نگرش‌های زبانی گویشوران در همزیستی فارسی و مازندرانی در استان مازندران

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 38، اردیبهشت 1404، صفحه 104-77   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2025.91987.1301

نویسنده

حسن بشیرنژاد^*

استادیار زبان‌شناسی، گروه آموزش زبان انگلیسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به همراه توسعۀ تکنولوژی و ارتباطات در سال‌های اخیر در کشورمان موجب گرایش گویشوران زبان‌های بومی و اقلیت به زبان‌ فارسی شده است و این روند تهدیدی برای بقای زبان‌های اقلیت به‌حساب می‌آید. دراین‌بین، نگرش زبانی گویشوران نسبت به زبان مادری‌شان یکی از عوامل مؤثر و تعیین‌کننده در سرنوشت این زبان‌هاست. این پژوهش به بررسی نگرش‌های زبانی گویشوران نسبت به زبان مازندرانی و فارسی در استان مازندران و هم‌چنین تأثیر برخی عوامل اجتماعی مانند سن، جنسیت و شهرنشینی بر این نگرش‌ها پرداخته است. جمعیت نمونه شامل 1200 گویشور مازندرانی از سه گروه سنـی، در پنج شهر و دوازده منطقه روستایی و از دو گروه جنسیتی زن و مرد می‌باشند. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که بسیاری از گویشوران مازندرانی به قابلیت و اهمیت این زبان اعتقاد چندانی ندارند و درمجموع نگرش‌های منفی نسبت به مازندرانی غالب است. هم‌چنین تحلیل‌ها نشان دادند که درمجموع گروه‌های سنی پایین‌تر گرایش بیشتری به زبان فارسی دارند و زنان بیش از مردان و شهرنشینان بیش از روستانشینان به زبان فارسی علاقه‌مندند. با توجه به گسترش شهرنشینی از یک سو و نقش نسل جوان و به‌ویژه دختران به‌عنوان مادران آینده، در انتقال زبان مادری به نسل آینده، می‌توان پیش‌بینی کرد که خطر زوال، مازندرانی را تهدید می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها

فارسی؛ مازندرانی؛ دو زبانگی؛ برخورد زبانی؛ نگرش زبانی؛ تغییر زبان

مراجع

آروین، ب.، و میرزایی هابیلی، ف. (1403). تحلیل میزان پایبندی به زبان مادری در میان قومیت‌های ترک، کرد و لر. مطالعات جامعه‌شناختی، 31(1)، 12۵-۱۴۲. https://doi.org/10.22059/jsr.2024.342438.1764

ابراهیمی، ل. (1383). تأثیر زبان غالب بر پدیده رمزگردانی در دوزبانه‌های کردی/فارسی (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی.

افراه، ر. (1392). نگرش زبانی به مازندرانی: پژوهشی پیمایشی. ارائه‌شده در اولین کنفرانس ملی آموزش زبان انگلیسی، ادبیات و مترجمی. دانشگاه شیراز. https://www.civilica.com/doc/221972

افشار، ط.، و گراوند، ف. ن. (1400). فرایند رمزگردانی در بین گویشوران دوزبانه لکی-فارسی بر اساس متغیرهای سن، جنسیت و بافت وقوع گفتار. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، ۱۳ (۲)، 77- 107. https://doi.org/10.22067/jlkd.2021.71918.1047

ایمانی، م. (1383). بررسی جایگاه و کاربرد زبان‌های ترکی و فارسی در میان گویشوران شهر قم (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی.

بشیرنژاد، ح. (1379). بررسی جایگاه و کاربرد فارسی و مازندرانی در بین دانش‌آموزان متوسطۀ شهرستان آمل (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی.

بشیرنژاد، ح. (1386). زبان‌های محلی ایران و دورنمای آینده. مجلۀ زبان و زبان‌شناسی، 3(1)، ۱۱۵-126. https://lsi-linguistics.ihcs.ac.ir/article_1608.html

بشیرنژاد، ح. (1397). تحلیلی اجتماعی- زبان‌شناختی بر جایگاه و کاربرد مازندرانی و فارسی در استان مازندران. زبان‌پژوهی، ۱۰ (۲۷)، ۱۱۹-۱۴۵. https://doi.org/10.22051/jlr.2017.12396.1218

پراید، ج. ب. (1373). جامعه‌شناسی یادگیری و تدریس زبان. ترجمۀ اکبر میرحسنی. امیرکبیر.

پورحسینی، ف. (١٣٩٣). تحلیل رمزگردانی از دیدگاه کلامی در دوزبانه‌های کردی- فارسی (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه سمنان.

