فراتحلیل مطالعات انجام شده در حوزه رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب در ایران

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 7، دوره 21، شماره 3 - شماره پیاپی 49، آذر 1403، صفحه 187-214   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2024.84641.1426

نویسندگان

مهیا آزمایش آسیابسری¹؛ نادر مطیع حق شناس^{* 2}؛ ولی اله رستمعلی زاده³

¹دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

²استادیار جمعیت‌شناسی، گروه پژوهشی اقتصاد جمعیت و سرمایۀ انسانی، مؤسسۀ تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

³دانشیار گروه مهاجرت و شهرنشینی، مؤسسۀ تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهندۀ الگوی غذایی جامعه، مجموعۀ عادات، فرهنگ غذا و تغذیه افراد آن جامعه است، به‌طوری‌که سلامت غذایی خانواده‌ها و برنامه‌ریزی برای دستیابی به تغذیۀ سالم از اساسی‌ترین دغدغه‌های جوامع امروز است؛ اما افزایش میزان شهرنشینی، افزایش مسئولیت‌های شغلی زنان و رواج الگوهای غذایی فوری و آماده (فست‌فود) باعث شکل‌گیری پدیدۀ گذار تغذیه‌ای (گذار از الگوها و رفتارهای تغذیه‌ای سالم به ناسالم یا نامطلوب) شده است. در این راستا،‌ هدف پژوهش حاضر مطالعۀ عوامل مؤثر بر رفتارهای تعذیه‌ای نامطلوب در ایران است. روش پژوهش به کار گرفته‌شده در تحقیق حاضر فراتحلیل است و جامعۀ آماری آن را تحقیقات انجام‌شده با موضوع رفتارها و عادات تغذیه‌ای نامطلوب در ایران طی سال‌های 1386-1399 تشکیل داده‌اند. پس از طی مراحل مشخص (جست‌وجو، غربال‌گری، شایستگی و مشمول‌بودن) نمونه‌گیری انجام شد و 25 تحقیق به‌‌عنوان نمونه انتخاب شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل اطّلاعات گردآوری‌شده، پس از کدگذاری، از نرم‌افزار جامع فراتحلیل (CMA2) استفاده شد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که به‌ترتیب بیشترین متغیرهای تأثیرگذار بر عادات و رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب در ایران عبارتند از: عوامل فرهنگی (تبلیغات رسانه‌ها، توجه و نگرش به بدن، دینداری، میزان استفاده از رسانه‌ها)، عوامل اقتصادی (پایگاه اقتصادی-اجتماعی و سرمایۀ اقتصادی)، عوامل جمعیتی (سن، محل سکونت، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، جنسیت) و عوامل اجتماعی (سرمایۀ اجتماعی و حمایت اجتماعی). بین مؤلفه‌های عوامل فرهنگی، تبلیغات رسانه‌ها (541/0)، در بین عوامل اقتصادی، پایگاه اقتصادی-اجتماعی (314/0-)، در بین عوامل جمعیت‌شناختی، سن (224/0-) و در بین عوامل اجتماعی، سرمایۀ اجتماعی (280/0-) بیشترین تأثیرگذاری را بر الگوها و رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب دارند.
 
 

کلیدواژه‌ها

الگوهای تغذیه‌ای؛ رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب؛ گذار تغذیه؛ غذاهای فوری و آماده؛ فراتحلیل

