اصلاح هندوانه (Citrullus lanatus (Thund) Matsum and Nakai) آجیلی: ارزیابی و گزینش از بین جمعیت‌های برخی نژادهای بومی

علوم باغبانی

مقاله 10، دوره 39، شماره 3، مهر 1404، صفحه 523-505   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhs.2025.90646.1390

نویسندگان

کاظم حکم آبادی¹؛ سید حسین نعمتی^{* 1}؛ رضا توکل افشاری²

¹گروه علوم باغبانی و مهندسی فضای سبز، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

جهت ارزیابی تنوع ژنتیکی و حذف نژادهای محلی ضعیف و کم کیفیت در نسل اول و بررسی بهبود ژنتیکی در نسل دوم 10 نژاد محلی هندوانه ایران از طریق بررسی صفات رشدی و مرتبط با بذر، پژوهشی طی دو سال در شهرستان‌ فاروج اجرا شد. بذر نژادهای محلی ̕جابانی̒ (چهار نژاد محلی)، ̓سنبک̒ (چهار نژاد محلی) و ̓کلاله̒ (دو نژاد محلی) از جوین، کاشان و گرگان، براساس رنگ پوست میوه و صفات مرتبط با بذر تفکیک و جمع‌آوری شدند. کشت مستقیم بذر در اراضی شهرستان فاروج صورت گرفت. ارزیابی 10 نژاد محلی در سال اول (نسل اول) در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار و10 نمونه در واحد آزمایشی اجرا شد. سپس گزینش بین توده‌ای و گزینش دورن توده­ای از بین 10 نژاد محلی با توجه به یکنواختی و به‌ویژه داده­های صفات کلیدی مرتبط با بذر از جمله عملکرد بذر و درصد مغز به دانه انجام گردید. چهار نژاد محلی گزینش‌شده از سال اول مجدداً در سال دوم (نسل دوم) در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار و 10 نمونه در واحد آزمایشی ارزیابی شدند. در نهایت، آنالیز داده‌‌های نژادهای محلی گزینش‌شده در سال اول و دوم به‌صورت آزمایش اسپیلت پلات تجزیه واریانس گردید. بررسی تغییرات مورفوفیزیولوژیک و عملکردی نژادهای محلی مختلف هندوانه در نسل اول نشان داد که نژادهای محلی ̓کلاله 1̒ و ̕کلاله 2̒ و ̓جابانی 1̒ و ̓جابانی 3̒ از نظر صفات رشدی و عملکرد میوه دارای برتری نسبت به سایر نژادهای محلی می‌باشند، امّا در نسل دوم، ̓جابانی 1̒ بهترین عملکرد میوه را از نظر وزنی و درصد گوشت میوه داشت و این نژادها می‌توانند به‌عنوان نژادهای محلی مادری جهت اصلاح هندوانه آجیلی مورد استفاده قرار گیرند. همچنین در نسل اول بررسی صفات تعیین‌کننده کیفیت و کمیت دانه مانند وزن هزاردانه، درصد وزن مغز به دانه، طول، عرض و ضخامت بذر، و ضخامت پوست بذر نشان داد که نژاد محلی ̓جابانی 1̒ و ̓جابانی 3̒ مطلوب‌ترین می‌باشند. در سال دوم نیز نژاد محلی ̓جابانی 1̒ و ̓جابانی 3̒ بالاترین کمیت و کیفیت دانه را به خود اختصاص داد و جهت کشت به‌عنوان هندوانه آجیلی مطلوب می‌باشند. مقایسه دو نسل هرکدام از نژادهای محلی برگزیده نشان داد که اکثر صفات میوه و دانه تحت تأثیر نسل بهبود می‌یابند و نسل دوم میوه‌های سنگین‌تر با عملکرد دانه بیشتری ایجاد کرد. همچنین این بهبود صفات مربوط به میوه در نژاد محلی ̓جابانی 1̒ و بهبود صفات دانه در نژاد محلی ̓کلاله 1̒ نسبت به سایر نژادهای محلی چشمگیرتر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

