مطالعه جامعه‌شناختی نقش مداخله‌گرایانۀ سرمایۀ اجتماعی در تأثیرگذاری حکمرانی خوب بر ادراک حق به شهر (مورد مطالعه شهروندان بالای بیست سال شهر ماکو )

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 9، دوره 21، شماره 4 - شماره پیاپی 50، دی 1403، صفحه 273-299   

نوع مقاله: پژوهشی -مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2024.90065.1564

نویسندگان

ابراهیم حسین پور رندی¹؛ محمّد عبّاس زاده^{* 2}؛ محمدباقر علیزاده اقدم²؛ صفر حیاتی³

¹دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²استاد جامعه شناسی،گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³استادیار جامعه شناسی،گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

      مفهوم حق‌ بر شهر جامعه‌شناس و فیلسوف فرانسوی هانری لوفور (١٩٦٨ )، به شرح تأثیر منفی‌ اقتصاد سرمایه‌داری بر شهرها می‌پردازد. براساس این نظریه شهر تبدیل‌ به‌ کالایی‌ شده است‌ که‌ فقط برای انباشت‌ سرمایه‌ به کار می‌رود. وی برای معکوس ساختن‌ این‌ پدیده، از برخورداری ساکنان شهر، از شاخص‌هایی مانند عدالت فضایی، شمولیت اجتماعی، مشارکت شهری، تعلق شهری و ... دفاع می‌کند. تحقیق حاضر با چنین موضعی به بررسی ادراک حق به شهر در بین ساکنین شهر ماکو پرداخته است. روش تحقیق مورد استفاده، پیمایشی و جامعۀ آماری تحقیق شامل کلیۀ شهروندان بالای 20 سال ساکن شهر ماکو به تعداد 33328 نفراست که از این تعداد، 500 نفر طبق فرمول تعیین حجم نمونه کوکران با واریانس به دست آمده از پیش‌آزمونی به تعداد 50 پاسخگو و به شیوۀ نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌‌‌ای انتخاب شده‌اند. در بررسی فرضیه‌های تحقیق رابطۀ معنادار آماری بین متغیرهای سرمایۀ اجتماعی و حکمرانی خوب شهری اثبات شد. برای برآورد اثرات غیرمستقیم، مستقیم و اثرات کل متغیرهای مستقل بر متغیر ادارک حق به شهر، از تحلیل مسیر استفاده شد. نتایج نشان داد متغیر حکمرانی خوب به‌طور مستقیم، 56 درصد و به صورت غیرمستقیم (از طریق سرمایۀ اجتماعی) 13 درصد و متغیر سرمایۀ اجتماعی نیز به‌طور مستقیم، 25 درصد بر متغیر یاد شده، تأثیرگذار است. با لحاظ اثرات کل حکمرانی خوب 69 درصد بر متغیر ادراک حق به شهر تأثیر گذاشت؛ مجموع متغیرهای مانده در مدل رگرسیونی توانستند 53 درصد از تغییرات متغیر ادراک حق به شهر را تبیین نمایند. در تحلیل نهایی تمرکز بر متغیرهای حکمرانی خوب شهری و سرمایۀ اجتماعی و تقویت آن ها در فضای اجتماعی شهر می‌تواند به رشد و گسترش اصول و شاخص‌های حق به شهر منجر گردد.
 
 