مراجع

1. آقایاری هیر، ت. (1389). بررسی روند تحولات جمعیتی خانوار و تأثیر آن بر مصرف غذا در ایران طی سال‌های 1363-1385. (رسالۀ دکتری منتشرنشدۀ علوم اجتماعی)، دانشگاه تهران، ایران.
2. اسمی، ر.، سعدی‌پور، ا.، و اسدزاده، ح. (1389). رابطۀ تماشای آگهی‌های تبلیغاتی تلویزیون با الگوی مصرف در کودکان و نوجوانان تهرانی. پژوهش‌های ارتباطی، 17(61)، 117-93.
3. بابک، آ.، فرج‌زادگان، ز.، مساح، م.، حیدری، ک.، امیدی، ر.، و شاه‌ثنایی، آ. (1396). رفتارهای تغذیه‌ای نامطلوب در کودکان و نوجوانان استان اصفهان در سال دانشکده پزشکی اصفهان، 35(460)، 1822-1812.
4. باقرنیا‌، م.، کشاورز‌، س. ع.، جزایری‌، س. ا.، ‌مراثی‌، م. ر.، عالی‌پور بیرگانی‌، ر.، دریابیگی خطبه‌سرا، ر.، و مصطفوی، ف. (1395). بررسی رابطۀ بین حمایت اجتماعی با رفتارهای تغذیه‌ای در دختران دانش‌آموز دارای اضافه وزن و مبتلا به چاقی مدارس راهنمایی شهر شاهین‌شهر. تحقیقات نظام سلامت، ۱۲‌(۴)، 419-414.
5. بوردیو، پ. (1390). تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی (ح. چاوشیان، مترجم) تهران: ثالث.
6. تاجفرد، م.، واحدیان شاهرودی, م.، اسماعیلی، ح.، علیزاده، ن.، و حسینی خبوشان، ز. (1396). بررسی عوامل مؤثر بر انجام رفتارهای تغذیه صحیح در زنان: مطالعه‌ای مبتنی بر مدل ارتقاء سلامت پندر: 1395. زنان، مامایی و نازایی ایران، 20(9)، 15-8.
7. حسنیان، غ.، بنی‌هاشمی، س. م.، و سبحانی، ع. (1400). تقابل فرهنگی و دینی محتوای برنامه‌های غذایی ماهواره‌ای با اصول سبک زندگی تغذیه‌ای ایرانی-‌اسلامی. دین و ارتباطات، 28(59)، 118-91.
8. دادی‌پور، س.، مدنی، ع.، قنبرنژاد، ا.، صفری مرادی، ع.، امانی، ف.، حسینی، م.، و یگانه، ح. (1393). عوامل مرتبط با مصرف غذاهای آماده در شهر بندرعباس: یک مطالعه مبتنی بر جمعیت (رفتار تغذیه ای). آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران، 2(2)، 86-77.
9. رمضانخانی، ع.، غفاری، م.، میرزایی، ا.، خداکریم، س.، طاهری تنجانی، پ، و حیدریان‌زاده، ز. (1395). بررسی رفتارهای تغذیه‌ای سالمندان مراجعه‌‌کننده به مراکز بهداشتی-درمانی شهر ایلام. آموزش و سلامت جامعه، 3(3)، 50-45.
10. ساعی، م. (1393). بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با رفتارهای تغذیه‌ای بین نسلی (مورد مطالعه: شهروندان بالای 15 سال شهر تبریز). (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد علوم اجتماعی)، دانشگاه تبریز، ایران.
11. عرشی، ش.، قنبری، ب.، نعمتی، ک.، سلیمان اختیاری، ی.، ترکمن‌نژاد، ش.، و کلاهی، ع. (1393). الگوی رفتارهای تغذیه‌ای دختران دبیرستانی منطقه شمال تهران. سلامت اجتماعی، 1(2)، 110-99.
12. علیزاده اقدم، م. ب. (1391). تحلیل جامعه‌شناختی سبک غذایی شهروندان تبریزی. رفاه اجتماعی، ۱۲‌(۴۴)‌،۳۱۸-۲۸۵.
13. علیمرادی، ف.، باریکانی، آ.، جوادی، م.، زمانی، ن.، نوری، ا.، و عبدالملکی، س. (1395). عوامل مؤثر بر گرایش به مصرف فست‌فودها (غذاهای آماده) در نوجوانان. تحقیقات نظام سلامت، 12(1)، 69-64.
14. عیسی‌زاده، ن.، برزگران، م.، رحمانیان، و.، دلاوری، س.، مرزبان، آم.، ایاسی، م.، و جعفری، ف. (1397). رابطۀ نگرش مذهبی با رفتار تغذیه‌ای در دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان زرین‌دشت. طب و تزکیه، 27(1‌)، 33-23.
15. کوهی، ک.، مبارک بخشایش، م.، و عبدی چایکندی، ر. (1392). بررسی میزان گرایش دانشجویان به فست‌فودها و عوامل مؤثر بر آن. اخلاق زیستی، 3(8)، 185-157.
16. گلابی، ف.، و ساعی، م. (1393). بررسی نقش دین‌داری در رفتار تغذیه‌ای و زمینه اجتماعی مرتبط با آن در شهروندان بالای ۱۵ سال تبریزی در سال۱۳۹۳. دین و سلامت، 2‌(۲)، 28-19.
17. گلابی، ف.، آقایاری هیر، ت. و ساعی، م. (1395/الف). بررسی گذار تغذیه‌ای در بین نسل‌ها و زمینۀ اجتماعی مرتبط با آن. پایش، 15(3)، 231-221.
18. گلابی، ف.، آقایاری هیر، ت.، و ساعی، م. (1395/ب). نقش رسانه در رفتارهای تغذیه ای و زمینه اجتماعی مرتبط با آن مورد مطالعه: شهروندان بالای 15 سال شهر تبریز. جامعه‌شناسی کاربردی‌، 27(61)، 42-27.
19. گیدنز، آ. (1398). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید (ن. موفقیان، مترجم) تهران: نشر نی.
20. مرزبان، آ.، بهاری‌‌نیا، س.، و برزگران، م. (1398). رابطۀ نگرش مذهبی با رفتار تغذیه‌ای در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر یزد. دین و سلامت، 7(2 )، 21-12.
21. نوابخش، م.، و مثنی، ا. (1390). بررسی جامعه‌شناختی تحولات تغذیه در جوامع معاصر. علوم غذایی و تغذیه، 9(1)، 48-33.
22. نوغانی دخت بهمنی، م.، و میرمحمدتبار، س. ا. (1396). فراتحلیل: مبانی و کاربردها. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
