ارائه مدل یکپارچه برای توسعه پایدار «آب، انرژی و غذا» در ایران با استفاده از رویکرد داده‌بنیاد

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 11، دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 33، آذر 1403، صفحه 115-130   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v11i3.2404-1320

نویسندگان

فاطمه مومنی مهموئی¹؛ علی اکبر ناجی میدانی^{* 1}؛ نرگس صالح نیا¹؛ قاسم اسلامی²

¹گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد ، ایران

²گروه مدیریت، دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که امروزه جوامع با آن مواجه هستند، افزایش تقاضا برای آب، غذا و انرژی در درازمدت با توجه به کمبود منابع می‌باشد. از آنجایی که ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است و عرضه منابع طبیعی آن به دلیل مدیریت ناپایدار و تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پیوسته، دچار تعادل شکننده‌ای شده، هدف این مطالعه طراحی مدلی یکپارچه برای توسعه اقتصادی پایدار آب، انرژی و غذا برای ایران است. در این مقاله از روش داده‌بنیاد استفاده شد. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها با 37 نفر از خبرگان حوزه‌های مرتبط با تحقیق، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته تا رسیدن به اشباع نظری صورت پذیرفت و پس از طی فرایند مقایسه مستمر داده‌ها و کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی، مفاهیم در قالب 264 کد اولیه، 66 کد ثانویه و 17 طبقه سازماندهی شدند. حاصل نهایی مطالعه در قالب مدل یکپارچه زیست‌محیطی توسعه اقتصادی پایدار آب، انرژی و غذا ارائه شده است. براساس الگوی به‌دست‌آمده در این مطالعه می‌توان اظهار داشت که آسیب‌‎پذیری منابع آب، انرژی و غذا در ایران با رشد جمعیت، رشد اقتصادی، بهره‌برداری‌های بی‌رویه، عوامل مدیریتی، تغییرات اقلیمی، حکمرانی، تحریم و مسائل سیاسی تشدید می‌گردد. بنابراین برای ایجاد نوعی مدیریت هم‌بست در مدیریت آب، غذا و انرژی در کشور نیاز به تغییر و اصلاح رویکرد و روش در چند سطح است. در بالاترین سطح یعنی سطح سیاسی و نهادی باید نوعی همگرایی و یکپارچگی بین نهادهای دخیل اعم از عمومی، خصوصی و مدنی در این سه حوزه برای برنامه‌ریزی مناسب ایجاد کرد. در گام بعدی مدیریت بهینه منابع، استفاده از شیوه‌ها و فناوری‌های مناسب، آموزش و استفاده از ظرفیت سرمایه اجتماعی، تعاملات بین ذی‌نفعان و سیاست‌های جمعیتی باید مورد بررسی و بهسازی قرار گیرد. براین‌اساس به ضرورت توجه به رویکرد پیوندی به‌عنوان یک استراتژی سیاستی مناسب برای توسعه پایدار پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

آب؛ انرژی؛ غذا؛ رویکرد داده‌بنیاد؛ توسعه پایدار

مراجع

اسلامی، روح‌الله، و رحیمی، احمد. (1398). سیاست‌گذاری و بحران آب در ایران. سیاست‌های راهبردی و کلان، 7(27)، 410-435. doi: 10.32598/JMSP.7.3.5
اسلامی، زینب. (1398). امکان سنجی رویکرد پیوندی آب- انرژی- غذا در مدیریت یکپارچه منابع آب. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان.
اسلامی، قاسم. (1397). کشف فرآیند شکل‌گیری رفتار زیرآب زنی و پیامدهای آن در سازمان‌های بخش دولتی. رساله دکتری، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد.
ای‍ران‌ن‍ژاد پ‍اری‍زی، مهدی. (1388). روش‌ه‍ای ت‍ح‍ق‍ی‍ق در ع‍ل‍وم اج‍ت‍م‍اع‍ی: م‍دی‍ری‍ت اق‍ت‍ص‍اد و س‍ای‍ر رش‍ت‍ه‌ه‍ای‌ ذی‍رب‍ط. انتشارات م‍دی‍ران، ت‍ه‍ران.
