تحلیل تطبیقی کاربرد استعاره‌ دستوری در رمان بلندی‌های بادگیر و دو ترجمه از آن توسط رضا رضایی و ‏نوشین ابراهیمی از منظر دستور نظام‌مند نقشی هلیدی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 6، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 38، اردیبهشت 1404، صفحه 162-135   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.91951.1300

نویسندگان

صدیقه سادات مقداری^{* 1}؛ شیرین ساقی²

¹استادیار زبانشناسی همگانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

در این تحقیق در تحلیلی تطبیقی، نحوه‌ کاربرد و میزان ترجمه استعاره‌ دستوری را در رمان «بلندی‌های بادگیر»[1] نوشته‌ امیلی برونته[2] و دو ترجمه از آن توسط رضا رضایی (1390) و نوشین ابراهیمی (1391) به‌لحاظ کمی و کیفی بررسی شد. برای انتخاب تصادفی داده‌ها، سه فصل از اول، وسط و آخر رمان و ترجمه‌های آن، یعنی فصل اول، فصل پانزدهم و فصل سی و چهارم بررسی شده‌اند. چارچوب نظری پژوهش دستور نظام‌مند نقشی هلیدی و متیسن[3] (2004) انتخاب شد و سپس انواع استعاره دستوری با توجه به سه فرانقش اندیشگانی، بینافردی و متنی به‌لحاظ کمّی و کیفی بررسی شدند. ازآنجاکه ساخت‌های نشان‌دار حاوی استعارات دستوری می‌باشند و این ساخت‌ها در انتقال مفهوم معنامند بوده و گفتمان‌مدار هم محسوب می‌شوند، لذا تحلیل نحوه و میزان کاربرد آن‌ها مخصوصاً در متون ترجمه شده حائز اهمیت است؛ چراکه درک خواننده درچارچوب توانش زبانی و دانش دایره‌المعارفی اوست، لذا همان‌طور که در ترجمه استعارات واژگانی لازم است مترجم با در نظر گرفتن تفاوت‌های زبانی و فرهنگی خواننده متن مقصد، معادل‌یابی صحیح و مناسبی برای استعارات داشته باشد، درترجمه استعاره‌های دستوری نیز لازم است مترجم به استعاره‌های دستوری متن مبدأ توجه آگاهانه بیشتری داشته باشد تا به‌جای حذف استعاره دستوری و ترجمه آن به‌صورت غیر استعاری، معادل‌یابی معنایی و کاربردی درست‌تر و مناسب‌تری ارائه دهد. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که در ترجمه‌های ابراهیمی و رضایی، استعارۀ دستوری کمتری نسبت به متن اصلی رمان، به‌کار رفته است. مقایسۀ ترجمه‌ها نیز نشان می‌دهد که در ترجمه‌ ابراهیمی، استعاره‌های دستوری بیشتری نسبت به ترجمه‌ رضایی به‌کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

بلندیهای بادگیر؛ امیلی برونته؛ استعاره دستوری؛ رضا رضایی؛ نوشین ابراهیمی

مراجع

ابراهیمی، ف. (1390). بررسی تطبیقی ترجمه‌های رمان بلندی­های بادگیر اثر امیلی برونته، براساس نظریه تعادل ترجمه‌ای کت فورد (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی‌ ارشد). دانشگاه بیرجند.

افتخاری، ر. (۱۳۸۷). استعاره در زبان فارسی از منظر هلیدی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی‌ ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی.

امینی، چ. (1389). بررسی رویه‌های بکار رفته توسط مترجمان فارسی بلندی‌های بادگیر در ترجمه لغات فرهنگی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار.

برونته، ا. ج. (1335). عشق هرگز نمی‌میرد. ترجمه علی‌اصغر بهرام بیگی. علمی-فرهنگی.

برونته، ا. ج. (1384). بلندی‌های بادگیر. ترجمه نگار غلامپور. روزگار.

برونته، ا. ج. (1388). بلندی‌های بادگیر(عشق هرگز نمی‌میرد). ترجمه فاطمه امینی. زرین.

برونته، ا. ج. (1390). بلندی‌های بادگیر. ترجمه رضا رضایی. نی.

 برونته، ا. ج. (1391). بلندی‌های بادگیر. ترجمه نوشین ابراهیمی. افق.

برونته، ا. ج. (1395). بلندی‌های بادگیر. ترجمه مهدی سجودی مقدم. مهراندیش.

