اولویت‌‏های سازگاری با کم ‏آبی در مناطق خشک از دیدگاه ذی‌‏نفعان محلی-منطقه تایباد در شمال شرق ایران

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 8، دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 33، آذر 1403، صفحه 73-84   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v11i3.2405-1332

نویسندگان

اصغر طهماسبی؛ فاطمه نعمتی جوزقانی^*

دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

تغییرات اقلیمی و رشد فزاینده‌ جمعیت، مشکل کم‏آبی در مناطق خشک را به چالش جدی برای پایداری بسیاری از سکونتگاهای انسانی تبدیل کرده است. بررسی دیدگاه‏‏‌ها و اولویت‏‌های ذی‌‏نفعان محلی نقش کلیدی در موفقیت برنامه‏‏‌های سازگاری با کم‏‌آبی بر عهده داشته و در مطالعات پیشین کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با بهره‌‏گیری از روش‏شناسی کیو به تحلیل راهکارهای سازگاری با کم‏آبی در شهرستان تایباد از دیدگاه کنشگران کلیدی پرداخته است. به‌‏این‏‌منظور ابتدا فضای گفتمان راهبردهای سازگاری محلی از طریق تحلیل محتوای 20 مصاحبه با خبرگان محلی ایجاد شد که پس از پالایش و دسته‌‏بندی 30 گزاره کلیدی راهکار سازگاری با کم‏آبی در قالب 6 مولفه محوری دسته‏‌بندی شد. سپس گزاره‏‌های منتخب با استفاده از جدول کیو توسط 35 نفر از کنشگران محلی که به روش نمونه‌‏گیری هدفمند انتخاب شدند، اولویت‏بندی شد. در نهایت داده‌‏های جمع‌‏آوری شده در نرم‏افزار KADE با روش تحلیل مولفه‌‏های اصلی PCA و چرخش واریماکس تحلیل شدند. براساس یافته‌‏های پژوهش تاکید بر فعالیت‏های آموزشی-ترویجی، مداخلات نهادی و مدیریت مصرف منابع آب به ترتیب سه دیدگاه محلی راهکارهای سازگاری با کم‏آبی را تشکیل می‏‌دهند که توسعه و تسهیل مشاغل غیرکشاورزی و تقویت نهادهای ارتقای راندمان و بهره‌‏وری منابع آب پیشنهاد می‏‌شود.