پارسا، شیما، زارع مهرجردی، محمدرضا، ضیاآبادی، مریم، مهرابی بشرآبادی، حسین. (1400). بررسی تأثیر عوامل اقتصادی بر تخریب محیط‌زیست با استفاده از رویکرد پانل (3SLS) منتخب کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 23(9)، 191-204. https://doi.org/10.30495/jest.2022.50983.4999
پایسته، مرضیه، کلاهی، مهدی، و عمرانیان خراسانی، حمید. (1400). ارتقاء مدیریت منابع طبیعی با تأکید بر حکمروایی خوب. مرتع، 16(1)،140-157. doi: 20.1001.1.20080891.1401.16.1.7.9
پورخسروانی، انیس، توحیدفام، محمد، امینی، علی‌اکبر، و جلالی، رضا. (1399). عوامل مؤثر بر ناکارآمدی سیاست منابع آب ایران. فصلنامه مطالعات سیاسی، 13(50)، 87-109. https://sanad.iau.ir/journal/jourm/Article/681805?jid=681805
حبیبی، کیومرث، خلیلی، امین، همتی، گلشن و ویسی، صلاح. (1400). تحلیل همبستگی تحرکات فضایی جمعیت و چالش‌های زیست‌محیطی در ایران جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای. 11 (41)، doi: 10.22111/GAIJ.2021.6588
دقیقی اصلی، علی‌رضا، گرایی‌نژاد، غلامرضا، و عجایبی، نسیم. (1396). جمعیت و آب: تعیین جمعیت بهینه ایران با توجه به منابع آب شیرین. مطالعات جمعیتی، 3(1)، 163-182. https://jips.nipr.ac.ir/article_89819.html
رنجبر، میلاد. (1399). ارائه چهارچوبی برای قابلیت‌های پویای دانشگاهی: پژوهشی داده بنیاد. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه قم، قم، ایران.
رفیعی بهاره، کیومرثی، حامد، ناصری هرسینی، رضا، و مهدویان سید محمدرضا. (1402). بررسی تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر محیط‌زیست و کشاورزی. پژوهش و فناوری محیط‌زیست، 8(13)، 23-39. doi: 20.1001.1.26763060.1402.8.13.10.1
سلطانی، شیوا، موسوی، سید حبیب‌الله، خلیلیان، صادق، و نجفی علمدارلو، حامد .(1402). ارزیابی آثار تغییرات اقلیم بر گسترش ناامنی غذایی با تأکید بر نقش مدیریت منابع آب در دشت همدان- بهار. پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، 23(2)، 249-274. doi: 20.1001.1.17356768.1402.23.2.10.4
شاه محمدی علیرضا، مفاخری، صلاح، ویسی، هادی، و خوشبخت، کوروس .(1396). پیوند آب، غذا و انرژی رهیافتی برای دستیابی به توسعه پایدار. شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی یافته‌های پژوهشی سیاستی. شماره مسلسل 1100378.