کلیدواژه‌ها

ادراک حق به شهر؛ سرمایۀ اجتماعی؛ حکمرانی خوب شهری؛ شهر ماکو

مراجع

1. آرایی، و؛ قاسمی، ا؛ و معینی‌فر، ی. (1396). توصیه‌های سیاستی موانع تحقق‌پذیری حکمرانی خوب در ادارۀ امور عمومی (مطالعۀ موردی: فرمانداری و شهرداری شهرستان مینودشت). مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 7(25)، 113-133.
2. ابراهیمی، م؛ علوی، ع؛ مشکینی، ا؛ و صدری، ح. (1378). رهیافتی نو در توسعه شهری مبتنی بر رویکرد حق به شهر. دانش شهرسازی، 6(2)، 61-85.
3. اشتیاقی، م؛ شارع‌پور، م؛ و فاضلی، م. (1399). مطالعۀ پدیدارشناختی تجربۀ زیستۀ شهروندان تهرانی از مضامین حقوق شهروندی (مطالعۀ موردی: حمل‌ونقل عمومی شهر تهران). علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 17(2)، 91-123.
4. پورمحمدی، م؛ روستایی ، ش؛ و خضرنژاد ،پ. (1398). بررسی نقش حق به شهر بر احساس تعلق در میان گروه‌های جنسیتی (مطالعه موردی: فضاهای عمومی ارومیه). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، 7(1)، 1-19.
5. پیری، ا؛ قلی‌پور، س؛ و امیری، ن. (1398). حق بر شهر محله صادقیه در کلان شهر کرمانشاه. مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل، 2(2 )، 687-712.
6. تمجیدی، ز؛ زرآبادی، ز؛ و حبیب، ف. (1401). تحلیل مؤلفه‌های ارتقاء کیفیت فضاهای شهری برای کودکان با رویکرد حق به شهر (مطالعه موردی: منطقه 12 کلان شهر تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54(4)، 1491- 1509.
7. حبیبی، م؛ و امیری، م. (1394). حق به شهر؛ شهر موجود و شهر مطلوب آنچه که هست و آنچه که باید باشد. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران (نامه علوم اجتماعی)، 5(2 )، 9-30.
8. حیدری، ف؛ و زارعی، م. (1398). مفهوم حق به شهر و ارتباط آن با طراحی شهری شهروندمدار؛ تطبیق هنجارهای جامعِ بیان‌گر شهروندمداری با شاخصه‌های کیفی طراحی شهری. منظر، 11(46)، 14-
9. حیدری، م؛ محمدی، ش؛ و رحمانی، م. (1400). پایش نظریه حق به شهر در بازتولید فضای شهر دوستدار سالمند (مطالعه موردی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی)، 53(1 )، 195-212.
10. خدایاری‌مطلق، ص؛ شارع‌پور، م؛ و تولایی، ن. (1396). بررسی تأثیر شاخص‌های مطلوبیت فضای شهری بر میزان تحقق حق به شهر (مورد مطالعه: شهر بابلسر). مجلۀ جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 4(9)، 189- 225.
11. خسروی، ح. (1395). حق بر محیط زیست سالم در پرتو حکمرانی مطلوب. اخلاق زیستی، 6(20)، 127- 144.
12. داداش‌پور، ه؛ و شجاعی، د. (1401). کاربست پارادایم انتقادی در فهم عدالت فضایی در حاشیه کلانشهر تهران مورد مطالعه: اسلامشهر و شهر قدس.. نشریۀ هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی27 (1)، 19-33.
13. دارکش، م؛ و استرکی، س. (1399). آسیب‌شناسی طرح های شهری از منظر حق به شهر (نمونه موردی: طرح شهری نواب-گسترش مترو در محله بریانک). جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2(3 )،1-25.
14. دانش‌پایه، ن؛ و زرعکانی، س. ( 1402). ارزیابی عملکرد مدیریت شهری با تأکید بر گفتمان حق به شهر (نمونه موردی: شورای اسلامی شهرستان شهریار). چهارمین کنفرانس ملی شهرسازی و معماری دانش بنیان ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران .
15. رشیدی، ه. (1403). بررسی مفهوم عدالت اجتماعی و حق به شهر در ساختار شهر ایرانی اسلامی (تهران). هفتمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات جهانی در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران.
16. رفیعیان، م؛ و الوندی‌پور، ن. (1394). مفهوم‌پردازی اندیشه حق به شهر در جستجوی مدلی مفهومی. مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، 16(2)، 25-47.
