خوانش تطبیقی بازتاب هویت در رمان نوجوان عربی و فارسی براساس نظریه اریک اریکسون (مطالعه موردی: فاتن و هستی)

زبان و ادبیات عربی

دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 34، آذر 1402، صفحه 60-78   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jallv15.i3.2309-1311

نویسندگان

الهام خادمی¹؛ مرضیه آباد^{* 2}؛ محمد جواد مهدوی³؛ مهدی کرمانی⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد،ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

⁴استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

در این پژوهش به بررسی هویت در دو رمان نوجوان عربی و فارسی براساس نظریه رشد روانی‌اجتماعی اریک هامبورگر اریکسون پرداخته شده است. در این نظریه، نوجوانی در مرحله پنجم قرار دارد و چالش اصلی این دوران بحران هویت؛ البته نه به معنای مخاطره‌آمیز آن است. دو رمان بررسی‌شده عبارت‌اند از: «فاتن»، اثر فاطمه شرف‌الدین نویسنده‌ لبنانی و «هستی»، اثر فرهاد حسن‌زاده نویسنده‌ ایرانی. فاتن در فضای جنگ داخلی لبنان (1985) و هستی در اوایل جنگ ایران و عراق (1980) روایت می‌شود و شخصیت‌های اصلی در هر دو، دختران نوجوان هستند. در رمان‌های نوجوان شرف‌الدین به تحلیل و نقد اوضاع اجتماعی‌ لبنان، پرداخته می‌شود و در رمان‌های نوجوان حسن‌زاده رویکرد توانمندسازی و آگاهی‌بخشی به دختران به‌صورت برجسته‌ای نمود دارد. پژوهش‌ها از یک‌سو بر اهمیت مرحله‌ نوجوانی و ضرورت شکل‌گیری هویتِ موفق در این مرحله تأکید دارد و از سوی دیگر، غفلت پژوهشگران ادبی از این دوران را نشان می‌دهد؛ به همین دلیل در پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از نظریه‌ اریکسون و با استفاده از روش توصیفی-‌تحلیلی و با رویکرد ادبیات تطبیقی، این دو اثر بررسی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، در رمان‌های فاتن و هستی، ویژگی‌های نوجوان براساس نظریه رشد روانی‌اجتماعی اریکسون در سه دسته‌بندی قرار می‌گیرد: 1. بحران هویت؛ 2. هویت‌یابی که خود شامل زیرمجموعه‌های همانندسازی، دریافت حمایت از جامعه، اعتراض نوجوان به نظام ارزشی بزرگ‌سالان و عشق در نوجوانی است؛ 3. تعهد. از بررسی جایگاه هویت و چالش‌های هویتی نوجوانان در رمان‌های فاتن و هستی، نتیجه‌گیری می‌شود که ترغیب جدی مخاطب نوجوان به کسب هویت سالم و موفق از طریق تحصیل، مطالعه و معاشرت با افراد شایسته، هدف اصلی دو رمان است.

کلیدواژه‌ها

هویت؛ رمان نوجوان؛ اریک هامبورگر اریکسون؛ فاطمه شرف‌الدین؛ فرهاد حسن‌زاده

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده انگیسی 4.pdf

مراجع

1. حسن‌زاده، فرهاد.(1389). هستی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
2. خسرونژاد، مرتضی.(1387). دیگرخوانی های ناگزیر. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
3. دان، رابرت جی.(1385). بحران های هویت: نقد اجتماعی پست مدرنیته. ترجمه صالح نجفی. تهران: جهان کتاب.  
4. راجر، آلن.(1397). رمان عرب. ترجمه محمد جواهرکلام. تهران: شادگان
5. شاملو، سعید.(1372). مکتب ها و نظریه ها در روانشناسی شخصیت. چاپ چهارم. تهران: نشر فجر.
6. شرف‌الدین، فاطمه.(2017). فاتن. الطبعة الثانیة. شارقة: کلمات.
7. علیخانی، علی اکبر.(1386). هویت و بحران هویت.چاپ دوم.تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی.
8. کوتیه، إی جیمس و لیفین،تشارلز جی.(2021). تکوین الهویة والشباب والتنمیة. المملکة العربیة السعودیة: دار الکتاب التربوی.
9. گیدنز، آنتونی.(1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.
10. میلر، پارتیشیا اچ.(1393). نظریه های روانشناسی رشد از کودکی تا بزرگسالی. ترجمه پرویز شریفی درآمدی و محمد رضا شاهی. تهران: ویرایش.
11. یونگ، کارل گوستاو.(1380). انسان در جستجوی هویت خویشتن. ترجمه محمود بهفروزی. تهران: جامی.
12. سروش، وجیهه؛ امیری، جهانگیر؛ سلیمی، علی؛ معروف، یحیی. (1401). «روابط عاطفی در دو رمان «أنا أحیا» و «عادت می کنیم» بر اساس نظریه هرم عشق استرنبرگ». زبان و ادبیات عربی، دوره 14، شماره 3. صص 84-99.

 Doi:10.22067/jallv14.i3.2209-1188

13. السلطان، ابتسام محمود محمد سلطان.(2004). تطور الهویة و علاقته بنمو الأحکام الخلقیة لدی المراهقین. رسالة ماجستیر. کلیة التربیة، جامعه موصل.
14. کوتس، کارن.(1400). «ادبیات نوجوان بزرگ شدن در حوزه نظریه». مترجم: محمدجواد مهدوی. هورام، دوره 1، شماره 1، صص 43-59.
15. مریمی، الهام و احمدرضا حیدریان شهری.(1401). «بازنمایی جایگاه زن در جامعه سنتی رمان‌های میرال الطحاوی؛ الخباء و نقرات الظباء». زبان و ادبیات عربی، دوره 14، شماره، صص 35-50. 10.22067/jallv14.i2.80842 Doi:
16. 16. Erikson, Erik. H. (1963). Childhood and Society. New York: Norton.
17. 17. ----------------- (1964). Insight and responsibility. New York: Norton.
18. 18. ------------------(1968a). Identity and Identitydiffusion. New York: Wiley.
19. 19. ----------------- (1968b). Identity: Youth and crisis. New York: Norton.
20. 20. -----------------(1975).Life history and the historical moment. New York: Norton.
21. 21. Evans, Richard I. (1967). Dialogue with Erik Erikson. New York: Harper & Row.
22. 22. Ryckman, Richard M. (2008). Theories of Personality. Ninth Edition. USA: Thomson Wadsworth.
23. 23. Trites ,Seelinger Roberta.(2000).disturbing the Universe: Power and Repression in Adolescent Literature. Iowa City: University of Iowa Press.

24.Bezci, Şenol. (2008). "Youth in crisis: an eriksonian interpretation of adolescent identity in “franny”". Novitas-ROYAL (Research on Youth and Language).2(1). 1-12.

25. 25. Côté, James E (2018). "The enduring usefulness of erikson’s concept of the identity crisis in the 21st century: an analysis of student mental health concerns". Identity.18(4). 251-263. DOI: 10.1080/15283488.2018.1524328.
26. 26. Desrochers, Stephan, Jeanine Andreassi, and Cynthia Thompson (2004). "Identity Theory". Organization Management Journal (Palgrave Macmillan Ltd.). (1).1. 61-69.
27. 27. Schachter, Elli (2014). "Multiple identities as viewed by Eriksonian theory and its critics:A psychological perspective with relevance to contemporary Jewish education". International Journal of Jewish Education and Research. 2013 (5-6). 71-90.