شاهنوشی، ناصر، نقوی، سمیه، و اعظم رحمتی، الهه. (1395). بازخوردهای کلان اقتصادی–زیست‌محیطی اتخاذ سیاست افزایش جمعیت در ایران. آب و توسعه پایدار، 3(1)، 31-46. doi: 10.22067/JWSD.V3I1.59426
شمس قهفرخی، مهری، عسکری ندوشن، عباس و شمس قهفرخی، فریده. (1400). بررسی اثرات متقابل تغییرات جمعیتی و منابع پایه محیط‌زیست در ایران (با تأکید بر مساله آب). محیط‌زیست و توسعه فرابخشی، 6(71)، 11-24. doi: 10.22034/envj.2021.180146
صابرپور، علی، اخوان فرد، مسعود، و مسعود، غلامحسین. (1400). آثار تحریم‌ها بر انتقال فناوری‌های زیست‌محیطی در حقوق بین الملل با تأکید بر مسأله ایران. مجله علمی پژوهشی حقوق پزشکی، 15(56)، 299-316. article-1-1310-fa.html  http://ijmedicallaw.ir/
صفایی، وحیده، داوری، کامران، و پورمحمد، یاور. (1398). ضرورت پیوند آب، انرژی و غذا بر اساس برنامه استراتژیک توسعه پایدار، آب و توسعه پایدار، 6(2)، 9-14. doi: 10.22067/JWSD.V6I12.72591
صیادی، محمد، سلطانی، امید، و موحدی، سید فرهاد. (1398). ارائه یک مدل مفهومی از پویایی هم‌پیوندی آب - انرژی - غذا در ایران: رویکرد سیستمی. فصلنامه اقتصاد محیط‌زیست و منابع طبیعی، 3(6)، 79-104. doi: 10.22054/eenr.2019.12483
عبدالهی، فاطمه، و قادری، سیمین. (1402). بررسی تأثیر منابع طبیعی و سرمایه انسانی بر ردپای اکولوژیکی ایران. حکمرانی و توسعه، 3(1)، 98-119. doi: 10.22111/JIPAA.2023.399117.1124 
عصمتی، زینب، و عدالت جو، تهمینه. (1399). تحلیل نقش اسناد فرادستی و قوانین برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران در حفاظت از محیط‌زیست. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 22(2)، 239-254. doi: 10.22034/JEST.2021.26155.3526
فلاحی، فیروز، پورعبدالهیان، محسن، صادقی، سید کمال، و شکری، توحید. (1401). بررسی رابطه‌ی میان رشد اقتصادی و کیفیت محیط‌زیست در ایران: شواهدی جدید مبتنی بر تبدیل موجک پیوسته. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 12(47)، 35-52. doi: 10.30473/egdr.2020.49586.5499
کرسول، جان دبلیو، و کلارک، ویکی پلانو. (1390). روش‌های پژوهش ترکیب. مترجم: علیرضا کیامنش و جاوید سرایی. انتشارات آبیژ. تهران، ایران.
گودرزی، محمدرضا، پیریائی، رضا، و موسوی، میررحیم. (1398). موانع تصمیم‌گیری در خصوص منابع آب، غذا و انرژی با توجه به تغییرات اقلیمی؛ کاربرد روش تحلیل سلسله مراتبی فازی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 24(3)، ۳۲۳-۳۳۲. doi: 10.29252/geores.34.3.323
گودرزی، مصطفی، قدبیک لو، جواد، غدیری، عادل، و خودشناس، محمدعلی .(1402). تعیین الگوی کشت بهینه مبتنی بر هم‏بست آب انرژی غذا و سود اقتصادی (مطالعه موردی استان مرکزی- دشت فراهان). آب و خاک، 37(2)، 187-202. doi: 10.22067/jsw.2023.79946.1233
مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری نفوس و مسکن، تهران، ایران.
مهرآرا، اسداله، مدانلوجویباری، سپیده، و زارع زیدی، علیرضا. (1396). بررسی نقش حفاظت از محیط‌زیست در توسعه پایدار. دو ماهنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، 3(2)، 85-95. http://noo.rs/6RHl2
میرزایی، شکیبا، قهرمان، بیژن، مساعدی، ابوالفضل، و ضرغامی، مهدی. (1396). راه‌حل‌های سیاستی در مواجه با بحران آب با رویکرد پیوند آب- انرژی- غذا. اولین اجلاس هم اندیشی با متخصصان علوم آب و محیطزیست، وزارت نیرو.
