ساز و برگ‌های ایدئولوژیک و تاثیر آن بر سیاست‌های آموزشی افغانستان در صد سال اخیر

پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت

مقاله 6، دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 27، شهریور 1403، صفحه 125-148   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fedu.2025.87540.1340

نویسندگان

روح اله اسلامی^{* 1}؛ بصیر احمد حصین²

¹استادیار علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²استادیار علوم سیاسی، دانشگاه جامی، هرات، افغانستان

چکیده

هدف این پژوهش بررسی سازوکارهای ایدئولوژیک و تأثیر آن بر سیاست‌های آموزشی افغانستان در صد سال اخیر است. گرچه تأثیرپذیری سیاست‌های آموزشی از ایدئولوژی‌های حاکم امری معمول است، اما در افغانستان این روند دستخوش دگرگونی‌های گوناگون بوده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که سازوکارهای ایدئولوژیک و تأثیر آن‌ها بر سیاست‌های آموزشی افغانستان طی یک سده اخیر چگونه بوده است؟ فرضیه نویسندگان بر این اساس استوار است که ایدئولوژی‌های حاکم، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری و جهت‌گیری سیاست‌های آموزشی داشته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سیاست آموزشی افغانستان در یک قرن اخیر تحت تأثیر چهار نوع سازوکار ایدئولوژیک قرار داشته است. در دوره حکومت امان‌الله خان تا پایان زمامداری محمدداوود خان، سیاست‌های آموزشی عمدتاً در راستای تقویت حاکمیت فردی و خانوادگی تنظیم شده بود. در دوران حکومت کمونیستی، نظام آموزشی به‌شدت تحت تأثیر ایدئولوژی انقلابی و کمونیستی قرار گرفت. با روی‌کارآمدن مجاهدین و طالبان، سیاست آموزشی و برنامه‌های درسی بر مبنای آموزه‌های دینی با خوانشی مذهبی تدوین شد. سرانجام، در دوره جمهوری اسلامی افغانستان پس از سال ۲۰۰۱، برنامه‌های آموزشی و محتوای درسی در جهت نهادینه‌سازی ارزش‌های لیبرال‌دموکراسی شکل گرفت.

کلیدواژه‌ها

ایدئولوژی؛ نظام آموزشی؛ افغانستان؛ برنامه‌های درسی

مراجع

Action Plan of the Afghan People's Democratic Party adopted at the First National Conference of the Party. (1982, 1982).  Retrieved from https://rahparcham1.org/wp-content/uploads/2021/10/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B9%D9%85%D9%84-%D8%AD%D8%B2%D8%A8-%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C%DA%A9-%D8%AE%D9%84%D9%82-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%80-%D9%85%D8%B5%D9%88%D8%A8-%DA%A9%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3-%D8%AD%D8%B2%D8%A8%DB%8C-13601.pdf

Adeli, Z. (2015). Post-Colonial Situation and the Plurality of Constitutions in Afghanistan. Kabul: Kateb University Press.

Ahmadi Nezhad, S. H. (1994). The Face of Kabul. Tehran: Sazman-e Tablighat-e Eslami.

Alaqqaband, A. (2006). Theoretical Foundations and Principles of Educational Management (6th ed.). Tehran: Ravân Publication.

Alizadeh, H., & Parizad, R. (2023). Pathology of the political culture of Afghan society under the re-rule of the Taliban. Quarterly Encyclopedia of Political Science, 4(12), 35-59. Retrieved from https://epols.ir/cdn/user/dig/71/1384-09d6193a9352d2ce01612408684f69f9.pdf

Altuser, L. (2009). Ideology and the Ideological State Apparatuses (A. Sadr, Trans.). Tehran: Cheshme, Gilgamesh.

Amini, A. M. (2012). Historical Evolution of Education in Afghanistan. Simaye Tarikh Journal, 3(5-6), 127-150. doi:https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/995248/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86

Asghari, M. J. (2011). Education in Afghanistan. Journal of Regional Studies(7), 168-201. doi:https://ensani.ir/file/download/article/20130617152426-9825-14.pdf

Baiza, Y. (2013). Education in Afghanistan : developments, influences and legacies

since 1901. USA and Canada: Routledge.

