بررسی ارتباط توسعه‌یافتگی و رقابت‌پذیری منطقه‌ای در شهرستان‌های مرزی (نمونه موردی: شهرستان‌های مرزی استان آذربایجان‌غربی)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 8، دوره 22، شماره 3 - شماره پیاپی 48، مهر 1403، صفحه 231-259   

نوع مقاله: پژوهشی- مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2024.87112.1410

نویسندگان

میرنجف موسوی^{* 1}؛ نیما بایرام‌زاده²

¹استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

²دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

دسترسی به توسعۀ ملی و منطقه‌ای آرمان بزرگ هر جامعه‌ای است که مستلزم شناخت دقیقی از وضعیت کشور و جامعه می‌باشد تا برنامه‌ریزی‌های آتی در مسیر توسعۀ پایدار صورت گیرد. هدف اصلی این پژوهش بررسی ارتباط توسعه‌یافتگی و رقابت‌پذیری منطقه‌ای در شهرستان‌های مرزی استان آذربایجان‌غربی می‌باشد. روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی می‌باشد. در جهت گردآوری‌ داده‌های پژوهش از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی استفاده‌ شده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده به‌صورت کمی و از طریق نرم‌افزارهای EXCEL، OPA، GIS وSWOT -  Meta بوده است. در جهت رتبه‌بندی شهرستان‌های مرزی از مدل تصمیم‌گیری چندشاخصه CoCoSo، در جهت خوشه‌بندی شهرستان‌های مرزی از روش خوشه‌بندیK-Means  و در جهت بررسی رقابت‌پذیری منطقه‌ای از متاسوات استفاده‌ شده است. نتایج این پژوهش نشانگر این است که با توجه به نحوۀ توزیع شاخص‌های تلفیقی در استان آذربایجان غربی، این استان از مدل مرکز- پیرامون تبعیت می‌کند؛ به‌طوری‌که توزیع امکانات و خدمات به ‌جای اینکه در سطح استان و مابین شهرستان‌های مرزی به‌صورت عادلانه توزیع شود، به‌صورت ناعادلانه توزیع‌شده است و بیشتر خدمات در شهرستان ارومیه و در رتبۀ بعدی شهرستان خوی توزیع گردیده است. همچنین وضعیت رقابت‌پذیری منطقه‌ای نشانگر این است که شهرستان ارومیه با فاصلۀ بسیار زیادی از سایر شهرستان‌های مرزی در دو بعد متمایزکننده در منابع و توانایی‌ها تحت عنوان توسعه‌یافتگی و رقابت‌پذیری منطقه‌ای قرار دارد. در طول زمان با ادامه این روند، واگرایی شدید در میان شهرستان‌های مرزی ایجاد می‌گردد که مستقیماً بر توزیع جمعیت در استان اثرگذار خواهد بود و باعث مهاجرت ساکنین از شهرستان‌های کم‌برخوردار به سایر شهرستان‌ها خواهد بود.
 

کلیدواژه‌ها

توسعه‌یافتگی؛ رقابت‌پذیری؛ شهرستان‌های مرزی؛ آذربایجان‌غربی

مراجع

1. اجزاء‌شکوهی، م؛ و شریف‌زاده‌اقدم، ا. (1396). ارزیابی تأثیر بازارچه‌های مرزی بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری در شهرهای مجاور (نمونه موردی: بازارچه تمرچین پیرانشهر). جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 9(34)،23-46.

