اعتباریابی مدل تحول دیجیتال کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 1، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29، خرداد 1404، صفحه 5-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2025.89120.1218

نویسندگان

سهیلا خوئینی¹؛ علیرضا نوروزی^{* 2}؛ نادر نقشینه²؛ فاطمه شیخ شعاعی³

¹دانشجوی دکتری علم اطلاعات و مدیریت دانش، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران، ایران

³دانشیار، گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشکده علوم پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران

چکیده

مقدمه و اهداف: تحول دیجیتال مفهوم به‌نسبت جدیدی در محیط کتابخانه‏‌های دانشگاهی است و به یکی از مفاهیم کلیدی موفقیت و پایداری برای کتابخانه‌ها در محیط رقابتی اطلاعات تبدیل شده است. نبود پژوهش‌های بنیادین و مبهم بودن ملزومات ساخت آن برای کتابخانه‌ها به‌ویژه در بافت کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران این نیاز را پدید می‌آورد تا ملزومات تحول دیجیتال را در کتابخانه‌‏های دانشگاه‌های دولتی ایران بررسی کنیم. برای این هدف پیش‌تر پژوهشی با روش دلفی انجام شده و مجموعه‌ای از عوامل مؤثر بر تحول دیجیتال کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران را در قالب مدل ارائه کرده است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر سنجش اعتبار مدل تحول دیجیتال کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی زیرنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
روش‌ها: رویکرد این پژوهش کمی با روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه محقق‌ساخته است. جامعه آماری مورد بررسی 753 نفر از مدیران، معاونان و کتابداران کتابخانه­‌های مرکزی و نیز اعضای هیئت‌علمی رشته علم اطلاعات و دانش‌­شناسی دانشگاه‌های دولتی زیرنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بودند و نمونه آماری پژوهش 258 نفر از آنان بودند که روش نمونه‌گیری براساس نمونه‌گیری در دسترس و سپس طبقه‌ای انجام شد. اعتبار مدل پژوهش با کاربرد روش‌­های «مدل‌سازی معادلات ساختاری» و نرم‌افزار «پی­ال­اس» بررسی شد.
یافته‌ها: یافته‌­های پژوهش گویای آن است که مدل تحول دیجیتال کتابخانه­‌های دانشگاه‌های دولتی زیرنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران که در قالب 7 بُعد اصلی، 25 مفهوم و 139 مؤلفه ارائه شده بود از سه جنبه برازش مدل اندازه‌گیری، برازش مدل ساختاری و برازش مدل کلی از تناسب و کیفیت خوبی برخوردار بوده و پرسشنامه حاصل از آن روایی و پایایی مناسبی دارد.
بحث و نتیجه‌گیری: مدل پیشنهادی از تبیین قابل قبولی برای شناسایی الزامات و عوامل مؤثر بر تحول دیجیتال کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی زیرنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران برخوردار است و می‌تواند راهنمای خوبی برای پیاده‌سازی تحول دیجیتال در این کتابخانه‌ها باشد.
اصالت: این پژوهش می‌تواند به درک بهتر الزامات و عوامل موثر بر تحول دیجیتال کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران یاری رسانده و زمینه را برای ارتقای عملکرد آن‌ها در عرصه رقابتی اطلاعات فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

تحول دیجیتال؛ کتابخانه دانشگاهی؛ مدل تحول دیجیتال کتابخانه؛ اعتباریابی مدل

مراجع

Abayomi, O. K., Adenekan, F. N., Abayomi, A., Olateju, Ajayi, T. A., & Aderonke, A. O. (2021). Awareness and perception of the artificial intelligence in the management of university libraries in Nigeria. Journal of Interlibrary Loan, Document Delivery & Electronic Reserve, 29(1-2), 13-28.

http://doi.org/10.1080/1072303X.2021.1918602

Akparobore, D., Omosekejimi, A. F., & Nweke, A. C. (2020). Librarians' Awareness, Positive Attitude and ICT Skills: A Panacea for Effective Services Delivery in the Fourth Industrial Revolution (4th IR) Era in Academic Libraries in Southern Nigeria. http://doi.org/10.5958/2320-317X.2020.00021.5

