تبیین الگوی شناخت امام معصوم (علیه السلام) به امام معصوم (علیه اسلام) بر اساس نظریه تفسیر انسان به انسان آیت اللّه جوادی آملی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 6، دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 113، اسفند 1403، صفحه 129-155   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2024.89749.1365

نویسندگان

وحیده فخار نوغانی^{* 1}؛ فاطمه نظافت یزدی²؛ ناهید مشائی³

¹گروه معارف دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

³گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد

چکیده

معرفت امام معصوم (علیه السلام) از مهم‌ترین و اساسی‌ترین باورهای شیعه است. اندیشمندان  شیعه راه­های گوناگونی را برای شناخت به امام معصوم (علیه السلام) ذکر کرده­اند. یکی از راه­هایی که کمتر بدان توجه شده است و شواهد روایی گوناگونی بر آن نیز وجود دارد، نظریه شناخت امام معصوم (علیه السلام) به خودِ امام معصوم (علیه السلام) است. در این پژوهش تلاش شده است تا با استفاده از نظریه تفسیر انسان به انسان، این روش از شناخت امام معصوم تبیین شود. از این­رو، ضمن توضیح نظریه تفسیر انسان به انسان آیت اللّه جوادی آملی، به بررسی مدل پیشنهادی شناخت امام معصوم (علیه السلام) به خود او و تبیین مبانی نظری و شواهد روایی آن از خلال تحلیل آثار آیت اللّه جوادی آملی پرداخته خواهد شد. بر اساس نتایج این تحقیق، با توجه به ویژگی‌های ائمه معصومین (علیهم السلام) از قبیل کامل‌ترین تجلی الهی بودن، قابل قیاس نبودن احدی با ایشان و معیار حق بودن ایشان، امکان هر گونه شناخت کاملی به‌واسطه غیر از معصوم، منتفی، بلکه محال است. همچنین می‌توان گفت نظریه شناخت امام معصوم به خودش، به نوعی مکمل نظریه تفسیر انسان به انسان است.

کلیدواژه‌ها

معرفت امام (علیه السلام)؛ تفسیر انسان به انسان؛ الگوی شناخت امام معصوم (علیه السلام)؛ آیت‌اللّه جوادی آملی

مراجع

قرآن کریم

ابن ابی جمهور؛ الاحسائی، محمد بن على بن ابراهیم، 1405ق، عوالی اللئالى العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، محقق: العراقی، مجتبی، قم، مطبعة سید الشهداء

ابن طاووس، علی بن موسی، 1409ق، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه

ابن عبد الوهاب، الشیخ حسین، بی­تا، عیون المعجزات، قم، مکتبة الداوری

امینی نجفی، عبد الحسین، بی­تا، الغدیر، بی­جا، بی­نا

برقى، احمد بن محمد بن خالد، 1371ق‌، ‌المحاسن، محقق: محدث، جلال الدین، قم، دار الکتب الإسلامیة

تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، 1410، غرر الحکم و درر الکلم‌، محقق: رجائى، سید مهدى‌، قم، دار الکتاب الإسلامی‌

جوادی آملی، عبدالله، 1381، سروش هدایت جلد 1، محقق: رحیمیان، عباس، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1384الف، بنیان مرصوص امام خمینی (ره)، محقق: شاهجوئی، محمدامین، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1384ب، تبیین براهین اثبات خدا (تعالی شأنه)، محقق: پارسانیا، حمید، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1385، سرچشمه اندیشه جلد 2 محقق: رحیمیان محقق، عباس، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1388الف، ادب فنای مقربان جلد 3، محقق: صفایی، محمد، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1388ب، ادب فنای مقربان جلد 6، محقق: صفایی، محمد، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1388،ج تفسیر تسنیم ج1، محقق: اسلامی، علی، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله،  1388د، جرعه­ای از صهبای حج، محقق: واعظی محمدی، حسن، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1389الف، انتظار بشر از دین، محقق: مصطفی پور، محمدرضا، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1389ب، امام مهدی (عج) موجود موعود، محقق: مخبر، محمدحسن، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1389ج، تفسیر انسان به انسان، محقق: الهی زاده، محمدحسین، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1389د، تفسیر تسنیم جلد 4، محقق: قدسی، احمد، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1389ه، حیات عارفانه، محقق: اسلامی، علی، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1389و، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، محقق: واعظی، احمد، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1391، ادب فنای مقربان جلد 8، محققان: حیدری فرد، مجید و ابراهیمی، احسان، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1393الف، ادب فنای مقربان جلد 9، محققان: صمدی، قنبرعلی و ابراهیمی، احسان، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1393ب، تحریر رساله جلد 2، محقق: فتحیه، عباس، قم، نشر اسراء