برونته، ا. ج. (1398). بلندی‌های بادگیر (عشق هرگز نمی‌میرد). ترجمه پرویز پژواک. نگاه.

برونته، ا. ج. (1399). بلندی‌های بادگیر (تا انتهای پررنج عشق). ترجمه فروزنده دولت یاری. آتیسا.

برونته، ا. ج. (1399). بلندی‌های بادگیر. ترجمه نعیمه ظاهری. سایه‌گستر.

برونته، ا. ج. (1401). بلندی‌های بادگیر. ترجمه سعیدا زندیان. قدیانی.

بهادیوند چگینی، م.، کریمی فیروزجایی، ع.، شعیری، ح.، و ارجمندی، م. (1400). تحلیل فرایند تولید معنا در «بلندی‌های بادگیر» رویکرد نشانه -معناشناختی گفتمانی. نشریه بلاغت کاربردی و نقد ادبی، 5(۳۵)، 35-48.

بیکیان، ع.، روشن‌دل، ه.، و صفایی قلاتی، م. (1402). رویه‌ها و روش‌های ترجمه انگلیسی به فارسی استعاره‌های مفهومی: بررسی موردی ترجمه فارسی جلد اول رمان علمی- تخیلی دث استاکر. پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، ۱۳ (۲)، ۳۳۵-۳۴۹. http://doi.org/10.22059/jflr.2023.352312.1001

پوریا اصل، م. (1390). خوانشی از بلندی‌های بادگیر امیلی برونته بر اساس روانکاوی فروید (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت‌معلم تبریز.

 تقی‌پوری حاجبی، س.، پاشایی فخری، ک.، و عادل‌زاده، پ. (1401). بررسی تطبیقی استعارۀ مفهومی غم و شادی با استناد بر شواهدی از آثار افغانی و ایشی‌گورو. پژوهش ادبیات معاصر، 27(1)، 51-79.

 http://doi.org/10.22059/jor.2020.290281.1903

جعفر بگلو، ا. (1394). تعلیق در ترجمه: بررسی ترجمه رمان «بلندی‌های بادگیر» امیلی برونته از انگلیسی به فارسی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). مؤسسه‌ آموزش عالی البرز.

چاووشی، م. (1390). کارکرد استعارۀ دستوری در زبان علم (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی.

 رضاپور، ا.، و عربانی دانا، ع. (1395). استعارۀ دستوری به‌مثابۀ تنوع نحوی از منظر دستور نقش‌گرای نظام‌مند. پژوهش‌های زبانشناسی، ۸ (۲)، ۸۳-۱۰۲. http://doi.org/10.22108/jrl.2017.21691

رضویان، ح؛ و طاهری، م. (1398). استعارۀ دستوری در ترجمه: بررسی ترجمۀ حمید رفیعی، و مژگان منصوری از رمان سالار مگس‌ها. پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، 9(۱)، ۷۱-۷۹.

 http://doi.org/10.22059/jflr.2018.243682.411

رضویان، ح.، و مبارکی، س. (۱۳۹۲). استعاره دستوری: شاخصی نو در تمایز زبان ادب و علم. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ۱۱ (۴)، 1-24.

 سلیمی، ف. (1390). مفاهیم زیباشناسی «عالی» و «زیبا» در رمان بلندی‌های بادگیر اثر امیلی برونته: مطالعه بورک (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان.

 شاملو، ط. (1392). تحلیل گفتمان انتقادی دو ترجمه فارسی از رمان بلندی‌های بادگیر امیلی برونته توسط فاطمه امینی و رضا رضایی بر اساس مدل فرکلاف (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه اراک.

عسکر مطلق، ا.، و جمشیدیان، س. (1402). تحلیل شناختی استعاره‌های مفهومی در متن زن‌محور رمان قطار زیر‌زمینی اثر کلسون وایتهد. پژوهش ادبیات معاصر جهان، 28(2)، 539-562.

 https://doi.org/10.22059/jor.2023.334441.2234

علی پور، س.، شریفی، ش.، و ایزانلو، ع. (1395). معرفی‌ام. آی. پی.: روشی برای شناسایی استعاره در گفتمان. زبانشناسی و گویش‌های خراسان، (14)، 111-138. https://doi.org/10.22067/lj.v8i14.49865

لطفی پور‌ساعدی، ک. (۱۳۷۱) در آمدی به اصول و روش ترجمه. مرکز نشر دانشگاهی.