https://sanad.iau.ir/fa/Journal/zagros/Article/937764

2. اسکندری‌ثانی، م؛ پیله‌ور، ع. ا.؛ و رضائی‌نسب، آ. (1396). سنجش مؤلفه‌های مؤثر بر رقابت‌پذیری منطقه‌ای درجهتِ توسعة پایدار موردشناسی: استان خراسان شمالی. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 7(24)، 57-70. https://gaij.usb.ac.ir/article_3376.html
3. اسکندری‌عطا، م. ر؛ مهرگان، ن؛ پورفرج، ع.ر؛ و کریمی‌پتانلار، س. (1398). تحلیل فضایی نابرابری منطقه‌ای با تأکید بر عوامل محیطی و سیاسی. اقتصاد و توسعه منطقه‌ای، 26(18)، 197-220. https://doi.org/10.22067/erd.v26i18.72081
4. امیدعلی، ا؛ فنی، ز؛ و شفیعی‌ثابت؛ ن. (1401). تبیین نقش رقابت‏‌پذیری کلان‏‌شهری در توسعة منطقه‌ای (مطالعة موردی: کلان‏شهرتهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54(1)، 253-267. https://doi.org/10.22059/jhgr.2021.317480.1008237
5. امینی، آ؛ و رفیعی، م. (1398). موانع شکل‌گیری پیوندهای روستایی-شهری در کلان‌شهر تهران مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان شهریار. توسعۀ فضاهای پیراشهری، 1(1)، 95-110. https://www.jpusd.ir/article_113868.html
6. بایرام‌زاده، ن؛ و موسوی، م. (1403). بررسی ارتباط توسعه‌یافتگی و تخصیص منابع در ایجاد سکونت‌گاه‌های انسانی جدید در طی سال‌های 1390 تا 1400 (نمونه موردی: ایران). جغرافیا و مطالعات محیطی، 13(49)، 120-139.

https://sanad.iau.ir/Journal/ges/Article/1107624

7. برادران، ز؛ آذری، ز؛ و پناهی، ح. (1400). شناسایی و اولویت‌بندی هسته‌های کلیدی بخش زیربنایی استان آذربایجان شرقی: رویکرد تحلیل چندبخشی (MSA). اقتصاد و توسعۀ منطقه‌ای، 28(1بهار و تابستان 21)، 75-102. https://doi.org/10.22067/erd.2022.68749.1011
8. برزگر، ص؛ و رسولی، م. (1402). تبیین رقابت‌پذیری مناطق مرزی با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعۀ موردی: استان کردستان). برنامه‌ریزی فضایی، 13(3)، 55-78. https://doi.org/10.22108/sppl.2023.136979.1708
9. پورصفوی، س. م؛ و جعفری، ش. (1396). ارزیابی رقابت‌پذیری منطقه‌ای در مناطق شهری عملکردی استان مازندران با استفاده از تحلیل خوشه‌ای. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 49(4)، 807-820. https://doi.org/10.22059/jhgr.2016.58400
10. ترکاشوند، س؛ مینایی‌نژاد، م؛ مرادیان‌محمدیه، و؛ سادات‌هاشمی، ف. (1400). واکاوی نقش آموزش به شیوۀ مجازی در بازتولید نابرابری آموزشی. فصلنامه رشد فناوری، 18(69)، 46-55. https://doi.org/10.52547/jstpi.20979.18.69.46
11. جبارنژاد، ب؛ موسوی، م؛ و محمدنژاد؛ و. (1401). تبیین عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری منطقه‌ای با رویکرد آمایش سرزمین در استان آذربایجان غربی. دانش شهرسازی، 6(4)، 90-109. https://doi.org/10.22124/upk.2023.22748.1795
12. حسن‌پور‌قطلو، ا؛ موسوی، م؛ و سلطانی، ن. (1403). بررسی ظرفیت‌های بالقوه و توسعه‌ای کریدورهای مرزی (نمونه موردی: استان آذربایجان غربی). فصلنامۀ علمی علوم و فنون مرزی، 13(1)، 111-138. http://bst.jrl.police.ir/article_102837.html
13. حسین‌زاده، ر. (1400). تحلیل رقابت‌پذیری شاخص‌های بهداشتی- درمانی استان‌های کشور با استفاده از تکنیک ماباک. جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 19(1)، 207-236.