جعفرزاده، م. (1387). گویش قائم‌شهری: موقعیت، کاربرد و نگرش گویشوران (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات فارس.

حبیبی، م.، الیاسی، م.، و پهلوان نژاد، م. ر. (1398). بررسی علل رمزگردانی و انواع آن در بین دبیران مرد و زن دوزبانه ترکی آذری- فارسی‌زبان در شهر ارومیه. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 11(1)، 39-59.

https://doi.org/10.22067/lj.v11i1.60376

ذاکری، م. ص. (1399). زبان‌شناسی مازندرانی (هفت گفتار دربارۀ زبان مازندرانی). میرماه.

ذوالفقاری، س. (1376). گویش بختیاری، بقا یا زوال؟(پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی.

رضاپور، ا. (1379). رمزگردانی از منظر کلامی و جنبه‌های کاربردشناختی (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی.

رنجبر، ک. (1384). بررسی وضعیت دوزبانگی در میان دانش‌آموزان دبیرستانی ساکن استان کرمانشاه (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی.

شاه‌مرادی، ا. (1393). بررسی جایگاه و کاربرد فارسی و ترکی در گلوگاه (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ساری.

شیخی، ت. (1385). بررسی پدیده رمزگردانی در میان دوزبانه‌های ترکمنی- فارسی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی.

 صفایی، ا. (1383). بررسی نگرش دانش‌آموزان دوزبانه شهر مرند (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبائی.

فرهمند، آ. (1396). بررسی نقش عوامل اجتماعی در نابودی گویش بهدینان کرمان و تلاش برای نجات آن. مجله مطالعات ایرانی، شماره ۱۶ (۳۱)، ۱۴۱-۱۶۵. https://doi.org/10.22103/jis.2017.1705

علایی، ب. (1383). مبانی اجتماعی-فرهنگی کاربرد زبان فارسی به‌عنوان زبان آموزش در مناطق ترک‌زبان (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی.

عینی، ن.، رضایی، ا.، و بشیرنژاد، ح. (1403). بررسی میزان در خطر بودن زبان مازندرانی بر اساس معیارهای یونسکو. زبان‌شناسی اجتماعی، ۷ (28)، ۱۰۷-۸۷. https://doi.org/10.30473/il.2024.70105.1628

غیاثیان، م.، و رضایی، ح. (١٣٩٣). بررسی پدیده رمزگردانی با نگاهی به گفتار دوزبانه‌های ارمنی-فارسی تهرانی. زبان و زبان‌شناسی، ۱۰ (۲۰)، ۱۰۳-۱۲۲.

کاشفی، ن. (١٣٩٥). بررسی پدیده رمزگردانی در بین گویشوران دوزبانه: تأثیر عامل جنسیت، سن و شخصیت (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی.

کلته، ژ. (1395). بررسی جایگاه و میزان کاربرد زبان‌های فارسی و ترکمنی در گمیشان (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا.

مدرسی، ی. (1368). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مشایخ، ط. (1381). بررسی کاربرد فارسی و گیلکی در شهر رشت (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

واسو جویباری، خ. (1385). بررسی تفاوت بین نسلی در کاربرد واژه‌های مازندرانی جویباری (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه الزهرا.

یارمحمدی، ل. (1374). زوال زبان‌ها و لهجه‌ها. نامۀ فرهنگستان علوم، ۲ (۲)، 17-20.

Aitchson, J. (1995). Language change: Progress or decay? Cambridge University Press.

Bani-Shoraka, H. (2005). Language choice and code-switching in the Azerbaijani community in Tehran. Uppsala University Press.

Cooper, R. L., & Fishman, J. A. (1974). The study of language attitudes. International Journal of the Sociology of Language, 3,  5-19. https://doi.org/10.1515/ijsl.1974.3.5

Crystal, D. (2000). Language death. Cambridge University Press.

Fasold, R. (1984). The sociolinguistics of society. Blackwell.

Gal, S. (1979). Language shift: Social determinants of linguistic change in bilingual Austria. Academic Press.

Labov, W. (1972). Sociolinguistic patterns. University of Pennsylvania Press.

Lambert, W. W., & Lambert, W. E. (1964). Social psychology. Prentice-Hall.

Rivers, W. M. (1981). Teaching foreign-language skills. The University of Chicago Press.

Shahbakhsh, A. (2000). A case study of Balochi language; An l₁ changing to an l₂? http://www.baloch2000.com/culture/language/-3K

.