17. زارع‌شاه‌آبادی، ا؛ بنیاد، ل؛ و غلامی، م. (1399). بررسی رابطۀ حق به شهر و احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان شهر یزد. فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 10(39)، 109 -124.
18. سنایی، م؛ وفادارسورکی، ر؛ و عاطفی، ک. (1401). سنجش افتراقات فضایی تحقق حق به مشارکت و اختصاص دهی شهر به خود در پرتو اندیشه حق به شهر در شهر هچیرود-شهرستان چالوس. برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 2(5 )، 45-60.
19. صفری، م؛ شماعی، ع؛ موحد، ع؛ و شاه‌حسینی، پ. (1399). تأثیر حضور در فضای زنانه بر حق زنان به شهر با نقش تعدیل‌گر انگیزه (مورد مطالعه: پارک‌های بانوان شهر اصفهان). توسعه محلی، روستایی-شهری (توسعه روستایی)، 12(2 )، 415-445.
20. عظیمی‌هاشمی، م؛ رضوی‌زاده، ن؛ و جوان‌جعفری، ع. (1393). منشورهای شهری؛ بستر تحقق حق شهرنشینی.علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 2(11)، 51-76.
21. فرح‌زاد، م؛ رفیعیان، م؛ کامیابی، س؛ و ارغان، ع. (1397). شناسایی عوامل تأثیرگذار بر حضور و مشارکت زنان در فضای شهری از منظر حق به شهر. تحقیقات جغرافیایی، 33(1) (پیاپی 128)، 95-108.
22. فنی، ز؛ و احمدی، ل. (1399). زنان و جست‌و جوی حق به شهر در پیاده راه‌های جنسیتی (مورد مطالعه: منطقه 6 شهرداری تهران). فصلنامه توسعه اجتماعی، 15(1)، 71-100.
23. .کاظمیان، غ؛ و معصومی‌فر، ا.ح. (1398). تحلیل محتوایی و رویه‌ای حق بر شهر در قوانین شهری و شهروندی ایران. صفه، 29(3)، 83-100.
24. کتابچی، ع؛ وولی‌بیگی، م. (1399). نقش حق بر شهر در ارتقاء حقوق شهروندی. مجله معماری‌شناسی، 3(16)، 1-14.
25. کوزه‌گر، ل؛ آدینه‌وند، ع؛ علیان، م؛ و نظری، ن. (1395). ارزیابی مدیریت شهر اهواز در چارچوب حکمرانی خوب شهری؛ تلاش در راستای نیل به مدیریت پایدار. معماری و شهرسازی پایدار، 4(2)، 1-16.
26. لوفور، ه. (1393). ماتریالیسم دیالکتیکی. (آ. ترکمه، مترجم). تهران: تیسا.
27. محمدی، م؛ و کاظمی، ک. (1399). بازخوانی یک طرح شهری با بهره‌گیری از انگارۀ حق به شهر- مجتمع تجاری عرش آجودانیه تهران. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، 5(15)،
    89-117.
28. مرشدی، ب؛ قائدرحمتی، ح؛ افتخاری، ص؛ رکن‌الدین، ع؛ و مشکینی، ا. (1401). حق به شهر و الگوی برنامه‌ریزی مشارکتی (تحلیلی بر تولید اجتماعی فضاهای شهری با تأکید بر مجتمع‌های بزرگ تجاری کلان‌شهر تهران). نشریه جغرافیا و توسعه، 20(66)، 1-34.
29. معینی‌فر، م. (1403). استیفای حق به شهر در حقوق ایران در پرتو حکمرانی مبتنی بر پایداری. فضای شهری و حیات اجتماعی. 3(9)، 1-10.
30. مقدم، م؛ پورمحمدی، م؛ و روستایی، ش. (1402). بررسی و تحلیل تئوری حق‌به‌شهر و نقش آن در تحقق حکمروائی خوب شهری در کلان‌شهر تبریز. مهندسی جغرافیایی سرزمین. 7(4)، 847-864.
31. مؤمن‌کیائی، م؛ پروین، س؛ و عادلیان‌راسی، ح. (1399). موانع سالمندی فعال براساس مفهوم حق به شهر یک مطالعه کیفی در شهر کرج. فصلنامه مددکاری اجتماعی، 9(1)، (پیاپی 31)، 40-56.
32. نصیری‌آملی، ر؛ حقیقتیان، م؛ و عباسی‌اسفجیر، ع. (1401). تعلق شهری و حق به شهر، مورد مطالعه: جوانان شهر آمل. نشریه مطالعات توسعه اجتماعی - فرهنگی، 10(2)، 158-181.
33. هاروی، د. (1392). مدیریت و جغرافیای جهانی شدن. (ح. رحمتی، مترجم). تهران: آشیان.
34. هاروی، د؛ و مریفیلد، ا. (1391). حق به شهر، ریشه‌های شهری بحران‌های مالی. (خ. کلانتر، مترجم). تهران: مهر ویستا.
35. یغفوری، ح؛ و کاشفی‌دوست، د (1397). ارزیابی و سنجش مؤلفه‌های برآمده از حق به شهر (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 9(35)، 57-68.

