مقایسۀ «مثبت‌نگری به انسان» از دیدگاه روان‌شناسی مثبت و قرآن کریم

علوم قرآن و حدیث

مقاله 10، دوره 57، شماره 1 - شماره پیاپی 114، شهریور 1404، صفحه 263-285   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2024.86657.1666

نویسندگان

احمدرضا قضاوی¹؛ غلامرضا رئیسیان^{* 2}؛ سید محسن اصغری نکاح³

¹دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث ، دانشکده الهیات ، دانشگاه فردوسی مشهد ، مشهد ، ایران

²دانشیار علوم قرآن و حدیث ، دانکشکده الهیات ، دانشگاه فردوسی مشهد ، مشهد ، ایران

³دانشیار گروه روان‌شناسی مشاوره و تربیتی، دانشکدهٔ علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

از مهم‌ترین مبانی انسان‌شناختیِ روان‌شناسی مثبت‌نگر، پذیرش نگاه مثبت به انسان است. در پی تبیین چیستی چنین نگاهی به انسان می‌توان آن را مشتمل بر دو مؤلفه دانست: یکی پذیرش منش و ویژگی‌های مثبت صفت‌گونه در انسان و دیگری اصالت توأمان توانمندی‌ها و ضعف‌ها در انسان. از نگاه قرآن کریم، طبق برداشت بسیاری از مفسران، شاکله به‌معنای منش است و پذیرش تحولات قلب، تأکید بر ظهور ویژگی‌های اخلاقی در ظرف آخرت و تکرار زیاد عباراتی مانند «بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ» نشان از پذیرش ویژگی‌های صفت‌گونه است. ازسوی‌دیگر، قرآن کریم نیز نه‌تنها ویژگی‌های مثبت صفت‌گونه را می‌پذیرد؛ بلکه مفسران بر این باورند که قرآن کریم گرایش‌های دوگانه‌ای را درون انسان می‌پذیرد که با هم تقابل ندارند و مفسران برای جمع میان آن‌ها از تعابیر مختلفی بهره برده‌اند. در مجموع به نظر می‌رسد که نگاه مثبت به انسان در روان‌شناسی مثبت با قرآن کریم همسویی فراوانی دارد.

کلیدواژه‌ها

انسان‌شناسی؛ مثبت‌نگری؛ روان‌شناسی مثبت؛ قرآن؛ منش

مراجع

قرآن کریم.

احمدی، علی‌اصغر. روان‌شناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی. تهران: امیرکبیر، 1392.

باقری، خسرو. نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: مدرسه، 1392.

بانیول، ایلونا. روان‌شناسی مثبت در یک نگاه. ترجمهٔ حسن پاشا شریفی، سیمین‌دخت رضاخانی. تهران: رشد، 1398.

پیترسون، کریستوفر، مارتین سلیگمن. فضایل و توانمندی‌های شخصیت. اصفهان: یارمانا، 1395.

جوادی آملی، عبدالله. تفسیر انسان به انسان. بی جا: اسراء، 1389.

جوادی آملی، عبدالله. فطرت در قرآن. بی‌جا: اسراء، 1384.

جوادی آملی، عبدالله. مبادی اخلاق در قرآن. بی‌جا: اسراء، 1395.

جوادی آملی، عبدالله. منزلت عقل در هندسهٔ معرفت دینی. قم: اسراء، 1398.

حایری شیرازی، محی‌الدین. انسان‌شناسی. قم: شفق، 1372.

دباغ، سروش. آیین در آیینه : مروری بر آراء دین‌شناسانهٔ عبدالکریم سروش. تهران: صراط، 1387.

سلیگمن، مارتین ای پی، کریستوفر پیترسون. طبقه‌بندی توانمندی‌های منش و فضیلت‌های انسانی. ترجمهٔ محسن زندی، لیلا باقری. تهران: رشد، 1400.

شاه‌آبادی، محمدعلی. رشحات البحار. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی، 1387.

شریعتمداری، علی. تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: امیرکبیر، 1390.

صفایی حایری، علی. حیات برتر؛ معاد از منظر قرآن. بی‌جا: لیلة القدر، 1390.

صفایی حایری، علی. رشد؛ تفسیر سورهٔ والعصر. بی‌جا: لیلة القدر. 1381.

صفایی حایری، علی. صراط. بی‌جا: لیلة القدر. 1384.

صفایی حایری، علی. نظام اخلاقی اسلام. قم: لیلة القدر، 1383.

طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1417ق.

فضل‌الرحمان. مضامین اصلی قرآن. ترجمهٔ فاطمه علاقه‌بندی. تهران: کرگدن، 1397.

کمری، سامان، بابک شمشیری. «بررسی تطبیقی نگاه روان‌شناسی و اسلام به مقولهٔ مثبت‌نگری در انسان»، فصلنامهٔ علمی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی. دورهٔ11، ش40(1399): 92-173.

مطهری، مرتضی. مجموعه یادداشت‌های استاد مطهری. بی‌جا: صدرا، بی‌تا.

نیمک، راین. مداخلات در توانمندی‌های منش. ترجمهٔ محمد خدایاری‎فرد، مرجان حسنی‌راد، کتایون حلمی. تهران: دانشگاه تهران. 1401.

نیمک، راین، رابرت مک گرث. بر قلهٔ اقتدار: با توانمندی‌های منش. ترجمهٔ محمد خدایاری‌فرد، مرجان حسنی‌راد. تهران: سایهٔ سخن. 1401.

هفتادر رضایی، حسن، مسلم محمدی. «نقد دیدگاه رابن هارت در باب هویت معرفتی اخلاق دینی در قرآن». پژوهش‌های اخلاقی. س2، ش2(1390): 34-121.

هفرن، کیت، ایلونا بانیول. روان‌شناسی مثبت‎نگر. ترجمهٔ محمدتقی تبیک، محسن زندی. قم: پژوهشگاه قرآن و حدیث. 1398.

Peterson, Christopher, and Martin Seligman. Character Strengths and Virtues: A Handbook and Classification. 1st edition. Washington, DC : New York: American Psychological Association / Oxford University Press, 2004.

Seligman, Martin E. P., and Mihaly Csikszentmihalyi. ‘Positive Psychology: An Introduction.’ American Psychologist 55, no. 1 (2000): 5–14. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.5.