بررسی و تحلیل پژوهش‌های آمایش سرزمین در زمینه مدیریت منابع آب با روش «مروری سیستماتیک»

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 1، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 37، اردیبهشت 1404، صفحه 1-24   

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2024.89044.1299

نویسندگان

نرگس حجی پناه^{* 1}؛ سید هادی زرقانی²؛ امید علی خوارزمی²

¹دانشجوی دکتری. جغرافیای سیاسی.دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران

²گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

این پژوهش با روش «مروری سیستماتیک»[1] به دنبال بررسی جایگاه «منابع آب» در پژوهش‌های آمایش سرزمین است. جامعۀ آماری پژوهش شامل کلیۀ مقالات علمی پژوهشی در زمینۀ آمایش سرزمین است که در طول 41 سال گذشته در پایگاه اطلاعات علمی[2] نمایه شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در چهار دهۀ گذشته فقط 12 درصد مقالات آمایش مرتبط با موضوع آب بوده است. زمینۀ مطالعاتی غالب مقالات «تعیین کاربری‌های بهینه، بررسی وضعیت منابع آبی، تحلیل سیستمی سیاست‌های آمایش سرزمین در مواجه با کم‌آبی، تأثیر فعالیت‌های انسانی در بحران‌های کمی و کیفی آب» می‌باشد. ازنظر روش پژوهش، اکثر مقالات از روش‌های کمّی به‌ویژه از نرم‌افزارهای آماری استفاده کرده‌اند و توجه کمی به مصاحبه‌های حضوری با ذی‌نفعان حوزۀ آب و مردم محلی و کارشناسان شده است. از حیث مجلات، درمجموع 19 مجله در حوزۀ مقالات آمایشی مرتبط با آب فعال بوده‌اند که مجلۀ«آمایش سرزمین» رتبه اول را دارد. از حیث روند زمانی، در دهۀ 60 و 70 شمسی، مقالات مرتبط با آب کمترین تعداد را داشته‌ و از دهۀ 80 روند افزایشی شروع و در دهۀ 90 به اوج خود رسیده است. درنهایت در بخش راهکارها بر مواردی چون «بازچرخانی منابع آبی، آمایش منابع آب به‌جای آمایش فعالیت‌ها، کشاورزی مکانیزه، استفاده از رویکرد آمایش سرزمین خطر مدار و آمایش سبز، منطبق کردن کاربری‌ها بر ظرفیت اکولوژیکی مناطق» تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها

آب؛ آمایش سرزمین؛ بحران؛ مدیریت؛ ایران

مراجع