کلیدواژه‌ها

کم‌‏آبی؛ سازگاری؛ روش کیو؛ شهرستان تایباد

مراجع

آستانه، مهسا، تقی‏پور، فائزه، و دوازده‏امامی، حمید. (1399). ارائه مدل مبنی بر استراتژی رسانه به‌منظور سازگاری با کم‌آبی. مجله آب و فاضلاب، 31(3)، 26-42. doi: 10.22093/wwj.2019.161771.2792
احسانی کلی‌کند، سمانه، نظری، بیژن، رمضانی اعتدالی، هادی، و ستوده‌نیا، عباس. (1397). تعیین الگوی کشت بهینه باهدف سازگاری با کم آبی و افزایش درآمد کشاورزان در شرایط تحویل حجمی. مدیریت آب در کشاورزی، 5(1)، 71-78. dor: 20.1001.1.24764531.1397.5.1.7.0
خوشگویان فرد، علیرضا (1386). روش‏شناسی کیو: مرکز تحقیقات صدا و سیما. تهران. ایران.
ذوالفقاران، اردلان، عباسی، فریبرز، جلینی، محمد، و کریمی، محمد. (1398). بررسی علل کاهش آبدهی قنوات و راهکارهای سازگاری با آن (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی). آب و توسعه پایدار، 6(2)، 77-80. doi: 10.22067/jwsd.v6i2.74460  
زبیدی، طاهره، یعقوبی، جعفر، و یزدان پناه، مسعود. (1400). بررسی روش‌های سازگاری روستاییان با کم‌آبی در استان خوزستان: کاربرد نظریه بنیانی پژوهش‏های روستایی، 12(2)، 246-257.  doi: 10.22059/jrur.2020.302235.1497
شهیدی، علی، خاشعی سیوکی، عباس، و جعفرزاده، احمد. (1398). راهکارهای حفاظت از منابع آب زیرزمینی در مناطق خشک و سازگاری با کم‌آبی؛ مطالعه موردی دشت بیرجند. فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، ۳۴(۴)، ۴۹۳-۵۰۴.  http://georesearch.ir/article-۱-۷۰۳-fa.html
فتح‌اللهی، جمال، نجفی، سید محمدباقر، و فرهنگیان، شیما. (1400). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر کم‌آ‌بی در استان کرمانشاه با کمک فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی. آب و توسعه پایدار، 8(4)، 33-42. dor: 20.1001.1.24235474.1400.8.4.5.0
فرح‌زا، محمدنوید، و نظری، بیژن. (1401). ارزیابی نیازهای آموزشی کشاورزان دارای سامانه آبیاری تحت‌فشار با رویکرد سازگاری با کم‌آبی (مطالعه موردی: استان قزوین). نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران، 13(1)، 108-123.  https://doi.org/10.22125/iwe.2022.158510
کارگروه ملی سازگاری با کم‏آبی. (1397). https://www.wsanw.ir/
کاویانی‏راد، مراد. (1398). هیدروپلیتیک سویه ها و رویکردها: پژوهشکده مطالعات راهبردی. تهران. ایران.
میان‏آبادی، آمنه، و داوری، کامران. (2020). ابهام‌زدایی از مفاهیم پایه در حوزه مدیریت آب: «سازگاری با کم آبی». آب و توسعه پایدار، 7(1)، 61-70. doi: 10.22067/jwsd.v7i1.81441
یاوریان، حسن، جلالیان، حمید، و طهماسبی، اصغر. (1402). ارزیابی نگرش کشاورزان روستاهای شهرستان بهار به چالش کم‎ آبی و ارائه راهبرد‎ های سازگاری با آن. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 23(71)، 21-38. ‎doi: 10.61186/jgs.23.71.21
Alam, K. (2015). Farmers’ adaptation to water scarcity in drought-prone environments: A case study of Rajshahi District, Bangladesh. Agricultural water management, 148, 196-206. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2014.10.011
Ashraf Vaghefi, S., Mousavi, S., Abbaspour, K., Srinivasan, R., & Yang, H. (2014) Analyses of the impact of climate change on water resources components, drought and wheat yield in semiarid regions: Karkheh River Basin in Iran. hydrological processes, 28(4), 2018-2032.  https://doi.org/10.1002/hyp.9747
Azadi, Y., Yazdanpanah, M., & Mahmoudi, H. (2019). Understanding smallholder farmers’ adaptation behaviors through climate change beliefs, risk perception, trust, and psychological distance: Evidence from wheat growers in Iran. Journal of environmental management, 250, 109456. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2019.109456
Baranyai, G. (2020). Geography of Transboundary River Basins. In: European Water Law and Hydropolitics. Water Governance - Concepts, Methods, and Practice. Springer: Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-22541-4_2
Bezi, K., Khosravi, S., Javadi, M., & Hossein Nejad, M. (2010). Water crisis in the Middle East (challenges and solutions. the 4th International Congress of the Islamic World Geographers (ICIWG2010). University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran.
Brown, T. C., Mahat, V., & Ramirez, J. A. (2019). Adaptation to future water shortages in the United States caused by population growth and climate change. Earth's Future, 7(3), 219-234. https://doi.org/10.1029/2018EF001091
Burton, I., Huq, S., Lim, B., Pilifosova, O., & Schipper, E. L. (2002). From impacts assessment to adaptation priorities: the shaping of adaptation policy. Climate policy, 2(2-3), 145-159. https://doi.org/10.3763/cpol.2002.0217
De Vito, R., Portoghese, I., Pagano, A., Fratino, U., & Vurro, M. (2017). An index-based approach for the sustainability assessment of irrigation practice based on the water-energy-food nexus framework. Advances in Water Resources, 110, 423-436. https://doi.org/10.1016/j.advwatres.2017.10.027
Gawith, C. W. M. (2005). Measuring progress Preparing for climate change through the UK Climate Impacts Programme (UKCIP Technical Report, Issue).
Giannoccaro, G., Pedraza, V., & Berbel, J. (2013). Analysis of stakeholders’ attitudes towards water markets in Southern Spain. Water, 5(4), 1517-1532. https://doi.org/10.3390/w5041517
Grey, D., & Sadoff, C. W. (2007). Sink or swim? Water security for growth and development. Water policy, 9(6), 545-571. https://doi.org/10.2166/wp.2007.021
Jamshidi, O., Asadi, A., Kalantari, K., Movahhed Moghaddam, S., Dadrass Javan, F., Azadi, H., & Witlox, F. (2020). Adaptive capacity of smallholder farmers toward climate change: evidence from Hamadan province in Iran. Climate and Development, 12(10), 923-933. https://doi.org/10.1080/17565529.2019.1710097
