بررسی تأثیر معماری و محیط بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های فرهنگی شهر ارومیه

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 12، شماره 2، شهریور 1404، صفحه 107-124   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2025.88782.1438

نویسندگان

حامد قلی زاده¹؛ بابک مطیعی^{* 2}

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه معماری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

²استادیار گروه معماری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

چکیده

مجموعه‌های فرهنگی، در جهت حفظ، گسترش و صیانت دستاوردهای فرهنگی، اجتماعی یک جامعه و رفع نیازهای اساسی فرهنگی مردم و جامعه تأسیس می‌شوند. این مجموعه­ها با عملکرد خود از طریق نمایش، شناخت و آموزش، نقش مؤثری در احیا، ترویج و پایداری فرهنگ و جامعه دارند. هدف از این پژوهش توصیفی تحلیلی و علی مقایسه­ای، بررسی عوامل محیطی و معماری تأثیرگذار بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در مجتمع­های فرهنگی شهر ارومیه می­باشد. مجموعه­های مورد بررسی شامل چهار مجتمع­فرهنگی در شهر ارومیه درنظر گرفته شد و با بهره­گیری از نظریات اساتید و دانشجویان معماری که سابقه حضور در این مکان­ها را دارند، عوامل محیطی و معماری مؤثر در این مجموعه­ها مورد ارزیابی قرار گرفت. جامعه آماری شامل 200 نفر از اساتید و دانشجویان معماری که از طریق نمونه­گیری هدفمند و دردسترس انتخاب شدند، در نظر گرفته شد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که فرم بیرونی بیشترین تأثیر و سپس فضای داخلی، اجتماع­پذیری و کیفیت محیط به ترتیب بر تعاملات اجتماعی در این مجموعه­ها تأثیرگذار بوده­اند. این بدان معناست که طراحی در معماری از اهمیت بالایی برخوردار بوده و تأکید بر استفاده از هندسه و تناسبات، توجه به خوانایی و دعوت کنندگی در بنا، کیفیت مصالح و دقت در استفاده صحیح و کاربردی از عناصر الحاقی، توجه به ارتباطات فضایی در مجموعه، کیفیت مبلمان و تأکید بر راحتی و آسایش کاربران، ایجاد فضاهایی با قابلیت اجتماع پذیری بالا و توجه به تنوع فضایی در طراحی، ایجاد فضاهای مکث و پاتوق و در نظر گرفتن قابلیت فعالیت­پذیری برای فضاها، توجه به امنیت، راحتی و آسایش کاربران در محیط بیرونی و توجه به مبلمان محوطه و محوطه سازی بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های فرهنگی شهر ارومیه تأثیر­گذار می­باشند.

