ارزیابی این‎همانی دیدگاه ملاصدرا و هیوم پیرامون ادراک کلیات در بستر تحلیل مصباح یزدی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 4، دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 113، اسفند 1403، صفحه 85-105   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2024.89015.1353

نویسندگان

وحید داوری چهارده^{* 1}؛ منصور ایمانپور²؛ سهراب حقیقت³

¹دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²عضو هیات علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

³عضوهیئت علمی دانشگاه شهید مدنی اذربایجان

چکیده

ادراک عقلی، از برجسته‎ترین مسائل حکمی و محل تضارب آراء فلاسفه است. مصباح یزدی در این باب، از دیدگاه ارسطو جانب‎داری و آن را به‎عنوان وجیه‎ترین دیدگاه برگزیده است. او دیدگاه ملاصدرا (شهود موجود مجرد از دور) را یادآور دیدگاه هیوم (ابهام ادراک حسی) و هر دو دیدگاه را با روش و تحلیل واحد، قابل مناقشه می‎خواند. وی با ارائه تنبیهاتی ازجمله: نحوۀ اتخاذ مفاهیم محال، معقولات ثانیۀ فلسفی و غیره می‎کوشد دیدگاه هیوم را مخدوش نماید و دیدگاه ملاصدرا را همچون دیدگاه هیوم دانسته و یکسره هر دو نظر را نفی نماید. ازاین‎رو معتقد است: مفاهیمی که از مثال عقلانی برخوردار نیستند؛ دال بر بی‎اعتباری دیدگاه ملاصدرا هستند و چون این مفاهیم در خارج وجود ندارند تا جزئی مبهم آن، منتج به ادارک عقلی شود، دیدگاه هیوم نیز بی‎اساس می‎باشد؛ لذا، با تحلیل‎هایی متخذ از روش تطبیقِ دو دیدگاه؛ تحلیل نقضی (بررسی تناقضات دیدگاه مصباح یزدی در آثار گوناگونش در مورد نظر ملاصدرا در باب ادراک کلیات) و تحلیل زبانی (به این صورت که واژه ابهام در نظر ملاصدرا و هیوم با یکدیگر مورد مقایسه واژگانی قرار می‎گیرد)، همچنین با تحلیل دلیلِ مدعا؛ در این مورد، دلیل مصباح یزدی مورد ارزیابی قرار می‎گیرد و ضمن نفی شباهت در باب ادراک عقلی، تبیینی دیگر در تطبیق دیدگاه ملاصدرا و هیوم ارائه می‎نماید. لذا در مقاله حاضر با اتخاذ دلالیل و روش‎های متعدد، شباهت میان ملاصدرا و هیوم در باب ادراک کلیات، نفی می‎گردد.

کلیدواژه‌ها

مصباح یزدی؛ ملاصدرا؛ هیوم؛ ادراک کلی؛ ابهام؛ اشتراک؛ نقد این‎همانی

مراجع

• ابن‎سینا، حسین‎بن عبدالله، (1375)، برهان شفاء، (تصدیر و مراجعة الکتور إبراهیم مدکور، تحقیق الدکتور ابوالعلاء عفیفی)، الطبعة الأمیریة بالقاهرة.
• بارکلی، جورج، (1392)، اصول علم انسانی، (ترجمه منوچهر بزرگمهر)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• جوادی آملی، عبدالله، (1376)، رحیق مختوم، جلد دوم (بخش اول)، قم، مؤسسه اسراء.
• راسل، برتراند، (1388)، تاریخ فلسفه کتاب سوم، (ترجمه نجف دریابندری)، بی‎جا، نشرالکترونیکی.
• طباطبائی، سیدمحمدحسین، (1389)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد دوم، (پاورقی مرتضی مطهری)، چاپ هجدهم، تهران، انتشارات صدرا.
• عبودیت، عبدالرسول، (1393)، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، جلد دوم، چاپ ششم، تهران، انتشارات سمت.
• عبودیت، عبدالرسول، (1392)، خطوط کلی حکمت متعالیه، چاپ سوم، تهران، انتشارات سمت.
• علامه حلی، حسن‎بن یوسف، (1427)، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، (تعلیقه علامه حسن حسن‎زاده آملی)، چاپ یازدهم، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
• فروغی، محمدعلی، (1390)، سیرحکمت در اروپا، چاپ نهم، تهران، انتشارات زوّار

10- فنائی اشکوری، محمد، (1398)، معقول ثانی تحلیلی از انواع مفاهیم کلی در فلسفه اسلامی و غربی.

• کاپلستون، فردریک، (1388)، تاریخ فلسفه، جلد پنجم، (ترجمه امیرجلال الدین اعلم)، چاپ هفتم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
• لاک، جان، (1380)، جستاری در فهم بشری، (مترجم رضازاده شفق)، تهران، انتشارات شفیعی.
• مصباح یزدی، محمدتقی، (1388)، آموزش فلسفه (ج1)، چاپ نهم، قم، انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
• مصباح یزدی، محمدتقی، (1395)، شرح جلد اول الأسفار الأربعة (جزء سوم)، چاپ اول، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
• مصباح یزدی، محمدتقی، (1395)، شرح جلد دوم (جزء1)، چاپ اول، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
• مصباح یزدی، محمدتقی، (1393)، تعلیقهٌ علی نهایة الحکمة، چاپ اول، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
• مصلح، جواد، (1391)، ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیة، چاپ ششم، تهران، انتشارات سروش.
• ملاصدرا محمد، شیرازی، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
• ملاصدرا محمد، شیرازی، (1382)، تعلیقه برشفاء ( ج1)، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
• ملاصدرا محمد، شیرازی، (1388)، المسائل القدسیة، چاپ چهارم، قم، مؤسسة بوستان کتاب.
• ملاصدرا محمد، شیرازی، (1392)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، چاپ هفتم، قم، مؤسسة بوستان کتاب.
• ملاصدرا محمد، شیرازی، (1368)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم، مکتبة المصظفوی.
• ملکیان، مصطفی، (1378)، تاریخ فلسفه جلد سوم، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (واحد رایانه).
• هیوم ،دیوید، (بی‎تا)، کاوشی در خصوص فهم بشری، (ترجمه کاوه لاجوردی)، چاپ دوم، تهران، نشرمرکز.

مقاله‎ها

• امید، مسعود، «مسأله کلیات از دیدگاه صدرالمتألهین شیرازی و ملاحظات انتقادی درباب آن» (تابستان1383)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شمارۀ 191، صفحات 91-109
• ایمانپور، منصور، «مسئله تطابق ذهن و عین در فلسفۀ مشّاء و حکمت متعالیه» (1382)، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 186، صفحات 23-49
• حکاک، سیدمحمد، «نقد نظریۀ هیوم درباب منشأ تصوّرات ازدیدگاه حکمت متعالیه» (تابستان 1378)، خردنامه صدرا، شماره 16، صفحات 56-65
• قربانی، قدرت‎الله، «ابعاد ابتکاری مثل از منظر ملاصدرا» (پائیز زمستان 1393)، آموزه‎های فلسفه اسلامی، دانشگاه علوم رضوی، شمارۀ 15، صفحات 119-142