جایگاه قبول در وقف

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 10، دوره 56، شماره 1 - شماره پیاپی 136، خرداد 1403، صفحه 251-271   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.73901.1383

نویسندگان

غلامرضا یزدانی^{* 1}؛ سید محسن موسوی فر²

¹دانشیار گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

²استادیار، گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

قانون مدنی ایران در مادۀ 56، به‌صراحت وقف را جزو عقود به شمار آورده و برای تحقق آن در وقف خاص، قبول موقوف‌علیهم و در وقف عام، قبول حاکم را لازم دانسته است؛. این در حالی است که میان فقهای امامیه در خصوص لزوم قبول، دیدگاه‌های متفاوتی ازاین‌قرار پدید آمده است: اینکه وقف، ازجمله ایقاعات است و نیازمند قبول نیست؛ وقف، عقد به شمار می‌رود و برای تحقق آن، افزون ‌بر ایجاب، قبول ضروری است؛ قولی تفصیلی بدین بیان که وقف عام، ایقاع است و در آن قبول لازم نیست ولی در وقف خاص، قبول موقوف‌علیهم شرط صحت است. حاصل این نوشتار به روش تحلیلی‌توصیفی و با تکیه بر ابزار کتابخانه‌ای این است که وقف، ازجمله ایقاعات است و قبول در آن شرط نیست؛ ازاین‌رو توصیه می‌شود مادۀ 56 قانون مدنی در این باره بازخوانی و اصلاح شود.

کلیدواژه‌ها

وقف؛ وقف عام؛ وقف خاص؛ قبول وقف؛ عقد؛ ایقاع

مراجع

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى. چاپ‌دوم، 1410ق.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم، 1413ق.

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر. المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1406ق.

ابن حمزه، محمد بن علی. الوسیله الی نیل الفضیله. قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی. چاپ اول، 1408ق.

ابن‌سعید، یحیی‌بن‌احمد. الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سیدالشهداء العلمیة. چاپ‌اول، 1405ق.

ابن‌قدامه، عبدالله‌بن‌احمد. المغنی. قاهره: مکتبة القاهره. چاپ‌دوم، 1388ق.

آخوند خراسانی، محمدکاظم. کتاب فی الوقف. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول، 1413ق.

اراکى، محمدعلى. الخیارات. قم: مؤسسۀ در راه حق. چاپ‌اول، 1414ق.

اصفهانى، ابوالحسن. وسیلة النجاة مع تعالیق الإمام الخمینی. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1422ق.

انصاری، زکریابن‌محمد. أسنى المطالب فی شرح روض الطالب. بی‌جا: دار الکتاب الإسلامی. بی‌تا.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. کتاب المکاسب. قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری(ره). چاپ‌اول، 1415ق.

آبی، حسن‌بن‌ابیطالب. کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌سوم، 1417ق.

باریکلو، علیرضا. اموال و حقوق مالی. تهران: سمت. چاپ‌دوم، 1394.

بحرانى، یوسف‌بن‌احمد. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1405ق.

تبریزى، جواد. ارشاد الطالب الى التعلیق على المکاسب. قم: اسماعیلیان. 1416ق.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر. حقوق اموال، تهران: گنج دانش. چاپ‌اول، 1388.

جندی، خلیل‌بن‌اسحاق. مختصر الخلیل. قاهره: دار الحدیث. چاپ‌اول، 1426ق.

حسینی عاملى، محمدجوادبن‌محمد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌دوم، 1419ق.

حکیم، محسن. منهاج الصالحین. بیروت: دار التعارف. چاپ‌اول، 1410ق.

حکیم، محمدسعید. منهاج الصالحین. بیروت: دار الصفوة. چاپ‌اول، 1415ق.

خویى، سید ابو القاسم. منهاج الصالحین. قم: نشر مدینة العلم. چاپ بیست و هشتم، 1410ق.

خمینى، روح‌اللّه. تحریر الوسیلة. قم: دار العلم. چاپ‌اول، بی‌تا.

روحانی، محمدصادق. منهاج الصالحین. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

سبزوارى، عبدالأعلى. مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: المنار. چاپ‌چهارم، 1413ق.

