تحلیل ژئوپلیتیکی روابط ایران و عراق در دو دهة اخیر

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 1، دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 36، اسفند 1403

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2024.89238.1303

نویسندگان

وسیم جمیل عزیز¹؛ سیّد هادی زرقانی^{* 2}؛ علی محمدپور³

¹دانشجوی دکتری. جغرافیای سیاسی.دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ایران

²گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

³عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر-مجتمع دانشگاهی پدافند غیرعامل، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و مطالعه میدانی، به دنبال بررسی و تحلیل نقش عوامل ژئوپلیتیکی در روابط ایران و عراق در طی دو دهه گذشته و اولویت بندی آنها است. نتایج تحلیل عاملی نشان می دهد در بُعد فرهنگی، سه متغیر «وجود اماکن مقدس زیارتی در دو کشور»، « اکثریت جمعیت شیعه در دو کشور ایران و عراق» و «پیاده‌روی اربعین و پویش-های مذهبی مشترک» بیشترین تاثیر را بر بهبود روابط دو کشور داشته اند. همچنین نتایج تحلیل عاملی در بُعد اقتصادی نشان می دهد متغیرهای «حضور گردشگران عراقی در ایران» و « ارتباطات و تعاملات گسترده مرزی و وجود مرز مشترک طولانی بین دو کشور» بیشترین تاثیر را بر بهبود روابط دو کشور داشته و در مقابل، دو متغیر «اختلافات دو کشور درمرزهای آبی و بهره‌برداری از منابع مشترک دریایی در خلیج فارس» و «اختلافات هیدروپلیتیکی دو کشور در بهره برداری از رودهای مرزی» در تضعیف روابط دو کشور بیشترین نقش را داشته اند. درنهایت در بُعد سیاسی-امنیتی متغیرهای«احساس تهدید مشترک در مقابل تروریسم و افراط‌گری مذهبی»،« فروپاشی رژیم بعث و ارتقاء جایگاه سیاسی شیعیان» و«کمک‌های دفاعی و نظامی ایران به عراق در دوران مبارزه با داعش» بیشترین تاثیر را بر بهبود روابط دو کشور در دو دهه اخیر داشته اند و دو متغیر«رویکرد ً متفاوت دو کشور عراق و ایران در رابطه با آمریکا» و «اختلاف تاریخی دو کشور در اروند رود (شط العرب)» بر تضعیف روابط دو کشور موثر بوده اند.

کلیدواژه‌ها

سیاست خارجی؛ روابط بین الملل؛ تحلیل ژئوپلیتکی؛ ایران؛ عراق

مراجع