جوادی آملی، عبدالله، 1394، تفسیر تسنیم جلد 26، محققان: اشرفی، حسین، ایوبی، حیدرعلی و عیسی­زاده، ولی الله، قم، نشر اسراء

حر عاملی، شیخ محمد بن الحسن، بی­تا، وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، محقق: ربانی شیرازی، عبد الرحیم، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی

دیلمی، حسن بن محمد، بی­تا، إرشاد القلوب المنجی من عمل به من ألیم العقاب، محقق: میلانی، سید هاشم، ایران، دار الاسوه للطباعة و النشر

سید رضی، ابوالحسن محمّد الرضی بن الحسن الموسوی، بی­تا، نهج البلاغه، محقق: دکتور صبحی صالح، لبنان، دار الکتاب اللبنانی

شیخ صدوق؛ القمّی، أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه، بی­تاالف، التوحید، محقق: حسینی طهرانی، سید هاشم، بی­جا: جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیة

­شیخ صدوق؛ القمّی، بی­تاب، معانی الأخبار، مصحح: غفاری، علی اکبر، بیروت: دار المعرفة.

شیخ صدوق؛ القمّی، 1417ق،  الأمالی، قم، مؤسسة البعثة

شیخ صدوق؛ القمّی، 1404ق، عیون أخبار الرضا (علیه السلام)، مصحح: اعلمی، شیخ حسین، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات

شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، بی­تا، الجمل، بی­جا، بی­نا

شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، 1414ق، تصحیح اعتقادات الإمامیة، محقق: درگاهی، حسین، قم، کنگره شیخ مفید

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 1981م، الحکمة المتعالیة فی الاسفار القلیة الاربعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربیص

صفار قمی، محمد بن حسن، 1404ق، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد (ص)، مصحح: کوچه باغى، حاج میرزا محسن، تهران، منشورات الاعلمی

طباطبایی، سید محمد حسین، بی‌تا، المیزان فی تفسیر القرآن، بی‌جا، منشورات اسماعیلیان

طبرسى؛ أبومنصور، احمد بن على، 1403ق، الإحتجاج على أهل اللجاج، مصحح: خرسان، محمد باقر، مشهد، نشر مرتضی

طوسی، محمد بن حسن، 1414ق، الأمالی، مصحح: مؤسسه البعثة، قم، دار الثقافة

عروسی حویزی، شیخ عبد علی،  1415 ق‌، تفسیر نور الثقلین‌، محقق: رسولى محلاتى، سید هاشم‌، قم، اسماعیلیان

فیض کاشانی، محمد محسن، 1416ق، التفسیر الصافی، طهران: مکتبة الصدر

کلینی، محمد بن یعقوب، 1387، الکافی، محقق: الدرایتی، محمد حسین، قم، دارالحدیث

مجلسی، محمدتقی، بی­تا، زاد المعاد ـ مفتاح الجنان، بیروت، المؤسسة الاعلى للمطبوعات

مجلسی، محمدتقی، ١٤٠٣ق، بحارالأنوار، محقق: المیانجی، السید إبراهیم و البهبودی، محمد الباقر، بی­جا، دارالاحیاء التراث

محدث نوری، حسین بن محمدتقی، 1408ق، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسه آل بیت (علیهم السلام) دار الاحیاء التراث

مرعشی، قاضی نورالله، 1409ق، إحقاق الحق و أزهاق الباطل، قم، مکتبه آیه الله مرعشی نجفی

میرجلیلی، محمد، 1391، مقاله تحلیلی بر دیدگاه تفسیری قرآن به قرآن علّامه طباطبایی، مجله کتاب قیم، ش 7، 53-82