Anuradha, P. (2018). Digital transformation of academic libraries: opportunities and challenges. IP Indian Journal of Library Science and Information Technology, 3(1), 8-10. https://doi.org/10.18231/2456-9623.2018.0002

Anuradha, P. (2021). The impact of digital technologies on academic libraries: challenges and opportunities. IP Indian Journal of Library Science and Information Technology, 2(2), 46-50. https://www.ijlsit.org/article-details/5255

Ashiq, M., Jabeen, F., & Mahmood, K. (2022). Transformation of libraries during Covid-19 pandemic: A systematic review. The Journal of Academic Librarianship, 48(4), 102534. https://doi.org/10.1016/j.acalib.2022.102534

Bawack, R. (2019). Academic Libraries in Cameroon in the digital age. Library Philosophy and Practice, 5(3), 2547. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/2547/

Beyrami Tarouni, H. (2022). Comparison of libraries with standards (standards for libraries in higher education institutions of Iran and standards for libraries in higher education) academic year 2019-1400. Research Institute of Information Science and Technology of Iran. [In Persian]

Brundy, C. (2015). Academic libraries and innovation: A literature review.

Cooper, D., & Schindler, P. (2002). Date Business research methods (7th ed ed.). McGraw-Hill.

Davis, L. L. (1992). Instrument review: Getting the most from a panel of experts. Applied nursing research, 5(4), 194-197. https://doi.org/10.1016/S0897-1897(05)80008-4

Deja, M., Rak, D., & Bell, B. (2021). Digital transformation readiness: perspectives on academia and library outcomes in information literacy. The Journal of Academic Librarianship, 47(5), 102403. https://doi.org/10.1016/j.acalib.2021.102403

Farzinyazdi, M., Baradar, R., & Ghaebi, A. (2018). A framework for information and communication technology acceptance at academic libraries in Iran: Delphi technique (approach). Journal of Studies in Library and Information Science, 10(25), 201-224. [In Persian]. https://doi.org/10.22055/slis.2019.27671.1543

Gliem, J. A., & Gliem, R. R. (2003). Calculating, interpreting, and reporting Cronbach’s alpha reliability coefficient for Likert-type scales. Midwest research-to-practice conference in adult, continuing, and community education, https://scholarworks.indianapolis.iu.edu/items/63734e75-1604-45b6-aed8-40dddd7036ee

Gradin, A. (2022). Digital skills and education in the cultural heritage sector: post-covid digital transformation of galleries, libraries, archives and museums. In. https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.divaportal.org/smash/get/diva2:1675389/FULLTEXT01.pdf&ved=2ahUKEwi3YCc1vqMAxWlgIHHZJKEpsQFnoECBcQAQ&usg=AOvVaw2jY6PQ4fGG-E1PciBuQyqB

Haghighi, M. (2006). University libraries. In A. Houri (Ed.), encyclopedia of librarianship and information. Tehran: National Library of the Islamic Republic of Iran. [In Persian]

Hair Jr, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2017). A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM). Sage Publication. https://us.sagepub.com/en-us/nam/a-primer-on-partial-least-squares-structural-equation-modeling-pls-sem/book270548

Harrington. (2012). Confirmatory factor analysis (P. Q. P. Mohammad Moghadam, Shahram Vahedi, Trans.; first edition ed.). Tabriz University. [In Persian]

Heydari Charvadeh, M. (2010). Violence against women, a sociological study of victim’s role in escalating the situation. Journal of Social Problems of Iran, 1(2), 55-79. [In Persian] https://ijsp.ut.ac.ir/article_21890.html?lang=en

Indrák, M., & Pokorná, L. (2021). Analysis of digital transformation of services in a research library. Global Knowledge, Memory and Communication, 70(1/2), 154-172. https://doi.org/10.1108/GKMC-09-2019-0118

Kari, H. K. (2020). Digital transformation of information and its impact on libraries. World Journal of Innovative Research, 9(1), 26-30.

https://www.wjir.org/download_data/WJIR0901033.pdf

Khoeini, S. (2024). Designing the digital transformation model of Iran's public university libraries University of Tehran]. [In Persian]