Khaledi, F., Zarafshani, K., Mirakzadeh, A. A., & Sharafi, L. (2015). Factors influencing on farmers’ adaptive capacities to climate change (wheat farmers in Sarpole Zahab township, Kermanshah province). Journal of Rural Research, 6(3), 655-678. doi: 10.22059/JRUR.2015.56064
Kumar, P., Ojha, S., Kant Nigam, G., Singh, A., & Kumar Sinha, M. (2022). Water Resources, Livelihood Vulnerability and Management in Rural Desert Communities of Jaisalmer, India. Water Resources Management and Sustainability, 27(1), 1–58. doi: 10.1007/978-981-16-6573-8_1
National Intelligence Council (2012). Global Trends 2030: Alternative Worlds. united states, America.  https://www.dni.gov/
Martin-Carrasco, F., Garrote, L., Iglesias, A., & Mediero, L. (2013). Diagnosing causes of water scarcity in complex water resources systems and identifying risk management actions. Water resources management, 27, 1693-1705. https://doi.org/10.1007/s11269-012-0081-6
Meron, N., Blass, V., & Thoma, G. (2020). A national-level LCA of a water supply system in a Mediterranean semi-arid climate—Israel as a case study. The International Journal of Life Cycle Assessment, 25, 1133-1144. https://doi.org/10.1007/s11367-020-01753-5
Mitchell, T., & Tanner, T. (2006). Adapting to climate change: Challenges and opportunities for the development community. A Commissioned Report for the Norwegian Ministry of Foreign Affairs: GECHS Report 2006:3
Pluchinotta, I., Kazakçi, A. O., Giordano, R., & Tsoukiàs, A. (2019). Design theory for generating alternatives in public decision making processes. Group Decision and Negotiation, 28, 341-375. https://doi.org/10.1007/s10726-018-09610-5
Poff, N. L., Brown, C. M., Grantham, T. E., Matthews, J. H., Palmer, M. A., Spence, C. M., & Dominique, K. C. (2016). Sustainable water management under future uncertainty with eco-engineering decision scaling. Nature Climate Change, 6(1), 25-34. . https://doi.org/10.1038/nclimate2765
Portoghese, I., D'Agostino, D., Giordano, R., Scardigno, A., Apollonio, C., & Vurro, M. (2013). An integrated modelling tool to evaluate the acceptability of irrigation constraint measures for groundwater protection. Environmental modelling & software, 46, 90-103. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2013.03.001
Portoghese, I., Giannoccaro, G., Giordano, R., & Pagano, A. (2021). Modeling the impacts of volumetric water pricing in irrigation districts with conjunctive use of surface and groundwater resources. Agricultural Water Management, 244, 106561. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2020.106561
Raheli, H., Zarifian, S., & Yazdanpanah, M. (2020). The power of the health belief model (HBM) to predict water demand management: A case study of farmers’ water conservation in Iran. Journal of environmental management, 263, 110388. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2020.110388
Rayner, S., & Malone, E. L. (1998). Human choice and climate change: an international assessment. Columbus, OH: Battelle Press (four volumes). Foreign Affairs, 77, 146. doi: 10.2307/20049143
Rijsberman, F. R. (2006). Water scarcity: fact or fiction? Agricultural Water Management, 80(1-3), 5-22. 
Shiklomanov, I. A. (1998). World water resources: an appraisal for the 21st century. IHP Report UNESCO. International Hydrological Program, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, Paris. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2005.07.001
Siwar, C., & Ahmed, F. (2014). Concepts, dimensions and elements of water security. Pakistan Journal of Nutrition, 13(5), 281. http://pjbs.org/pjnonline/fin2812.pdf
Sowers, J., Vengosh, A., & Weinthal, E. (2011). Climate change, water resources, and the politics of adaptation in the Middle East and North Africa. Climatic Change, 104(3), 599-627. https://doi.org/10.1007/s10584-010-9835-
Stenner, P., Watts, S., & Worrell, M. (2008). Q methodology. The SAGE handbook of qualitative research in psychology, 215-239. https://doi.org/10.4135/9781848607927
Vorosmarty, C. J., Green, P., Salisbury, J., & Lammers, R. B. (2000). Global water resources: vulnerability from climate change and population growth. science, 289(5477), 284-288. doi: 10.1126/science.289.5477.284
Yan, D., Yao, M., Ludwig, F., Kabat, P., Huang, H. Q., Hutjes, R. W., & Werners, S. E. (2018). Exploring future water shortage for large river basins under different water allocation strategies. Water resources management, 32, 3071-3086. https://doi.org/10.1007/s11269-018-1975-8
Zabala, A. (2014). qmethod: A package to explore human perspectives using Q methodology. The R Journal, 6(2), 163-173. https://journal.r-project.org/archive/2014/RJ-2014
Zakeri, B., Hunt, J. D., Laldjebaev, M., Krey, V., Vinca, A., Parkinson, S., & Riahi, K. (2022). Role of energy storage in energy and water security in Central Asia. Journal of Energy Storage, 50(2022), 1-14. https://doi.org/10.1016/j.est.2022.104587
Zhou, Y., Chang, L.-C., Uen, T.-S., Guo, S., Xu, C.-Y., & Chang, F.-J. (2019). Prospect for small-hydropower installation settled upon optimal water allocation: An action to stimulate synergies of water-food-energy nexus. Applied energy, 238, 668-682. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2019.01.069