بهبود ژنتیکی؛ تنوع ژنتیکی؛ دانه؛ عملکرد؛ میوه

مراجع

1. Abiri, K. (2018). Investigating the genetic and morphological diversity of some genotypes in the grape collection of Shahrood region. M.Sc. Thesis. Shahroud University of Technology, Shahroud, Iran.
2. Erdinc, C., Turkmen, O., & Sensoy, S. (2008). Comparison of some local melon genotypes selected from Lake Van Basin with some commercial melon cultivars for some yield and quality related traits observed in field and high tunnel conditions. African Journal of Biotechnology, 7(22), 4105-4110.
3. Gbotto, A.A., Koffi, K.K., Fouha Bi, N.D., Doubi Bi, S.T., Tro, H.H., Baudoin, J.P., & Zoro Bi, I.A. (2016). Morphological diversity in oleaginous watermelon (Citrullus mucosospermus) from the Nangui Abrogoua University germplasm collection. African Journal of Biotechnology, 15(21), 917-922. https://doi.org/10.5897/AJB2015.14701
4. Ghorbani Chaffee, S. (2022). Evaluation of some watermelon lines and hybrids in Gilan province. M.Sc. Thesis. Gilan University, Rasht, Iran.
5. Haji Ali, A., Darvishzadeh, R., Zahedi, B., & Abbas Kohpaigani, J. (2016). Evaluation of the genetic diversity of some native Iranian watermelon stands (Citrullus vulgaris) in the climatic conditions of Urmia. Plant Product, 40(1), 29-40. (In Persian with English abstract). https://doi.org/22055/ppd.2017.12555
6. Henareh, M., Eivazi, A., Rafezi, R., & Emami, A. (2023). Genetic diversity of selected genotypes from West Azerbaijan province squash s based on morphologica traits. Reserch in Horticultural Science, 2(1), 73-86. (In Persian with English abstract). https://doi.org/22092/RHSJ.2023.361430.1049
7. Gichimu, B.M., Owuor, B.O., Mwai, G.N., & Dida, M.M. (2009). Morphological characterization of some wild and cultivated watermelon (Citrullus sp) accessions in Kenya. ARPN Journal of Agricultural and Biological Science, 4(2), 10-18.
8. Kannenberg, L.W., & Falk, D.E. (1995). Models for activation of plant genetic resources for crop breeding programs. Canadian Journal of Plant Sciences, 75, 45-53. https://doi.org/10.4141/cjps95-008
9. Keyani, M.R., & Jahanbin, G. (2006). Investigation of the genetic diversity of native Iranian watermelon stands. Iranian Journal of Agricultural Research, 4(2), 1-17. (In Persian with English abstract)
10. Rao, R., & Hodgkin, T. (2002). Genetic diversity and conservation and utilization of plant genetic resources. Plant Cell Tissue and Organ Culture,68(1), 1-19. https://doi.org/10.1023/A:1013359015812
11. Rouin, A., Baghizadeh, A., Roghami, M., & Mousavi, A. (2023). Evaluation of some physiological responses of three indigenous watermelon (Citrullus lanatus) accessions to drought stress. Journal of Plant Environmental Physiology, 70(2), 99-111. (In Persian).
12. Pandita, M.L., Dahiya, M.S., & Vashistha, R.N. (1990). Correlation and path coefficients in round melon. Research & Development Resources, 7(1-2), 106-110.
13. Pyvast, G. (2018). Planting vegetables. Scientific Publications. Fifth Edition.
14. Magss-Kolling, G.L. (2003). Variability in namibian landraces of watermelon (Citrullus lanatus). 132(3), 251-258. https://doi.org/10.1023/A:1025053331528
15. NaroueiRad, M.R., Alah Dou, M., Ghasemi, A., & Fanaei, H.R. (2010). Investigation of genetic diversity and broad sense heritability in watermelon accessions of Sistan. Iranian Journal of Horticultural Sciences, 40(4), 95-103. (In Persian with English abstract). https://dorl.net/dor/20.1001.1.2008482.1388.40.4.10.3
16. Nantoumé, A.D., Andersen, S., & Jensen, B, (2013). Genetic differentiation of watermelon landrace types in Mali revealed by microsatellite markers. Genet Resour Crop Evol, 2129–2141. http://dx.doi.org/10.1007/s10722-013-9980-5
17. Sheikh, S., Noh, J., Seong, M., Jung, G., Kim, J., Ju, H., & Huh, Y. (2013). Phenotypic markers for tetraploid watermelon (Citrullus lanatus (Thunb.) following parental exposure to colchicine in to generation. Horticulture, Environment, and Biotechnology, 54(6), 524-530. https://doi.org/10.1007/s13580-013-0072-4