https://doi.org/10.22067/jgrd.2021.68212.1004

14. دانش‌مهر، ح؛ خالق‌پناه، ک؛ و هدایت، ع. (1399). توسعۀ‌ مرزمحور و اضمحلال ظرفیت‌ها و فرصت‌های اجتماعات مرزی؛ با تأکید بر نقد بازارچه‌های مرزی (مورد مطالعه؛ بازارچه‌های مرزی ننور شهرستان بانه و خاو و میرآباد شهرستان مریوان). برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، 11(43)، 241-278. https://doi.org/10.22054/qjsd.2020.53491.2011
15. دهقان‌شبانی، ز؛ هادیان، ا؛ و نگهداری، ج. (1398). تحلیل رابطۀ نابرابری منطقه‌ای و توسعۀ اقتصادی در ایران: رویکرد داده‌های تابلویی فضایی. مجلۀ تحقیقات اقتصادی، 54(4)، 875-890. https://doi.org/10.22059/jte.2019.74169
16. ساسان‌پور، ف؛ و جعفری‌راد، م. (1400). تحلیل رقابت‌پذیری منطقه‌ای با رویکرد سناریونگاری (مورد مطالعه شهرستان‌های استان البرز). فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده، ۲(۳)، ۵۱-۷۲. http://jvfc.ir/article-1-92-fa.html
17. سالم، ع. ا؛ جهانگرد، ا؛ و جباری، ل. (1400). عوامل مؤثر بر نابرابری سلامت در استان‌های ایران. فصلنامۀ پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 29(99)، 385-417.

http://dx.doi.org/10.52547/qjerp.29.99.385

18. ستوده، ن. ز؛ فتح‌اللهی، ج؛ و موسوی، م. (1400). تببین رقابت‌پذیری منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری( مطالعۀ موردی:استان کرمانشاه). فصلنامۀ علمی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11(44)،
    39-56. https://doi.org/10.30495/jzpm.2022.4082
19. ستوده، ن. ز؛ فتح‌اللهی، ج؛ و موسوی، م. (1401). تبیین و تحلیل استراتژی‌های رقابت‌پذیری شهری و منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: شهرهای استان کرمانشاه)، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 13(51)، 59-72. https://doi.org/10.30495/jupm.2021.27808.3859
20. قربانی، ر؛ و علی‌بخشی، آ. (1402). واکاوی عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری منطقه‌ای با رویکرد آینده‌پژوهی (موردپژوهی: استان آذربایجان شرقی). جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 21(1)، 173-210. https://doi.org/10.22067/jgrd.2023.76528.1141
21. کریمی‌موغاری، ز؛ و براتی، ج. (1396). تعیین سطح نابرابری منطقه‌ای استان‌های ایران: تحلیل شاخص ترکیبی چندبُعدی. پژوهش‌های رشد و توسعۀ اقتصادی، 7(26)، 49-70.

https://egdr.journals.pnu.ac.ir/article_2592.html?lang=fa

22. ماکوئی‌طلاتپه، م؛ موسوی، م؛ و جوان، خ. (1401). تحلیل و ارزیابی رقابت‌پذیری منطقه‌ای در برنامه‌ریزی توسعۀ گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان جلفا). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54(3)، 1125-1142. https://doi.org/10.22059/jhgr.2021.312426.1008197
23. محمدپناهی، ص؛ وارثی، ح.ر؛ و تقوایی، م. (1402). برنامه‌ریزی استراتژیک توسعۀ منطقه‌ای ایلام بر مبنای رقابت‌پذیری منطقه‌ای. جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 21(1)، 211-233.

https://doi.org/10.22067/jgrd.2023.79363.1205

24. مرکز آمار ایران. (1401). جایگاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان‌ها 1401-1397. چاپ اول. https://amar.org.ir/Portals/0/Articles/jayegah.ostan.1401.pdf?ver=Ea3tUqUYQ8t20kKy58IMag%3d%3d
25. مصیب‌زاده، ع، مظفری‌نیا، ا، و شبستر، م. (1400). تحلیلی بر نابرابری‌های فضایی و سنجش وضعیت توسعۀ منطقه‌ای در استان‌های ایران. جغرافیا و مطالعات محیطی، 10(40 )، 71-84. https://ges.iaun.iau.ir/article_684741.html
26. مقیسه، م.ج؛ احمدی، ح؛ و همافر، م. (1401). برنامه‌ریزی برای رقابت‌پذیری شهری در مقیاس منطقه (موردمطالعه: استان مازندران). فصلنامۀ برنامه‌ریزی توسعۀ شهری و منطقه‌ای، 7(21)،
    25-58. https://doi.org/10.22054/urdp.2022.66316.1412
27. موسوی، م؛ بهرامی‌جاف، س؛ و مازندرانی، د. (1400). تحلیل مدیریت رقابت گردشگری در مناطق مرزی (مطالعه موردی: منطقۀ مرزی بانه). علوم و فنون مرزی، 10(2)، 109-142.