سلار دیلمى، حمزة‌بن‌عبدالعزیز. المراسم العلویه فی الفقه و الاحکام النبویه. قم: منشورات الحرمین. چاپ‌اول، 1404ق.

سیستانی، سیدعلی. المسائل المنتخبه. قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى. چاپ‌نهم، 1422ق.

سیستانى، سیدعلى. منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى. چاپ‌پنجم، 1417ق.

شبیری زنجانی، موسی. المسائل الشرعیة. قم: الفقاهه. چاپ‌اول، 1428ق.

شهید اول، محمدبن‌مکى. الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌دوم، 1417ق.

شهید اول، محمدبن‌مکى. غایة المراد فی شرح نکت الارشاد. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1414ق.

شهید اول، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: دارالتراث. چاپ اول، 1410ق.103.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتاب‌فروشی داوری. 1410ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌علی. حاشیة الإرشاد. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1414ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌علی. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه. چاپ‌اول، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، 1404ق.

صافی گلپایگانی، لطف الله. هدایه العباد. قم: دار القرآن الکریم. چاپ اول، 1416ق.

صفایی، سیدحسین. اشخاص و اموال. تهران: میزان. چاپ‌بیستم، 1394.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد. الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی. 1409ق.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد. ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: آل‌البیت(ع). 1418ق.

طباطبایی، محمدبن‌علی. کتاب المناهل. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌حسن. المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة. چاپ‌سوم، 1387ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت: دار الکتاب العربی. چاپ‌دوم، 1400ق.

طوسى، محمدبن‌حسن. تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف. تبصره المتعلمین فی احکام الدین. قم: موسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول، 1411ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1420ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تذکرة الفقهاء. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1414ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف. تلخیص المرام فی معرفه الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول، 1421ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1413ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف. إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1410ق.

فاضل لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع). چاپ‌اول، 1424ق.

فخرالمحققین، محمد، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: موسسه اسماعیلیان. چاپ اول، 1387ق.

فقعانی، ابن طی. مسائل ابن طی. بی جا. بی نا. بی تا.

فیاض، محمد اسحاق. رساله توضیح المسائل. قم: انتشارات مجلسی. چاپ اول، 1426ق.

فیاض، محمد اسحاق. منهاج الصالحین. بی جا، بی نا. بی تا.

قرافی، احمدبن‌ادریس. الذخیره. بیروت: دار الغرب الإسلامی. چاپ‌اول، 1994م.

قطب‌الدین کندرى، محمدبن‌حسین. اصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1416ق.

قمی، علی‌بن‌محمد. جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز و العراق. قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصر(ع). چاپ‌اول، 1421ق.

کاتوزیان، ناصر. اموال و مالکیت. تهران: میزان. چاپ‌سی‌وسوم، 1390.

کاشف الغطاء نجفی، حسن‌بن‌جعفر. انوار الفقاهه؛ کتاب الوقف. نجف: کاشف الغطاء. 1422ق.

کاظمی، اسدالله‌بن‌اسماعیل. مقابس الأنوار. قم: آل‌البیت(ع). بی‌تا.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة. چاپ‌ششم، 1418ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان. چاپ‌دوم، 1408ق.

محقق کرکى، علی‌بن‌حسین. جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌دوم، 1414ق.

مرداوی، علی‌بن‌سلیمان. الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف. بی‌جا: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌دوم، بی‌تا.

مفید، محمدبن‌محمد. المقنعة. قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید. چاپ‌اول، 1413ق.

مکارم شیرازی، ناصر. رسالۀ توضیح المسائل. قم: مدرسۀ امام علی(ع). چاپ‌دوم، 1424ق.

منتظری، حسینعلی. الأحکام الشرعیة علی مذهب اهل البیت(ع). قم: تفکر. چاپ‌اول، 1413ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم. جامع الشتات فی اجوبه السوالات. تهران: موسسه کیهان. چاپ اول، 1413ق.

وحیدخراسانی، حسین. منهاج الصالحین. قم: مدرسۀ امام باقر(ع). چاپ‌پنجم، 1428ق.

یزدى، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم. حاشیة المکاسب. قم: اسماعیلیان. چاپ‌دوم، 1421ق.

یوسف‌زاده، مرتضی. اموال و مالکیت. تهران: میزان. چاپ‌اول، 1394.