Khoeini, S., Noruzi, A., Naghshineh, N., & Sheikhshoaei, F. (2023). Identifying the Components of the Digital Transformation of University Libraries Using Meta-Synthesis Method. Library and Information Sciences, 26(2), 156-186. [In Persian] https://doi.org/10.30481/lis.2023.395574.2065

Khoeini, S., Noruzi, A., Naghshineh, N., & Sheikhshoaei, F. (2024a). Developing a model of digital transformation of university libraries based on meta-synthesis. The Electronic Library. https://doi.org/10.1108/EL-02-2024-0046

Khoeini, S., Noruzi, A., Naghshineh, N., & Sheikhshoaei, F. (2024b). Designing the digital transformation model of public university libraries in Iran based on Delphi method. Digital Library Perspectives. https://doi.org/10.1108/DLP-06-2024-0100

Khoshro, M. (2021). Presenting the implementation framework of digital transformation strategy in Iranian businesses Hazrat Masoumeh University. [In Persian].

Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30(3), 610-607. https://doi.org/10.1177/001316447003000308

Kunene, N., & Mapulanga, P. (2021). Adoption of transformational leadership qualities for South African academic libraries in Gauteng Province. Library Management, 42(8/9), 561-583. https://doi.org/10.1108/LM-06-2021-0052

Le, B. P. (2015). Academic library leadership in the digital age. Library Management, 36(4/5), 300-314. https://doi.org/10.1108/LM-07-2014-0083

Makori, E. O., & Mauti, N. O. (2016). Digital technology acceptance in transformation of university libraries and higher education institutions in Kenya. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/1379/

Marquet, A. (2021). A maturity model for measuring digital transformation of archives and libraries. Qualitative and Quantitative Methods in Libraries, 10(3), 269-282. http://www.qqml.net/index.php/qqml/article/view/715

Mohsenin, S., & Esfidani, M. R. (2012). Modeling structural equations: educational and practical with the help of Smart-PLS software. Mehraban Publishing House. [In Persian]

Nouri, M., Shah Hoseini, M., Shami Zanjani, M., & Abedin, B. (2019). Designing a conceptual framework for leading digital transformation in Iranian companies. Journal of Management and Planning In Educational System, 12(2), 211-242. [In Persian] https://doi.org/10.29252/mpes.12.2.211

Ocholla, D. N., & Ocholla, L. (2020). Readiness of academic libraries in South Africa to research, teaching and learning support in the Fourth Industrial Revolution. Library Management, 41(6/7), 355-368. https://doi.org/10.1108/LM-04-2020-0067

Okunlaya, R. O., Syed Abdullah, N., & Alias, R. A. (2022). Artificial intelligence (AI) library services innovative conceptual framework for the digital transformation of university education. Library Hi Tech, 40(6), 1869-1892.

https://doi.org/10.1108/LHT-07-2021-0242

Onwubiko, E. C. (2021). Future and challenges of special libraries as transformation agents in public institutions in Nigeria: A survey. Library Philosophy and Practice (e-journal), 4691. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/4691/

Raju, J. (2014). Knowledge and skills for the digital era academic library. The Journal of Academic Librarianship, 40(2), 163-170.

 https://doi.org/10.1016/j.acalib.2014.02.007

Rubio, D. M., Berg-Weger, M., Tebb, S. S., Lee, E. S., & Rauch, S. (2003). Objectifying content validity: Conducting a content validity study in social work research. Social work research, 27(2), 94-104. https://doi.org/10.1093/swr/27.2.94

Tarutė, A., Duobienė, J., Klovienė, L., Vitkauskaitė, E., & Varaniūtė, V. (2018). Identifying factors affecting digital transformation of SMEs.

https://aisel.aisnet.org/iceb2018/64/

Tella, A., Okojie, V., Abdullahi, F., & Ajani, Y. A. (2022). The future of libraries in Nigeria during the fourth industrial revolution. portal: Libraries and the Academy, 22(3), 547-558. https://preprint.press.jhu.edu/portal/sites/default/files/tella.pdf

Wong, J. L. K. (2020). Core leadership competencies for library leaders of Hong Kong self-financing higher education institutions in the digital age: an interpretative phenomenological analysis Northeastern University]. https://repository.library.northeastern.edu/files/neu:bz60cz39s/fulltext.pdf