting Gender role Traditionalism among College Students. Sex Roles, 48(3-4), 131-142.
32. Cichy, K. E., & Lefkowitz, E. S., & Fingerman, K. L. (2007). Generational Differences in Gender Attitudes Between Parents and Grown Offspring, Sex Roles, 57:825–836.
33. Corrigall, E. A., & Konrad, A. M. (2007). Gender role attitudes and careers: A longitudinal study. Sex Roles, 56(11-12), 847-855.
34. Davis, L. S., & Williamson, C. R. (2019). Does individualism promote gender equality? World Development, 123)104627), 1-16.
35. England, P., Levine, A., & Mishel, E. (2020). Progress toward gender equality in the United States has slowed or stalled. Proceedings of the National Academy of Sciences, 117(13), 6990-6997.
36. World Economic Forum. (2022). The Global Gender Gap Report 2022: Insight report, Geneva.
37. Goldberg, W., Kelly, E., Matthews, N., Kang, H., & Sumaroka, M. (2012). The More Things Change, the More They Stay the Same: Gender, Culture, and College Students’ Views about Work and Family. social Issues, 68(4), 814-837.
38. Kosakowska‐Berezecka, N., Besta, T., Bosson, J. K., Jurek, P., Vandello, J. A., Best, D. L., ... & Žukauskienė, R. (2020). Country‐level and individual‐level predictors of men's support for gender equality in 42 countries. European Journal of Social Psychology, 50(6), 1276-1291.
39. Lesthaeghe, R., Surkyn, J. (2002). New forms of household formation in Central and Eastern Europe: Are they related to newly emerging value orientations? Economic Survey of Europe (UN Economic Commission for Europe, Geneva), 197–216.
40. Lesthaeghe, R. (1988). Cultural Dynamics & Economic Theories of Fertility Change. Population & Development Review, 14(1), 1-45.
41. Lesthaeghe, R. (1995). The Second Demographic Transition in Western Countries: An Interpretation, 17-61, In K. O. Mason & A ـ Jensen (ed.s),. Gender & Family Change in Industrial Countries.
42. Lucier-Greer, M., & Adler-Beader, F. (2011). An Examination of Gender Role Attitude Change Patterns among Continuously Married, Divorced, and Remarried Individuals. Divorce & Remarriage, 54(4), 225-243.
43. Mason, K., & Lu, Y. (1988). Attitudes toward Women's Familial Roles: Changes in the United States, 1977-1985. Gender & Society, 2(1), 39-57.
44. Mercan Küçükakın, P., & Engin-Demir, C. (2022). A critical analysis of discourses on gender equality in education: the case of Turkey. Gender and Education, 8(34), 940-956.
45. Morgan, M. (1987). The Impact of Religion on Gender-Role Attitudes. Psychology of Women Quarterly, 11(3). 301-310.
46. Read, J. N. G. (2003). The sources of gender role attitudes among Christian and Muslim Arab-American women. Sociology of religion, 64(2), 207-222.
47. Roerbeak, L. L. (2003). Islamic Culture, Oil, And Women’s Rights Revisited, Politics and Religion, 9(1), 61-83.
48. Van de Kaa, D. (2001). Postmodern Fertility Preferences: From Changing Value Orientation to New Behavior. Population & Development Review, 27, 290-331.
49. Verloo, M., & Lombardo, E. (2007). Contested gender equality and policy variety in Europe. Multiple Meanings of Gender Equality. In: Verloo, M.M.T. (2007), Multiple meanings of gender equality. A Critical Frame Analysis of Gender Policies in Europe, 21-51.
50. Youssef, N. (1971). Social Structure and Female Labor Force: The case of Women Worked in Muslim Middle Eastern Countries. Demography, 8(4), 427-439.