نوروزی، حسین، و یزدانی، سعید. (1401). تبیین آثار انتشار آلودگی و بهره‌برداری از منابع طبیعی بر امنیت غذایی. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 30(1)، 1-28. doi: 10.30490/AEAD.20200.353880.1316 
Ali, A., Audi, M., & Roussel, Y. (2021). Natural resources depletion, renewable energy consumption and environmental degradation: A comparative analysis of developed and developing world. International Journal of Energy Economics and Policy, 11(3), 251–260. doi: 10.32479/ijeep.11008
Al-Saidi, M., & Elagib, N. A. (2017). Towards understanding the integrative approach of the water, energy and food nexus. Science of the Total Environment, 574, 1131-1139. doi: 10.1016/j.scitotenv.2016.09.046
Balaka, M. Y., Gamsir, G., Hasddin, H., & Kasim, S. (2023). Study of Environment Economics According to Depletion and Degradation Values of Utilization of Natural Resources in the Regional Economy International Journal of Energy Economics and Policy, 13(6), 463. doi: 10.32479/ijeep.14837
Baloch, M. A., Mahmood, N., & Zhang, J. W. (2019). Effect of natural resources, renewable energy and economic development on CO2 emissions in BRICS countries.Science of the Total Environment, 678, 632-638. doi: 10.1016/j.scitotenv.2019.05.028
Beekma, J., Bird, J., Mersha, A. N., Reinhard, S., Prathapar, S. A., Rasul, G., & Tian, F. (2021). Enabling policy environment for water, food and energy security. Irrigation and Drainage. doi :10.1002/ird.2560
BP. (2022). Statistical Review of World Energy. https://www.bp.com/bp-stats-review-2022-full-report.pdf
Conway, D., Van Garderen, E. A., Deryng, D., Dorling, S., Krueger, T., Landman, W., ... & Dalin, C. (2015). Climate and southern Africa's water–energy–food nexus. Nature Climate Change, 5(9), 837-846. doi: 10.1038/nclimate2735
Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Strategies for qualitative data analysis. Basics of Qualitative Research, 7(10), 67-85.
Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. New Jersey: Upper Saddle River.
Crist, E., Mora, C., & Engelman, R. (2017) The interaction of human population, food production, and biodiversity protection. Science, 356(6335), 260-264. doi: 10.1126/science.aal2011
David, L. O., Nwulu, N. I., Aigbavboa, C. O., & Adepoju, O. O. (2023). Resource sustainability in the water, energy and food nexus: role of technological innovation. Journal of Engineering, Design and Technology. doi: 10.1108/JEDT-05-2023-0200
De Amorim, W. S., Valduga, I. B., Ribeiro, J. M. P., Williamson, V. G., Krauser, G. E., Magtoto, M. K., & de Andrade, J. B. S. O. (2018). The nexus between water, energy, and food in the context of the global risks: An analysis of the interactions between food, water, and energy security. Environmental impact assessment review, 72, 1-11. doi: 10.1016/j.eiar.2018.05.002
De Andrade, J. B. S. O., Berchin, I. I., Garcia, J., da Silva Neiva, S., Jonck, A. V., Faraco, R. A., & Ribeiro, J. M. P. (2021). A literature-based study on the water–energy–food nexus for sustainable development. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 35(1), 95-116. doi:10.1007/s00477-020-01772-6
Devers, K. J. & Frankel, R. M. (2000). Study Design in Qualitative Research: Sampling and Data Collection Strategies. Education for Health, 13(2), 263–271. doi: 10.1080/13576280050074543
FAO. (2016). AQUASTAT Main Database. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). http://www.fao.org/
Fotourehchi, Z. (2020). Are UN and US economic sanctions a cause or cure for the environment: Empirical evidence from Iran Environment. Development and Sustainability, 22, 5483-5501. doi: 10.1007/s10668-019-00434-0
Hameed, M., Moradkhani, H., Ahmadalipour, A., Moftakhari, H., Abbaszadeh, P., & Alipour, A. (2019). A review of the 21st century challenges in the food-energy-water security in the Middle East. Water, 11(4), 682. doi: 10.3390/w11040682
Hamidov, A. & Helming, K. (2020). Sustainability considerations in water–energy–food nexus research in irrigated agriculture. Sustainability, 12(15), 6274. doi: 10.3390/su12156274
IEA. (2021). World Energy Balances. Paris. https://www.iea.org/data-and-statistics
Keyhanpour, M. J., Jahromi, S. H. M., & Ebrahimi, H. (2021). System dynamics model of sustainable water resources management using the Nexus Water-Food-Energy approach. Ain Shams Engineering Journal, 12(2), 1267-1281. doi: 10.1016/j.asej.2020.07.029
Li, M., Fu, Q., Singh, VP., Liu, D., Li, T. (2019). Stochastic multi-objective modeling for optimization of water-food-energy nexus of irrigated agriculture. Advances in Water Resources, 127, 209–224. doi: 10.1016/j.advwatres.2019.03.015
Madani, K. (2020). How international economic sanctions harm the environment. Earth's Future, 8(12), 1-12. doi: 10.1029/2020EF001829
Madani, K., AghaKouchak, A., & Mirchi, A. (2016). Iran’s socio-economic drought: challenges of a water-bankrupt nation. Iranian studies, 49(6), 997-1016.
