بازنمایی سویه‌های تئوری صدق ابن‌ طباطبا، در دو بافتار معرفت‌شناسی و زیبایی‌شناسی؛ با تکیه بر کتاب "عیار الشعر"

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 57، شماره 3 - شماره پیاپی 226، دی 1403، صفحه 24-1   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2024.87968.1584

نویسنده

عبدالله حسینی^*

استادیار گروه آموزش زبان و ادبیات عرب، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

مقالۀ حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی و به‌منظور ارائۀ نوشتاری جامع در منظومۀ اندیشۀ فلسفی و ادبی ابن‌ طباطبا، سویه‌های تئوری صدق را در مهم‌ترین اثر دوران‌ساز او، یعنی کتاب "عیار الشعر"، در دو بافتار معرفت‌شناختی و زیبایی‌شناختی، بازنمایی و تحلیل کند؛ بنابراین، ابتدا به‌جهت روشن شدن جغرافیای موضوع، مبانی نظری معرفت‌شناسی، تئوری‌ها و رویکردهای صدق را بازاندیشی می‌کند؛ سپس سویه‌های هنری، اخلاقی، تاریخی و تصویری صدق را در منظومۀ معرفتی ابن طباطبا، با عنایت به تفکیک دو بافتار معرفت‌شناسی و زیبایی‌شناسی مورد تحلیل و واکاوی قرار می‌دهد. رهاورد پایانی این جستار بیانگر این است که از نظرگاه معرفت‌شناختی؛ نظریۀ شناخت ابن طباطبا، با نظریۀ کلاسیک حوزۀ معرفت‌شناسی؛ یعنی تئوری مطابقت صدق همسویی و همگرایی دارد؛ ازاین‌رو، موجّه، معرفت‌بخش و واقع‌نما است و صلاحیت داوری گزاره‌ها را نیز دارا است؛ اما ازآنجایی‌که اثر هنری فربه‌تر از آن است که تنها در ترازوی سنجش صدق و کذب‌پذیر معرفت‌شناختی بگنجد؛ بلکه سنجۀ زیبایی‌شناختی نیز باید آن را محک زند؛ نظریه شناخت ابن طباطبا از نظرگاه زیبایی‌شناختی نمی‌تواند چندان معرفت‌بخش، واقع‌نما و دارای عینیت باشد؛ در نتیجه صلاحیت داوری گزاره‌های ادبی را که ذاتاً منطق‌گریز و آشنازدا است، نیز ندارد.

کلیدواژه‌ها

ابن طباطبا؛ عیار الشعر؛ مطابقت صدق؛ معرفت‌شناسی؛ زیبایی‌شناسی

مراجع

ابن طباطبا، م. ا. (۲۰۰۵/۱۴۲۶). عیار الشعر. شرح و تحقیق عباس عبدالساتر. دارالکتب العلمیه.

استنفورد، م. (1384). درآمدی بر تاریخ‌پژوهی. ترجمه مسعود صادقی. انتشارات سمت و دانشگاه امام صادق(‏‏ع).

اسکفلر، ا. (1397). چهار پراگماتیست. ترجمه محسن حکیمی. مرکز.

آگ‌برن، ن. ک. (1388). زمینه جامعه‌شناسی. اقتباس ا. ح. آریان‌پور. گستره.

باربور، ا. (1379). علم و دین. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. مرکز نشر دانشگاهی.

بازرگانی، ا. (1395). چیستی و چگونگی شعر از نگره فارابی با تأکید بر دو رساله شعری وی: مقاله فی قوانین صناعة الشعراء و کتاب الشعر. نشریه کیمیای هنر، ۵(۲۰)، ۷۵-۸۷.

بنی‌جمالی، ش.، و احدی، ح. (1363). علم النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی و تطبیق آن با روانشناسی جدید. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

حسینی‌مؤخر، س. م. (1382). ماهیت شعر از دیدگاه منتقدان ادبی اروپا (از افلاطون تا دریدا). فصلنامه پژوهشهای ادبی، ۱(۲)، ۷۳-۹۱.