 

36. Avelino, F., Wittmayer, J. M., Pel, B., & Weaver, P. M. (2021). Urban governance arrangements for sustainability and justice. Urban Transformations. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s40558-021-00190.
37. Brown, S. (2020). The right to the city and social inclusion: Challenges for urban policy. Journal of Urban Policy, 22(2), 105-123.
38. Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. Greenwood. 241–258.
39. Çakir, A. (2000). The right to the city and sustainable urban development: A case study of Turkish cities. Journal of Urban Studies, 22(4), 245-268.

 

40. Dust, S. B., Resick, C. J., Margolis, J. A., Mawritz, M. B., & Greenbaum, R. L. (2018). Ethical leadership and employee success: Examining the roles of psychological empowerment and emotional exhaustion. The Leadership Quarterly, 29(5), 570-583.
41. European Urban Research Association. "Post-Pandemic Urban Governance: Resilient Strategies for European Cities." EURA Conference Proceedings, 2022. More information at: EURA Conference 202​(European Commission.(
42. European Commission. "European Urban Resilience Forum, 10th Anniversary Edition." European Commission Environment Newsroom, 2023.)European Commission).
43. Gonzalez, M. (2020). Spatial justice and the right to the city: A comparative study. Urban Affairs Review, 56(5), 789-812.
44. Güneş, M., & Sokar, S. (2022). The role of civil society in realizing the right to the city in Turkey. Journal of Social and Urban Studies Turkey, 10(1).
45. Harvey, D. (2012). Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution. Verso Books.
46. Harvey, David. (2008). "The Right to the City." New Left Review, 53, 23.
47. Harvey, D. (2022). Urbanization and Capitalism: Globalization of the Right to the City. International Journal of Urban and Regional Research.
48. Lefebvre, H. (1996). Writings on Cities. Blackwell Publishers
49. Lim, S. B., Mazhar, M. U., & Malek, J. A. (2021). The right or wrong to the city? Understanding citizen participation in the pre- and post-COVID-19 eras in Malaysia. Journal of Open Innovation, 7(238).
50. Smith, J. (2019). Urban citizenship and the right to the city: The role of public spaces. Journal of Urban Studies, 45(3), 321-340.
51. Turner, S. (2019). Globalization and urban transformation: Impacts on the right to the city. International Journal of Urban and Regional Research, 43(4), 712-730.      
52. Meijer, A., & Bolívar, M. P. R. (2016). Governing the smart city: A review of the literature on smart urban governance. International Review of Administrative Sciences, 82(2), 392–408.
53. Merrifield, A. (2011). The right to the city and beyond: notes on a Lefebvrian re-conceptualization. City, 15(3-4), 473-481.‏
54. Meyer, N., & Auriacombe, C. (2019). Good urban governance and city resilience: An Afrocentric approach to sustainable development. Sustainability, 11(19), Article 5514. https://doi.org/10.3390/su11195514
55. Mustafayev, E.J. (2022). The right to the city and urban policies in Baku: Challenges and opportunities. In Proceedings of the International Conference on Urban Studies, Baku, Azerbaijan.
56. Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community.
57. Putnam, R. D. (1993). Making democracy work: Civic traditions in modern Italy. Princeton University Press.
58. UN-Habitat. (2022). Good urban governance: Global report. United Nations Human Settlements Programme.
59. Urban Affairs Association. (2024). Exploring social equity in urban utility systems: Addressing disparities in access and efficiency. Paper presented at the Urban Affairs Association Annual Meeting. European Commission.
60. Sampson, R. J., & Raudenbush, S. W. (1999). Systematic social observation of public spaces: A new look at disorder in urban neighborhoods. American Journal of Sociology, 105(3), 603-651.
61. Sica, F., El Bilali, H., & Pegna, F. (2020). The ontology of urban governance: A framework for pathways to sustainable urban transition. Urban Science, 4(2), 38. https://doi.org/10.3390/urbansci8020038.
62. Van den Dool, L., Hendriks, F., Gianoli, A., & Schaap, L. (2023). The quest for good urban governance, Theoretical reflections and international practices. Springer.