پژوهشی تطبیقی از ارتباط تنظیم حکومتی دین و دینداری در جوامع اسلامی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

دوره 22، شماره 2 - شماره پیاپی 52، شهریور 1404

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2025.85730.1461

نویسنده

محمّد رضا طالبان^*

پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

چگونگی ارتباط بین تنظیم حکومتی دین با دینداری یکی از محورهای مهم منازعه میان دو پارادایم حاکم بر جامعه‌شناسی دین یعنی سکولاریزاسیون و اقتصاد/بازار دین در چند دهة اخیر بوده است. استدلال‌های جامعه-شناسان ذیل پارادایم سکولاریزاسیون منجر به استنتاج این فرضیه شد که تنظیم حکومتی دین همبستگی مثبت با دینداری دارد. در مقابل، پارادایم جدید اقتصاد/بازار دین استدلال‌هایی برای اثبات این فرضیه اقامه نمود که تنظیم حکومتی دین همبستگی منفی با دینداری دارد. در مقالة پژوهشی حاضر، مکانیسم‌های ارتباطی میان دو متغیر تنظیم حکومتی دین و دینداری از دیدگاه دو پارادایم سکولاریزاسیون و اقتصاد/بازار دین تشریح گردید و سپس، فرضیات متعارض آنها با داده‌های ثانویة مربوط به کشورهای اسلامی از طریق تحلیلِ بین‌کشوری با واحد تحلیل کشور در یک دوره زمانی 15 ساله مورد وارسی تجربی قرار گرفت. یافته‌های این تحقیق عمدتاً حکایت از تأیید تجربی فرضیة منبعث از رویکرد نظری سکولاریزاسیون مبنی بر ارتباط مثبت تنظیم حکومتی دین با دینداری مردم داشت؛ ضمن آن که نتوانست حمایت تجربی جدی برای فرضیة رویکرد نظری اقتصاد/بازار دین مبنی بر ارتباط منفی تنظیم حکومتی دین با دینداری مردم بدست آورد.

کلیدواژه‌ها

تنظیم حکومتی دین؛ دینداری؛ پارادایم سکولاریزاسیون؛ پارادایم اقتصاد/بازار دین؛ کشورهای اسلامی

مراجع