اشتداد وجودی جهان طبیعت از منظر علامه طباطبایی(ره) و دلالت‎های معادشناختی آن

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 113، اسفند 1403، صفحه 61-83   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2024.88390.1343

نویسنده

امیر راستین طرقی^*

استادیارفلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

علامه طباطبایی(ره) در مباحث فلسفی حرکت و با عنایت به مبانی حکمت صدرایی، الگوی فلسفی نوینی از نظام جهان طبیعت را ترسیم می‌کند که مطابق با آن، عالم ماده با تمام اجزاء و افرادش حقیقت واحد سیال را تشکیل می‌دهد که از قوّه به فعلیّت خارج شده و مسیری میان قوهّ صرف تا فعلیّت محض را طی می‌کند. این نگاه به چگونگی تحولات جهان ماده، می‌تواند دست‌مایه بازخوانی برخی مفاهیم دینی و قرآنی قرار گیرد. در این پژوهش برآنیم تا با بهره‌بردن از منابع کتابخانه‌ای و روش استدلال فلسفی و تحلیل و تفسیر متن، اولاً در کنار آراء تفسیری علامه طباطبایی دربارۀ معاد، دیدگاه فلسفی وی را نیز معرفی و تبیین نماییم و سپس ضمن مقایسه نظریه فلسفی و تفسیری ایشان در باب معاد، لوازم و پیامدهای این خوانش فلسفی را در آخرت‌شناسی و برپایی قیامت کبری تبیین کنیم. ارائه تفسیری خردپذیر از «زمان‎مند بودن قیامت در عین احاطه وجودی کنونی»، «مرجّح داشتن زمان حدوث قیامت»، «این‌همانی افراد و اشخاص موجود در عرصه قیامت با دنیا» ازجمله نتایج کاربست این نظریه فلسفی در فهم معاد قرآنی است.

کلیدواژه‌ها

علامه طباطبایی؛ معاد؛ قیامت کبری؛ اشتداد وجودی؛ هیولی؛ صورت

مراجع

آملی، محمدتقی، دررالفوائد(بی‌تا)، قم، اسماعیلیان.

ابن‎بابویه، محمدبن علی(1385)، علل الشرائع، قم، کتاب فروشى داورى‏.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله(1382)، الاضحویه فی المعاد، تحقیق حسن عاصی، تهران، شمس تبریزی.

ارشادی‎نیا، محمدرضا(1394)، «چالش‎های اساسی نظریه آقاعلی حکیم درباره «کیفیت معاد جسمانی» از دیدگاه سید جلال الدین آشتیانی»، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)، 13(2 (پیاپی 26))، 1-25.

اکبریان، رضا، و محمداسحاق عارفی(1389)، «معاد جسمانی، از نظر آقاعلی مدرس زنوزی و علامه طباطبایی»، آموزه‌های فلسفه اسلامی، ش9، 39-54.

الله‌بداشتی، علی، و محمدرضا رضایی‎راد، «معاد جسمانی از دیدگاه علامه طباطبایی (ره)»، اندیشه علامه طباطبایی، ش2، 61-72.

برقی، احمدبن محمد(1371ق.)، المحاسن، محقق جلال الدین محدث، قم، دار الکتب الإسلامیة، چ دوم.

چنگی آشتیانی، مهری(1391)، «معاد جسمانی از دیدگاه مدرس زنوزی». اندیشه دینی، (43)، 103-124.SID. https://sid.ir/paper/66514/fa.

حسن‌زاده آملی، حسن، (1381ش)‏، دروس معرفت نفس، انتشارات الف لام میم‏، اول.

حسینى تهرانى، سیدمحمدحسین، (1423ق)‏، معادشناسى، مشهد، نور ملکوت قرآن‏، اول‏.

حکیمی، محمدرضا(1381)، معاد در حکمت متعالیه، قم، دلیل ما.

راستین طرقی، امیر، و فخار نوغانی، وحیده(1401)، «تبیین پیوستار وجودی و این‌همانی شخصی بر مبنای اشتداد وجودی بدن»، جستارهای فلسفه دین، 10(1)، 181-200. doi: 10.22034/philor.2022.551655.1389.

راستین طرقی، امیر(1400). «مبانی و شواهد نظریه انکشاف نفس در حکمت صدرایی»، جستارهایی در فلسفه و کلام،  53(2)، 159-178. doi: 10.22067/epk.2022.77525.1147.

رفیعی قزوینی، ابوالحسن(1367)، مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، تصحیح غلامحسین رضانژاد، تهران، الزهرا.

زنوزی، علی بن عبدالله(1378)، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی، مصحح محسن کدیور، تهران، اطلاعات.

سیدان، سیدجعفر(1383)، معاد: سلسله دروس، به قلم جعفر فاضل، مشهد، یوسف فاطمه.

طباطبایی، سیدمحمدحسین(1388)، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه فارسی و تعلیقات صادق لاریجانی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب. چ2.

طباطبایی، سیدمحمدحسین(1341)، بررسی‌های اسلامی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی،قم، انتشارات هجرت.

طباطبایی، سیدمحمدحسین(بی‌تا)، الرسائل التوحیدیة، بیروت، مؤسسة النعمان

طباطبایی، سیدمحمدحسین(1371)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم، اسماعیلیان، چ2.

طباطبایی، سیدمحمدحسین(بی‌تا)، نهایةالحکمة‏، قم، موسسه النشر الاسلامیی، چ12.

طیب، سید عبد الحسین، (1378)، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چ2.

عارفی شیرداغی، محمداسحاق. (1391). «تحلیل و نقد دیدگاه ملاصدرا دربارۀ معاد جسمانی». آموزه های فلسفه اسلامی، 7(10)، 55-80.

عترت دوست، محمد(1401)، «تبیین دیدگاه علامه طباطبائی درخصوص معاد جسمانی و پاسخگویی به شبهات آن در تفسیر المیزان»، تاریخ فلسفه اسلامی، 1(3), 87-106.

غزالی، محمدبن‌محمد(1382)، تهافت الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، تهران، شمس تبریزی.

کیاشمشکی، ابوالفضل(1392)، «تحلیل انتقادی دیدگاه مدرس زنوزی درباره معاد جسمانی»، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)، 11(1 (پیاپی 21))، 5-24.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم(1368)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم، مکتبة المصطفوی.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم(1388)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تقدیم سید جلال الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، چ5.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم(1387)، المبدأ و المعاد، مقدمه و تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، چ4.