نام‌ها و داستان‌های حماسی، نقّالی و ملّی-پهلوانی در شعر نمایندگان دورۀ بازگشت

دانش و خرد حماسی

دوره 1، شماره 2، تیر 1403، صفحه 5-26   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jmels.2024.86808.1020

نویسندگان

صادق ارشی^{* 1}؛ ایوب مرادی²

¹مدرس دانشگاه فرهنگیان

²دانشیار دانشگاه پیام نور

چکیده

برخی از اشارات حماسی که در شاهنامه‌های غیر منقّح، مرقوم بوده و امروز دیگر جزو شاهنامه نیست یا در دیگر منظومه‌های پهلوانیِ پیروِشاهنامه بوده و به خاطر شهرت شاهنامه، از داستان‌های آن محسوب می‌شده و یا در طومارهای نقّالی و داستان‌های حماسیِ شفاهی وجود داشته است، به عنوان تلمیحاتِ حماسی طبقه‌بندی می‌شوند.دورۀ بازگشت ادبی یکی از مهم‌ترین دوره‌های ادبیاست. تلمیحاتِ حماسی در شعر این دوره، نشان از آگاهی و تسلّط شاعران، بر منابع حماسیِ شفاهی، نقّالی، ملّی، تاریخی و همچنین رواج نقّالی و عمومیت پذیرفتن داستان‌های حماسیِ غیر از شاهنامه است.مقالۀ حاضر، به روش توصیفی، با رویکرد تحلیل محتوا،دیوان‌های پنج شاعر دورۀ بازگشت ادبی از قبیل صحبت لاری، فتحعلی‌خان صبا، قاآنی، سروش و داوری شیرازی را از این منظر بررسی کرده و پانزده تلمیح به داستان‌های فرعی و کمترشناخته‌شدۀ ملّی- پهلوانی را استخراج، تحلیل و طبقه‌بندی کرده و در پایان نیز بسامد این‌گونه تلمیحات را در دیوان پنج شاعر مذکور با جدول و نمودارِآماری عرضه کرده است. لازم به ذکر است که بررسی و تحلیل این‌گونه تلمیحات منتهی به روشن شدن برخی مشکلات شاهنامه‌پژوهی نیز شده است.

کلیدواژه‌ها

اشارات‌وتلمیحات حماسی؛ نقّالی؛ ملّی-پهلوانی؛ شاهنامۀ فردوسی؛ دورۀ بازگشت ادبی

مراجع