23. Ali, Z., Scheelbeek, P. F., Dalzell, S., Hadida, G., Segnon, A. C., M'boob, S., & Green, R. (2023). Socio-economic and food system drivers of nutrition and health transitions in The Gambia from 1990 to 2017. Global Food Security, 37(6), 101-113.
24. Batal, M., Deaconu, A., & Steinhouse, L. (2023). The nutrition transition and the double burden of malnutrition. Nutritional Health: Strategies for Disease Prevention. 28(4), 33-44.
25. Borenstein, M., Hedges, L. V., Higgins, J. P., & Rothstein, H. R. (2021). Introduction to meta-analysis. New Jersey: John Wiley & Sons.
26. Cockerham, W. C. (2005). Health lifestyle theory and the convergence of agency and structure. Journal of health and social behavior, 46(1), 51-67.
27. Cohen, J. (2013). Statistical power analysis for the behavioral sciences. New York: Academic press.
28. Di Renzo, L., Gualtieri, P., Romano, L., Marrone, G., Noce, A., Pujia, A., & De Lorenzo, A. (2019). Role of personalized nutrition in chronic-degenerative diseases. Nutrients, 11(8), 1-24.
29. Grzymisławska, M., Puch, E. A., Zawada, A., & Grzymisławski, M. (2020). Do nutritional behaviors depend on biological sex and cultural gender? Advances in Clinical & Experimental Medicine, 29(1), 165-172.
30. Heiman, A., Gordon, B., & Zilberman, D. (2019). Food beliefs and food supply chains: The impact of religion and religiosity in Israel. Food Policy, 83(1), 363-369.
31. Horská, E., Ürgeová, J., & Prokeinova, R. (2011). Consumers’ food choice and quality perception: Comparative analysis of selected Central European countries. Agricultural Economics, 57(10), 493-499.
32. Hunter, J. E., & Schmidt, F. L. (2004). Methods of meta-analysis: Correcting error and bias in research findings. New York: SAGE.
33. Lipsey, M. W., & Wilson, D. B. (2001). Practical meta-analysis. New York: SAGE.
34. Littell, J. H., Corcoran, J., & Pillai, V. (2008). Systematic reviews and meta-analysis. England: Oxford University Press
35. Llorca-Jaña, M., Nazer, R., Rivas, J., & Morales-Campos, D. (2022). The timing and nature of the nutrition transition in Chile, 1930–2019. Rivar, 9(1), 135.
36. Mao, J. (2007). Identifying Factor Affecting Nutrition Transition of Yong Adults in Hubei. (Unpublished PhD Dissertation in Nutritional Sciences), Lowa State University, United States.
37. Petersen, K., Davis, R. C., Weisburd, D., & Taylor, B. (2022). Effects of second responder programs on repeat incidents of family abuse: An updated systematic review and meta‐analysis. Campbell systematic reviews, 18(1), 1-37.
38. Popkin, B. M. (2001). Nutrition in transition: the changing global nutrition challenge. Asia Pacific journal of clinical nutrition, 10, 13-18.
39. Popkin, B. M. (2002). An overview on the nutrition transition and its health implications: the Bellagio meeting. Public health nutrition, 5(1), 93-103.
40. Popkin, B. M., & Ng, S. W. (2022). The nutrition transition to a stage of high obesity and noncommunicable disease prevalence dominated by ultra‐processed foods is not inevitable. Obesity Reviews, 23(1), 13366.
41. Rao, K. V. (2002). Pattern of Food Consumption and Nutrient Adequacy-a Case Study of Adults by Religion. The Indian Journal of Nutrition and Dietetics, 39(4) 160-172.
42. Reshi, I. A., Dar, S. A., & Ansar, S. S. (2023). An empirical study on the factors affecting consumer behavior in the fast-food industry. Journal of Accounting Research, Utility Finance and Digital Assets, 1(4), 376-381.
43. Sievert, K., Lawrence, M., Naika, A., & Baker, P. (2019). Processed foods and nutrition transition in the Pacific: regional trends, patterns and food system drivers. Nutrients, 11(6), 1328.
44. Utter, J., Scragg, R., Schaaf, D., & Mhurchu, C. N. (2008). Relationships between frequency of family meals, BMI and nutritional aspects of the home food environment among New Zealand adolescents. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 5(1), 1-7.
45. Wiegand, M., Roth, B., & Klakow, D. (2012). Knowledge acquisition with natural language processing in the food domain: Potential and challenges. Proceedings of the Cooking with Computers workshop (CwC), 1, 222-227.