 نایدا، ی. (۱۳۹۰). نقش مترجم؛ برگزیده‌ مقاله‌های نشر دانش (۳) درباره ترجمه. ترجمه‌ سعید باستانی. مرکز نشر دانشگاهی.

 یعقوبی، ر.، و آقاگل‌زاده، ف. (1401). استعاره‌های دستوری وجه در بخش شنیداری کتاب‌های آموزش زبان تافل در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند. زبانشناسی و گویش‌های خراسان، 14(۳)، 1-26.

 https://doi.org/10.22067/jlkd.2022.77897.1113

Banks, D. (2005). On the historical origin of nominalized process in scientific text. English for Specific Purposes, 24, 347-357. https://doi.org/10.1016/j.esp.2004.08.002

Bloor, T., & Bloor, M. (1995). Functional analysis of English: A Hallidayan approach. Arnold.

Brontë, E. (1847). Wuthering heights. Thomas Cautley Newby.

Devrim, D. Y. (2015). Grammatical metaphor: What do we mean? What exactly are we researching? Functional Linguistics, 2(3), 1-15. https://doi.org/10.1186/s40554-015-0016-7

Downing, A. (1989). Translating grammatical metaphor. In J. C. Santoyo (Ed.), Translate across cultures. Universidad de leon.

Gibbs, R. W. J. (Ed.). (2008). The Cambridge handbook of metaphor and thought. Cambridge University Press.

 Gibbs, R. W. J., & Colston, H. (2012). Interpreting figurative language. Cambridge University Press.

Halliday, M. A. K. (1985). An introduction to functional grammar. Arnold.

Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to functional grammar. Edward Arnold.

Halliday, M.A.K. (1995). On language in relation to the evolution of human consciousness. In S. Allén (ed.), Of thoughts and words: Proceedings of Nobel Symposium. The relation between language and mind (pp. 45–84). Stockholm. Singapore.

Halliday, M. A. K. (1998). Things and relations: Re-grammaticising experience as technical knowledge. In J. R. Martin & R. Veelceds (Eds.), Reading science critical and functional perspectives on discourses of science (pp. 185-235). Routledge.

Halliday, M. A. K. & Martin, J. R. (1993). Writing science: literacy and discursive power. Falmer.

Halliday, M. A. K., & Matthiessen, Ch. (2004). An introduction to functional grammar. Arnold.

Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. M. I. M. (1999). Constructing experience through meaning: A language-based approach to cognition. Continuum.

Holyoak, K. J., & Stamenković, D. (2018). Metaphor comprehension: A critical review of theories and evidence. Psychol Bull., 144(6), 641–671. https://doi.org/10.1037/bul0000145

 Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. University of Chicago Press.

Martin, J. R. (1992). English text: System and structure. John Benjamins.

Martin, J. R. (1993). Technology, bureaucracy and schooling: Discursive resources and control. Cultural Dynamics, 6(1), 84-130.

Rabeie, A., & Shafiee-Sabet, S. G. (2011). The effect of the translator's gender ideology on translating Emily Bronte’s Wuthering Heights. Journal of Teaching Language Skills (JTLS), 3(3), 143-158. https://doi.org/10.22099/jtls.2012.381

Semino, E., & Demjén, Z. (2017). The Routledge handbook of metaphor and language. John Benjamins.

Simon-Vandenbergen, A-M., Taverniers, M., & Ravelli, L. (2003). Grammatical Metaphor: Views from systemic functional linguistics. John Benjamins.

 Simpson, P. (2014). Stylistics a resource book for students. Routledge.

Steen, G. J. (2023). Thinking by metaphor, fast and slow: Deliberate metaphor theory offers a new model for metaphor and its comprehension. Frontier in Psychology, 14(1), 242-888. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1242888

 Tav, M. (2006). Grammatical metaphor and lexical metaphor: Different perspectives on semantic variation. Neophilologus, 90, 321–332. https://doi.org/10.1007/s11061-005-0531

Taverniers, M. (2003). Grammatical metaphor in SFL: A historiography of the introduction and initial study of the term. In A-M. Simon-Vandenbergen, M. Taverniers, & L. Ravelli (Eds.), Grammatical metaphor: Views from systemic functional linguistics (pp. 5-33). John Benjamins

 Xianzhu, S., & Jing, W. (2021). Grammatical metaphor in Chinese–English translation. International Journal of Translation, Interpretation and Applied Linguistics, 3(1), 15-29. https://doi.org/10.4018/IJTIAL.20210101.oa2.