Barker, B. (2022). Cultural Studies: Theory and Practice (M. Faraji, Trans.). Tehran: Institute for Cultural and Social Studies Publication.

Civic Education Grade Eight. (2019). Kabul: Ministry of Education Public Relations and Information Directorate.

Constitution of Afghanistan. (2003). Retrieved from https://moj.gov.af/dr/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%B0-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86

Eagleton, T. (2002). An Introduction to Ideology (A. Masoum Beigi, Trans.). Tehran: Agah Publication.

Eslami, R., & Valizadeh, E. (2023). The Ideological Structure of Education Policy Making in Iran. Journal of politics Quarterly, 53(4), 651-679. doi:10.22059/JPQ.2024.366946.1008130

Farhang, M. M. S. (1992). Afghanistan in the Recent Five Centuries. Qom: Esmaeilian Publications.

Fiaz, A. A. (2010). Contemporary History of Afghanistan from Ahmad Shah Durrani to the Fall of the Communists. Mashhad: Al-Mustafa International Translation and Publishing Center.

Fiske, J. (2002). Culture and Ideology. Arghanon Journal, 9(20), 117-126. doi:https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fensani.ir%2Ffile%2Fdownload%2Farticle%2F20120329104625-2089-23.docx&wdOrigin=BROWSELINK

Fowzat, Y. (2022). Foundations of Educational Planning. Tehran: Viraish Publication.

Fundamental Principles of the Democratic Republic of Afghanistan. (1980). In.

Ghobbar, M. M. (2005). Afghanistan in the Course of History. Tehran: nasheiran.

Heywood, A. (2011). Introduction to Political Ideologies: From Liberalism to Religious Fundamentalism (M. R. Mehrabadi, Trans. 5th ed.). Tehran: Center for Printing and Publishing of the Ministry of Foreign Affairs.

Kamgar, J. a.-R. (1998). History of Afghan Education (1747-1992). Peshawar: Mehwand Publishing Center.

Maleki, H. (2011). Introduction to Curriculum Planning. Tehran: Samt.

Mayel Heravi, N. (1992). History and Language in Afghanistan. Tehran: Dr. Anshar Endowments Foundation Publications.

Mohsenpour, B. (2014). Foundations of Educational Planning. Tehran: Samt.

Rash, M. (2008). Society and Politics: An Introduction to Political Sociology. Tehran: Samt.

Rashidi, A. (2010). The Role of Non-Formal Education Institutions in Shaping Individual and Social Values. Mahnameh Mohandesi Farhangi, 4(41 and 42), 28-35. doi:https://ensani.ir/file/download/article/20120413162744-4039-207.pdf

Regulations of Secondary Schools in the Democratic Republic of Afghanistan. (1983, 1983).  Retrieved from https://law.acku.edu.af/wp-content/uploads/2022/11/acku_risalah_lc1046_a2_alif52_1362_n540_dari_title1.pdf

https://law.acku.edu.af/dari/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%80-%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%85%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%AF/

Sardarnia, K., & Hooseini, S. M. (2014). Social Challenges of Modern State-building in Afghanistan. Quarterly Journal of world political 3(3), 37-63. Retrieved from https://interpolitics.guilan.ac.ir/article_2_280e17cbf4aca97108fccab0f45e7716.pdf

Sinaei, V., & Khatibi, A. E. (2023). Taliban Political Economy (1996-2001). Central Eurasian Studies, 16(1), 223-248. doi:10.22059/JCEP.2023.345868.450085

Social Sciences Grade Six. (2019). Kabul: Ministry of Education Public Relations and Information Directorate.

Talebi, A. (2006). The Concept and Characteristics of Values. Roshd-e-Amoozesh-e-Elm-e-Ejtemai Quarterly, 30, 16-19. doi:http://ensani.ir/file/download/article/20110101101046-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85%20%D9%88%20%D9%88%D9%8A__%D9%8A%20%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4%20%D9%87%D8%A7.pdf

Tansy, S. D. (2008). Foundations of Political Science (H. R. M. Mohammadi, Trans.). Tehran: Mizan.

UnescoConsultantsGroup. (2014). Educational Planning Process (F. Moshayekh, Trans.). Tehran: Barhan Cultural Institute Publication.