امکان سنجی اعمال واکنش جزایی در قبال رفتارهای غیرعمدی در فقه جزایی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 اسفند 1403   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2025.89936.1838

نویسندگان

سمیه سلیمانی^{* 1}؛ شهرام ابراهیمی²؛ محمد هادی صادقی²؛ فضل اله فروغی²

¹دانش آموخته دکتری رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

²دانشیار رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با تبیین درآمدی بر ملاک در توصیف مجرمانه رفتارها، در مقام توجیه شرعی وصف گذاری کیفری رفتارهای غیرعمدی برآمده و درصدد پاسخ به این سوال است که«آیا در رویکرد فقه اسلامی نیز می‌توان رفتارهای غیرعمدی را مشمول واکنش جزایی دانست؟»یافته‌های پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیلی صورت گرفته بیانگر آن است که در فقه جزایی رفتاری که امکان حدوث مفسده و ضرر در آن محتمل است به دلیل عدوان منهی است،زیرا مجازات به معنی‌الاخص و جواز اعمال واکنش جزایی متوقف براحراز قبح فاعلی است و تقصیر در رفتارهای غیرعمدی وصف رفتار محتمل الضرراست که غالبا آگاهانه صورت می‌گیرد و می‌تواند به عنوان قبح فاعلی قلمدادشود،همچنین به دلیل محوریت داشتن رفتار در اعمال واکنش جزایی، مستفاد از برخی آیات و روایات، اقتضائات کلان و تخصیص ناپذیر قاعده عقلی وجوب دفع ضررمحتمل و...برخی از مصادیق رفتارهای عدوانی فارغ از لزوم تحقق هرگونه نتیجه‌ای معصیت است و میزان احتمال قطعی آثار زیان‌بار رفتار، عاملی برای ممنوعیت این دسته از رفتارها به جهت احتیاط و پیش‌گیری است،چنانچه مطابق برخی آیات قرآن کریم هرچند خطا از جهت غیرعمدی بودن، مؤاخذه-بردارنیست،اما اگر مبدا ارادی داشته باشد و عمدا ترک تحفّظ شود،زمینه برای مؤاخذه‌هست،همچنانکه‌ازدیدگاه مفسران طلب مغفرت در رفتارهای خطایی اصولا فرع بر قابلیت مواخذه درآنهاست

کلیدواژه‌ها

تقصیر؛ خطر؛ دفع ضرر محتمل؛ عدوان؛ معصیت؛ مواخذه

مراجع