حسین‌زاده، م. (1382). پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر. موسسه امام خمینی.

دکارت، ر. (1385). گفتار در روش راه بـردن عقـل. محمـدعلى فروغـى. مهـر آمون.

راسل، ب. (1367). مسائل فلسفه. ترجمه منوچهر بزرگمهـر. شـرکت سـهامی انتشارات خوارزمی.

راکعی. ف. (1393). اخلاق در شعر. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، ۹(۳)، ۱-۱۱.

رسولی، ح.، و رضایی، ا. (1396). صدق تشبیه با ذکر ادات تشبیه از دیدگاه ابن طباطبا. فصلنامه لسان مبین، 28، ۶۱-۸۱.

رفاعی، ن. ا. ع. (2009). قضیۀ الصدق و الکذب عند ابن طباطبا. المجلۀ العلمیة لکلیة الآداب بسوهاج، ۳۰، ۱۶۱-۲۰۴.

سکرتان، د. (1380). کلاسیسیزم. ترجمه حسن افشار. مرکز.

سید حسینی، ر. (1387). مکتب‌های ادبی. ج 1. زمانه.

شفق، ا. (1393). سنجش صدق و کذب در گزاره‌های ادبی. پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، ۳(۱)، 87-‍‏102.

  https://doi.org/10.22059/jlcr.2014.52689

شمس، م. (1387). آشنایی با معرفت‌شناسی. طرح نو.

الصمیلی، ح. م. م. (1409). مفهوم الصدق فی النقد العربی القدیم. جامعة ام القری.

ضیف، ش. (1972). البحث الأدبی. طبیعته، مناهجه، أصوله، مصادره. دارالمعارف.

طباطبایی، س. م. ح. (1391). اصول فلسفه و روش رئالیسم. به کوشش سید هادی خسروشاهی. بوستان کتاب.

طوسی، ن. م. (1375). أساس الإقتباس. تعلیق سید عبداللّٰه انوار. مرکز.

عباس، ا. (1404). تاریخ النقد الأدبی عند العرب. دارالثقافة.

عدنان، س. (1376). گرایش‌های فلسفی در نقد ادبی. ترجمه نصراللّٰه امانی. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.

علوی‌مقدم، م. (1377). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. سمت.

قطب، س. (1424). النقد الأدبی أصوله و مناهجه. دار الشروق.

گل‌پرور روربهانی، م. (1395). زمان‌پریشی در تدوین تاریخ فلسفه. نشریه فلسفه، ۱۴(۲)، 103-122. https://doi.org/10.22059/jop.2017.62960

مصباح، م. ت. (1370). آموزش فلسفه. سازمان تبلیغات اسلامی.

مک‌کورد، ج. س. (1381). تنوع و کثـرت واقـع‌گرایی‌هـای اخلاقـی. ترجمـه سـید اکبـر حسـینی. مجله معرفت، ۱۱(۱۰)، ۵-‏۷۰.

ملکیان، م. (1380). درسگفتار معرفت‌شناسی (شناخت‌شناسی).

ولک، ر.، و وارن، آ. (1373). نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحّد و پرویز مهاجر. اندیشه‌های عصر نو.

هاملین، د. (1374). تاریخ معرفت‌شناسی. ترجمه شاپور اعتماد. پژوهشگاه علوم انسانی.

Audi, R. (2003). Epistemology: A contemporary introduction to the theory of knowledge (2nd ed.). Routledge.

Campbell, L. (1883). The Theaetetus of Plato with a revised text and English notes. Clarendon.

Chisholm, R. M. (1989). Theory of knowledge (3rd ed.). Prentice Hall.

Dancy, J. (1985). An introduction to contemporary epistemology. Blackwell.

Fumerton, R. (2002). Realism and the correspondence theory of truth. Rowman & Littlefield.

Morton, A. (1997). A guide through the theory of knowledge (2nd ed.). Blackwell.

Putnam, H. (1981). Reason, truth, and history. Cambridge University Press.

Steup, M. (1998). An introduction to contemporary epistemology. Pearson.