Maja, M. M., & Ayano, S. F. (2021). The impact of population growth on natural resources and farmers’ capacity to adapt to climate change in low-income countries Earth Systems and Environment, 5, 271-283. doi: 10.1007/s41748-021-00209-6
Mirzaei, A., Saghafian, B., Mirchi, A., & Madani, K. (2019). The groundwater-energy-food nexus in Iran’s agricultural sector: implications for water security. Water, 11(9), 1835. doi: 10.3390/w11091835
Mirzaei, A., Abdeshahi, A., Azarm, H., & Naghavi, S. (2022). New design of water-energy-food-environment nexus for sustainable agricultural management. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 36(7), 1861-1874. doi: 10.1007/s00477-021-02131-9
Molajou, A., Afshar, A., Khosravi, M., Soleimanian, E., Vahabzadeh, M., & Variani, H. A. (2021). A new paradigm of water, food, and energy nexus. Environmental Science and Pollution Research, 2, 1-11. doi: 10.1007/s11356-021-13034-1
Nhamo, L., Mabhaudhi, T., Mpandeli, S., Dickens, C., Nhemachena, C., Senzanje, A.,& Modi, A. T. (2020). An integrative analytical model for the water-energy-food nexus: South Africa case study. Environmental Science & Policy, 109, 15-24. doi: 10.1016/j.envsci.2020.04.010
Olawuyi, D. (2020). Sustainable development and the water-energy-food nexus: Legal challenges and emerging solutions. Environmental Science & Policy, 103, 1-9. doi: 10.1016/j.envsci.2019.10.009
Purwanto, A., Sušnik, J., Suryadi, F. X., & Fraiture, C. D. (2021). Water-energy-food nexus: Critical review, practical applications, and prospects for future research. Sustainability, 13(4), 1919. doi: 10.3390/su13041919
Rasul, G. (2016). Managing the food, water, and energy nexus for achieving the Sustainable Development Goals in South Asia. Environ Dev 18, 14–25. doi: 10.1016/j.envdev.2015.12.001
Rezaie, B., & Rosen, M. (2020). The food-energy-water nexus: A framework for sustainable development modeling. Energy Equipment and Systems, 8(2), 179-201. doi: 10.22059/EES.2020.43229
Terrapon-Pfaff, J., Fink, T., & Lechtenböhmer, S. (2018). The water-energy nexus in Iran: water-related challenges for the power sector. Friedrich-Ebert-Stiftung.
United Nations. (2021). Population Division. World Population Prospects 2021. Department of Economic and Social Affairs. https://www.un.org/
Wang, C., Gou, L., & Li, X. (2022). Is education beneficial to environmentally friendly behaviors? Evidence from CEOs. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(18), 11391. doi: 10.3390/ijerph191811391
world bank. (2018). The Water-Energy-Food Nexus in the Middle East and North Africa. https://www.worldbank.org/
Zhang, C., Chen, X., Li, Y., Ding, W., & Fu, G. (2018). Water-energy-food nexus: Concepts, questions and methodologies. Journal of Cleaner Production, 195, 625-639. doi: 10.1016/j.jclepro.2018.05.194
Zheng, X., Wang, R., Hoekstra, A. Y., Krol, M. S., Zhang, Y., Guo, K., & Wang, C. (2021). Consideration of culture is vital if we are to achieve .the Sustainable Development Goals One Earth, 4(2), 307-319. doi: 10.1016/j.oneear.2021.01.012