http://bst.jrl.police.ir/article_96375.html

28. موسوی، م؛ بابائی‌تازه‌کندقشلاق، ن؛ و بویری، ش. (1398). تحلیل ظرفیت‌سنجی جمعیتی درمناطق مرزی استان اردبیل. مهندسی جغرافیایی سرزمین، 3(5)، 145-155.

https://www.jget.ir/article_95927.html?lang=fa

29. موسوی، م؛ بویری، ش؛ و بابائی‌تازه‌کندقشلاق، ن. (1398). تحلیل عوامل محوری مؤثر در توسعۀ نواحی مرزی استان خوزستان با استفاده از نرم‌افزار میک مک، فصلنامۀ علمی علوم و فنون مرزی، 8(1)، 141-164. http://bst.jrl.police.ir/article_91334.html
30. مولائی، ا. (1398). واکاوی قابلیت‌های رقابت‌پذیری شهری و منطقه‌ای زمینه‌گرا (نمونة
    موردی شهر تبریز). برنامه‌ریزی فضایی، 9(4)، 109-138. https://doi.org/10.22108/sppl.2019.116940.1381

 

31. Ataei, Y., Mahmoudi, A., Feylizadeh, M. R., & Li, D. F. (2020). Ordinal Priority Approach (OPA) in Multiple Attribute Decision-Making. Applied Soft Computing, 86, 105893. https://doi.org/10.1016/j.asoc.2019.105893
32. Castanho, R., Loures, L., Fernández, J., & Pozo, L. (2018). Identifying critical factors for success in Cross Border Cooperation (CBC) development projects. Habitat International, 72, 92–99. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2016.10.004
33. Dey, S., Ray, J., & Majumder, R. (2024). Spatial inequality in sub-national human development index: A case study of West Bengal districts. Sustainable Futures, 8, 100330.

https://doi.org/10.1016/j.sftr.2024.100330

34. He, S., Bayrak, M. M., & Lin, H. (2017). A comparative analysis of multi-scalar regional inequality in China. Geoforum, 78, 1–11.

https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2016.10.021

35. Nawaro, J., Gianquintieri, L., & Caiani, E. G. (2024). Analysis of the Sustainable Development Goal 3 index for Italian municipalities. Public Health, 236,
    386–395. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2024.08.014
36. Sohn, C., Licheron, J., & Meijers, E. (2022). Border cities: Out of the shadow. Papers in Regional Science, 101(2), 417–439.

https://doi.org/10.1111/pirs.12653

37. Su, X., Zhou, W., Deng, L., & Li, M. (2024). Analysis of Economic Development Dynamics in Border Cities--Based on Multiple Regression Model of Fangchenggang City. E3S Web Conf., 565, 02027.

 https://doi.org/10.1051/e3sconf/202456502027

38. Tang, Y., Xia, N., Varga, L., Tan, Y., Hua, X., & Li, Q. (2022). Sustainable international competitiveness of regional construction industry: Spatiotemporal evolution and influential factor analysis in China. J. Cleaner Prod., 337, 130592.

https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.130592

39. Wei, Y. D., Wu, Y., Liao, F. H., & Zhang, L. (2020). Regional inequality, spatial polarization and place mobility in provincial China: A case study of Jiangsu province. Appl. Geogr, 124, 102296.

 https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2020.102296

40. Yang, L., Dong, J., & Yang, W. (2024). Analysis of Regional Competitiveness of China’s Cross-Border E-Commerce. Sustainability,16(3),1007. https://doi.org/10.3390/su16031007
41. Yazdani, M., Zaraté, P., Zavadskas, E., & Turskis, Z. (2018). A Combined Compromise Solution (CoCoSo) method for multi-criteria decision-making problems. Management Decision. 57.

              https://doi.org/10.1108/MD-05-2017-0458