کلیدواژه‌ها

ارومیه؛ تعاملات‌اجتماعی؛ مجتمع فرهنگی؛ محیط؛ معماری

مراجع

1. ابراهیم نیا، و.، شهبازی، ط.، و رحیمی، ر. (1401). تحلیل محیط کالبدی اثرگذار بر سرمایه اجتماعی در محلات شهر ساری. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(3)، 121-140.
2. آذر، ع.، و سهراب‌درخشی، پ. (1402). مؤلفه‌های کیفیت محیطی و تأثیر آن بر انحرافات اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین، ‌مطالعۀ موردی: شهر مراغه. اقتصاد و برنامه ریزی شهری. 4(4)، 162-148.
3. آلتمن، ا. (1390). محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمه دکتر علی نمازیان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
4. امیرفخریان، م.، عرب، م.ر.، و جمبرجوقی، م. (1402). بررسی قابلیت حضورپذیری و عوامل مؤثر بر تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری (نمونۀ موردی: بوستان ملت شهر مشهد). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای. (14) 50، 88-55.
5. ایراندوست، ک.، غلامی زارچی، م.، و فائزی، س. ف. (1398). تحلیل فضای عمومی مردم سالار به منظور ارتقاء مشارکت مردم (مطالعه موردی: شهر یزد). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6(2)، 171-193.
6. بذرافکن، ک.، و گچ­کوب، م. (1390). بررسی نقش فضاهای عمومی در شکل­گیری تعاملات اجتماعی به منظور ایجاد پایداری اجتماعی در شهرها، همایش ملی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردستان.
7. ترکمان، ا.، قائد، م.، و شمتوب، س. (1396). پاتوق، فضای جمعی شهری و معماری و محل تعاملات اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردی شهر برازجان). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(31)، 225-248.
8. حسین زاده دلیر، ک.، موسوی، م.س.، بایرام زاده، ن.، و پاشاچینی، ه. (1401). بررسی تأثیر فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان (نمونه موردی: خیابان امام «ره»-ارومیه). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(2)، 37-53.
9. رجبی، ف. (1401). تبیین مدل کیفیات کالبد معماری فضای همسایگی برای ارتقای سرمایۀ اجتماعی. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ۷ (۲)، ۱۸۱-۱۹۲.
10. رهنما، م. ر.، و ابراهیمی، ل. (1399). نقش رضایت شهروندان بر رفتارهای مثبت شهروندی (مطالعه موردی: شهر مشهد). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(1)، 54-39.
11. سعیدی­رضوانی، ن.، و شش­پری، ز. (1390). ماندن در فضا، تأملی در مفهوم و عملکرد پاتوق در فضای شهری. ماهنامه همشهری معماری، 32-30.
12. سلیمانی الموتی، م.، جلالیان، س.، و دژدار، ا. (1402). نقش عوامل محیطی مجموعه‌های تاریخی باز زنده سازی شده در ارتقاء تعاملات اجتماعی کاربران (مطالعه‌ی موردی: مجموعه‌ی تاریخی سعدالسلطنه قزوین). فصلنامه مطالعات فضا و مکان، 1(3)، 17-30.
13. شریفیان، س. ع.، مرادی نسب، ح.، قلمبر دزفولی، م.، و ملاصالحی، و. (1400). تبیین مؤلفه­های تأثیرگذار بر شکل­گیری فضاهای اجتماع­پذیر در محیط­های آموزشی با استفاده از روش تحلیل عاملی (نمونه موردی: فضاهای دانشگاهی). علوم و تکنولوژی محیط­زیست، 23 (7)، 207-222.
14. کیایی، م.، پیوسته گر، ی.، و حیدری، ع. ا. (1396). جایگاه پایه­ای ایوان در ارتقاء راندمان عملکردی در مساجد. پژوهش های معماری اسلامی، 5(1 (پیاپی 14) )،  68-83.
15. لنگ، ج. (1396). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضاعینی‌فر، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
16. مهاجری، ا.، و کشمیری، ف. (1401). بررسی نقش خیابان در ایجاد مکث شهری و ورود سرمایه های فرهنگی به شهر؛ مورد مطالعه: خیابان ابوذر منطقه 17 شهرداری تهران. مطالعات جامعه شناختی شهری، 12(45)، 26-1.
17. مهدوی­نژاد، م.ج. (1383). حکمت معماری اسلامی، جستجو در ژرف ساخت­های معنوی معماری اسلامی ایران. مجله­ی هنرهای زیبا، 19، 66-57.
18. ناظری نائینی، پ.، قاسمی سیچانی، م.، افشاری، م.، و کشتی آرا، ن. (1402). بازشناسی نقش کالبد خانه­های تاریخی اصفهان در ارتقای تعاملات اجتماعی ساکنان، با تکیه‌بر تجربه زیسته افراد. توسعه پایدار شهری، 4(13)، 41-23.

‎

19. Gilani, G ., Pons, O., & De la Fuente, A. (2022). Sustainability-oriented approach to assist decision makers in building facade management. Journal of Construction Engineering and Management, 148(1).
20. Jacobs, J. (1965). The death and life of great american cities. Harmondsworth: Penguin.
21. Lang, J. T. (2002). Creating architectural theory: The role of the behavioral sciences in environmental design. New York: Van Nostrand Reinhold Co.
22. Lansdale, M., Parkin, J., Austin, S., & Baguley T. (2011). Designing for interaction in research environments: A case Journal of Environmental Psychology, 31(4), 407-20.
23. Mondion, J. J. (2022). Spatialising the collective: the spatial practice of two housing project in berlin. Journal of Social & Culture Geography, 1-20.
24. Osmand, H. (1957). Function as the basis of psychiatric ward design. New York: Holt Rinehrrt and Winston.
25. Peng, Y., Peng, Z., Feng, T., Zhong, C., & Wang, W. (2021). Assessing comfort in urban public spaces: A structural equation model involving environmental attitude and perception. Environmental Research and Public Health, 18 (3), 1287.
26. Putra, I., Astel Burt, T., Cliff, D., Vella, S., & Feng, X. (2021). Do physical activity, social interaction, and mental health mediate the association between green space quality and child prosocial behavior. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 64, 102-117.
27. Salehinia, M., & Memarian, G. (2012). Sociopetaloid of architecture space; Synthesis and synomorphy of humanephysical International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 22(1), 7-19.
28. Septianingrum, L., Irmawati, E., & Mutia F. (2022). Representation and meaning of space according to metaphysical architecture. ARJ. Journal of Architectural Research, 53, 211-228.
29. Whyte, W. H. (1980). The social life of small urbanspaces. Tuxedo, Maryland: Printers II Inc.
30. Zhang, Y., Chen, G., He, Y., Jiang, X., & Xue, C. (2022). Social interaction in public spaces and well-being among elderly women: towards age-friendly urban environments. Environmental Research and Public Health, 19 (2), 746.
31. Zinken, J., & Kaiser, J. (2020). Formulating other minds in social interaction: Accountability and course of action. Language in Society, 51 (2), 185-210.