حکم فقهی زکات پول براساس رهیافت تجمیع ظنون

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 5، دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 137، شهریور 1403، صفحه 117-142   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.70044.1093

نویسنده

علیرضا کلاهدوزان^*

طلبه سطح چهار مجتمع آموزشی پژوهشی ائمه اطهار (علیهم السلام) قم

چکیده

زکات در منابع اسلامی از واجبات مهم و قرین نماز معرفی شده است. در مقالهٔ حاضر، در امتداد نهادسازی برای اقتصاد اسلامی، زکات پول در بستر فقه با نگاه تاریخی و اقتصادی بررسی شده است. از منظر تاریخی، وجود ثمنِ اعتباری در صدر اسلام ثابت نیست و از دیدگاه اقتصادی، پول به‌عنوان مالی که ارزش مبادله‌ای دارد، پذیرفته شده است. ازنظر فقهی، بر الغای خصوصیت از روایاتِ وجوب زکات درهم و دینار اشکالاتی وارد است و فقط وجوبِ زکات پولِ کالایی ثابت می‌شود و وجوب زکات پولِ اعتباری از روایات زکات درهم و دینار و روایات مشابه به‌صورت مستقل به دست نمی‌آید. در این پژوهش که به‌روش توصیفی‌تحلیلی انجام گرفته، باتوجه‌به ظنون ایجادشده از روایاتِ دالِّ بر اثبات زکات پول، رهیافت تجمیع ظنون به‌عنوان روش درخورِ اطمینانی برای اثبات زکات پول پیشنهاد شده است. 

کلیدواژه‌ها

زکات پول؛ تراکم ظنون؛ پولکالا؛ ماهیت پول؛ زکات درهم و دینار

مراجع

قرآن کریم

آهنگران، محمدرسول، حسین سنایی. «کاوشی نوین در مسئلۀ زکات اسکناس»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی. س10، ش34، زمستان1392، 11تا26.

ابن‌اثیر، مبارک‌بن‎‌محمد. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: اسماعیلیان. چاپ‌اول، بی‌تا.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌. علل الشرائع. قم: کتاب‌فروشى داورى. چاپ‌اول، 1386ق.

اصفهانى، ابوالحسن. وسیلة النجاة مع حواشی الإمام الخمینی. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره. چاپ‌اول، 1422ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. کتاب المکاسب. قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ‌اول، 1415ق.

ایوان کیفی، محمدتقى‌بن‌عبدالرحیم. هدایة المسترشدین ف‍ی‌ ش‍رح‌ م‍ع‍ال‍م ‌ال‍دی‍ن‌. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1429ق.

آشتیانى، محمدحسن‌بن‌جعفر. بحر الفوائد فى شرح الفرائد. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی. چاپ‌اول، 1429ق.

توسلی، محمداسماعیل. «امکان‌سنجی فقهی زکات پول‌های نقد رایج کنونی (رهیافت موضوع‌شناسی تحلیلی ماهیت پول)»، پژوهشنامۀ مالیات. ش74، تابستان1394، 27تا48.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

خرازى، محسن. عمدة الأصول. قم: مؤسسۀ در راه حق. چاپ‌اول، 1422ق.

خطیبی، مهدی. «اعتبارسنجی تراکم ظنون در فرایند استنباط»، جستارهای فقهی و اصولی. س5، ش16، پاییز1398، 7تا34.

خویى، ابوالقاسم. موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره). چاپ‌اول، 1413ق.

روشنایی، مهدی، محمدعبداللهی، ابوالقاسم علیدوست. «روش‌شناسی اجتهاد»، تا اجتهاد. س1، ش3، تابستان1391، 29تا36.

زاهدی، محمدعلی، سیدعلی حسینی. «بررسی فقهی زکات پول در فقه امامیه»، بلاغ مبین. ش54 و 55، بهار و تابستان1397، 43تا74.

شعبانی، احمد، عبدالمحمد کاشیان. «زکات پول از منظر فقه فریقین و بررسی ظرفیت بالقوۀ آن در فقرزدایی (مطالعۀ سال‌های 1387تا 1389 اقتصاد ایران)»، مطالعات اقتصاد اسلامی. س6، ش11، پاییز و زمستان1392، 35تا60.

شفیعی سروستانی، ابراهیم. «درهم و دینار در فقه و حقوق اسلامی»، فقه و مبانی حقوق اسلامی. س50، ش1، بهار و تابستان1396، 105تا123. DOI: 10.22059/jjfil.2017.127927.668039

شهیدی پور، محمد تقی، درس خارج مکاسب محرمه، https://shahidipoor.ir/feqh1/%D8%AF%D8%B1%D8%B3-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D9%84-98-97

(دسترسی در 1/11/99).

شیخ بهایی، محمدبن‌حسین. مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجوئى. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة. چاپ‌دوم، 1414ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، 1404ق.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف. نهایة الوصول الى علم الأصول. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع). چاپ‌اول، 1425ق.

فاضل لنکرانى، محمد. تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة: الحج. بیروت: دار التعارف. چاپ‌دوم، 1418ق.

فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد. کتاب العین. قم: هجرت. چاپ‌دوم، 1410ق.

قائینی، محمد. زکات پول‌های رایج و اشیای نوپیدا. قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع). چاپ‌اول، 1385.

کلینى، محمدبن‌یعقوب. الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

مروی، مرتضی. بررسی وجوب زکات در پول‌های اعتباری، پایان­نامه سطح 3  به راهنمایی حجة الاسلام  امیر غنوی، قم: حوزۀ علمیه، 1394.

مطهری، مرتضی. مجموعه آثار. تهران: صدرا. چاپ‌هشتم، 1377.

مغنیه، محمدجواد. فقه الإمام الصادق علیه السلام. قم: انصاریان. چاپ‌دوم، 1421ق.

منتظرى، حسینعلی. کتاب الزکاة. قم: مرکز جهانى مطالعات اسلامى. چاپ‌دوم، 1409ق.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود. مجلۀ فقه اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب. بی‌تا.

یوسفی، احمدعلی. «دگرگونی قیمت‌ها در عصر تشریع»، فقه. ش25و 26، پاییز و زمستان1379، 153تا214.